Hans van Ghetelen
Hans van Ghetelen (veur 1460 - veur 31 jannewari 1528) was een boekdrokker in de Vrije Hanzestad Lubeek op 't sniedpunt van de late middelieuwen en de vrogmederne tied. De deur hum uutegeven warken hebt een fikse bijdrage eleverd an de Middelsaksische literetuur.
Levend bewark
Van Ghetelen stamde grootkaans uut een Lubeker koopludenfemilie. De vrogste verwiezing naor hum kump uut 1480, toen as e laand in de Mengstraote in zien bezit kreeg as broedsschat bij zien hielijk mit Metteke, dochter van de Lubeker börger Hans Lange en weduwe van koopman Hans Voß. Een huus in de Hundestraote was ok van Van Ghetelen. 't Is niet bekend wanneer en waor of e 't boekdrokkersvak leerde. 't Leste levenstieken stamt uut juni 1526; in jannewari 1528 kreeg zien zeune Jacob zien naolaotenschop.
Twee wiedere zeuns, de vertaler Henning en de giestelijke Hieronymus, studeerden an de Universiteit van Rostock. Hans zien zeune Augustinus wördden Dominicaan, kwaamp in de Riffermaotsie tegenaover de theoloog Johannes Bugenhagen te staon en wördden later domheer in Riga.
Drokkerswark bewark
Deur de aoverienkomst tussen 't femiliewaopen van de Van Ghetelens en 't drokkersmark det drei papaverbollen in een waopenschild toont, wördt dervan uutegaone det Hans van Ghetelen de Saksischtalige drokkerije dreef waor tegenswoordig in 't Hoogduuts naor verwezen wördt as 't Mohnkopfoffizin; in 't Engels verwiest ze naor hum as de Poppy Printer. Ok stiet zien name (verkreupen in een acrostichon) in ien van de papaverbolboeken. Veur zowied as vastesteld kan wörden, was de drokkerije actief van 1487 töt 1526. Lubeek was in die tied as leidende stad binnen de Hanze een centrum van Nedersaksische cultuur en de verspreiding daorvan.
De schrievers en bewarkers van de deur Van Ghetelen edrokte warken vörmden een kring waorvan 't giestelijke gedachtegoed verknupt was mit 't Franciscaner Katharinenklooster in Lubeek en mit de Mederne Devotie. De eerste uutgave van de drokkerije, 't Bedeboek, verscheen in 1487. Daornao kwaamp in körte tied een riege warken uut, waoronder wat liturgische teksten en, in 1489, Des dodes dantz, een beriemd wark waorin de dood in dialoog giet mit verscheiden mèensen. Hiervan verscheen in 1496 een licht bewarkte uutgave, intied det een versie mit verienvoudigde opbouw, de Dodendantz (1520), töt de leste drokken beheurt die an de drokkerije toe-eschreven bint.
Onder de talrieke aandere warken van Van Ghetelen zien drokkerije vaalt de Speygel der leyen (1496), Dat narren schyp (1497, een aoverzetting van Sebastiaan Brant zien in 1494 in Basel verschenen Daß Narrenschyff ad Narragoniam), 't Henselynboek (nao 1497), Dat boek van der navolghinge Ihesu Christi (1489, een bewarking van Thomas a Kempis zien De imitatione Christi) en 't dierepos Reynke de vos (1498). Dit leste boek was een bewarking van een Vlaamse versie van 't Reintienepos. Deur de verspreiding van Reynke de vos in 't Hanzegebied leidde de Saksische bewarking op zich weer töt neie Reintienbewarkings in 't Hoogduuts, Deens, Zweeds, Ieslaands, Latien en Engels.
Tekstveurbielden uut deur Van Ghetelen edrokte warken bewark
An 't ende van 't Plenarium, een in 1488 edrokt boek, vien ie een acrostichon of naamdicht. Aj de eerste letter van elke riegel op riege zet, kriej de name van de drokker, Hans van Ghetelen:
Hir heft eyn ende dit eddel boek.
Alle de Espistolen unde Ewangelien ock.
Na christus bort/verteyn hundert iaer.
So men schreff lxxxviii dat is war.
Vor der bort Johannis in der weken bereth
Alle ewangelien dorch dat iaer myt welker glosen gheseth.
Noch de Lectien unde Prophencien dar tho.
Gode tho love unde tho eren also.
Hir synt ock van den hilghen klar.
Epistolen unde Ewangelien dorch dat gantze iaer.
To Lubeck in der keyserliken stat bereth.
Etlike andere Epistolen unde Ewangelia mede ingheseth.
Loff unde ere sy der hilghen drevaldicheyt.
Ere sy Marien unde allen hilghen in der ewighen salicheyt.
Nu unde alle tyd in ewicheyt Amen.
Anno dominus M cccc lxxxviii.
Uut Reynke de vos, Dat erste boek: VIII. capittel
Do de auent was ghekomen
Vnde Reynke dat hadde vornommen,
Dat Rustevyl, de vorghesechte bur,
To bedde was in synem schur
Rustevyl was van groteme loue
Eyn tymmerman vnde hadde in synem houe
Lyggende eyne eke, de he wolde klouen,
Vnde hadde dar in gheslagen bouen
Twey grote kyle, de weren seer glat;
Reynke de voß merkede dat.
Dat sulue holt was an eyner syd
Vpgheklouet eyner elen wyd.
He sprack: »horet my, Brun oem!
Recht hir in dessem suluen boem
Is honnyges meer, wan gy löuet;
Steket dar in wol deepe yuwe höuet.
Nemet nicht to vele, dat is myn rad,
Iw mochte dar anders aff komen quad
In yuweme lyue, syd des bericht.«
Brun sprack: »Reynke, sorget nicht!
Mene gy, dat ick sy vnvrod?
Mathe is tho allen dyngen gud.«
Alsus leet syck de bare bedoren
Vnde stack dat höuet in ouer de oren
Vnde ock de vordersten voete mede.
Reynke do groet arbeyt dede:
He brack vth de kyle myt der hast.
Dar lach de bare ghevangen vast
Myt houet vnde voeten in der eken;
Em halp wer schelden edder smeken.
He plach to wesen kone vnde starck,
Men hir hadde he syn vulle werck.
|
Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents. |