Beleg van Breevoort (1597)

Et Beleg van Breevoort was n beleg van 1 t/m 9 oktober deur Prins Maurits wat n ende mos maken an de Spaanse bezetting van de Republiek der Nederlanden in Twente en den Achterhook, tiedens Maurits zienen veldtocht van 1597 van augustus tot en met november 1597.

1 Oktober, Opmars.

Noa de innames van Rijnbark en Meurs en Grol trok Maurits met zien laeger bestoande uut 6.000 soldoaten en 1.200 peerde op 1 oktober noar de veste Breevoort dat moar deur 2 vendels (200) soldoaten verdaedigd wodden under gezag van nen Fraansen kapitein Danien Gardot en den luutenaant Van Broeckhuysen deur afwezzigheid van den graaf Van den Bergh en den vri-jheer van Anholt. Maurits leet de waege noar de stad afluuten, en bouwden zien heufdkwarteer westelek in het noabi-j elaegen Aalten samen mit 13 Engelse vendels onder bevel van Horatio Vere en 12 vendels onder bevel van graaf Willem Lodewiek, den Friesen Stadholder.

Oostelek van de stad laegerden den graaf Van Solms mit 9 vendels, samen mit 12Skotse vendels onder bevel van Mereu en 6 vendels under bevel van Duivenvoorde in Miste en Kolle.

2 Oktober, Anvang.

Beleg van Breevoort in 1597

Noa de insluuting wodden 12 geschutsstukken eplaatst in ofwachting van oaverige kanonnen, kartouwen en mortieren, dee nog vanuut Grol mossen wodden ebrach deur skeepsleu. Moar denzelfden dag leet Maurits n eerste salvo ofvuuren. (Maurits had de tradisie um noa 3 salvo's nen in-eslotten vesten op te eisen. Gaven de belaegerden zich neet oaver, dan wodden noa nen nen tweeden eis minder gunstige veurweerden an-eboaden. Noa nen daarden en lesten eis, was et alleneg nog moar meugelek um de stad op genade of ungenade oaver te gaeven). Noa den eis van Maurits, repen zi-j vanof de stadsmure uutdagend "Ghy hebt dee van Grol neet veur" en dat zi-j veurnemmens waren de stad tot den letsten kaerl veur den Spaansen könning te verdaedigen. De verdaedigers hadden vertrouwen in n ontzettingslaeger umdat Maurits gene kriegsliene rundumme den stad kon anleggen deur de oard van et umrengende laand woardeur de stad midden in n bi-jnoa undeurdringboar brookgebeed lag, undanks dat zi-j moar mit 200 verdaedigers teggenoaver 6.000 soldoatn van Maurits stonden.

3 Oktober, Loopgraven

Graaf van den Berg leet wetten dat hi-j neet deur de Staotse lienen kon deurbrekken, moar dizze tieding wodden underschept deur de Stoatsen, zodat de tieding neet in Breevoord te heuren was. Zi-j wosten neet dat der nooit verstarking zol kommen. Intussentied leet Maurits dammen bi-j de waotermölle deurstekken, um te prebeern de Stadsgrachte löäg te loaten lopen. Moar hi-j kwam der rap achter dat et unmeugelek is ne grachte dreuge te leggen in n laeg-elegen gebeed midden in et brook. Der was ginne andere meugelekheid dan et graven van Aproches woardeur soldoatn en geschut noar veuren evoerd konnen wodden. Zo gebeuren et dat an den oost- en westziede de stad beschotten wodden, en de Freezen en Engelsen wisten noo op 400 meter van de stad te kommen deur et anleggen van loopgraven. Howal den toostaand veur den bezetter der noo neet better op was ewodden, blaeven zi-j iedere an-eboden oavergave weigeren, umdat zi-j et volste vertrouwen in de strategiesen umgaeving, grachte en veural et ontzettings laeger van Grave Van den Berg hadden (dat nooit kommen zol).

4 Oktober, Geheim Wapen.

Maurits, altied in veur et gebruuk van de ni-jste striedmiddelen, brech n geheim wapen in stried. Op 15 juli 1597 was in Den Haag ne kurken brugge demonstreert woarmet ne draagboare bestorming op ne belaegerde stad kon wodden uut-evoerd. Dat wol Maurits uutpreberen, dizze brugge bestoand uut lösse underdaelen, en kon wal 150 bewapende soldoatn en ok zwaor geschut oaverbringen. De under- en boavenkante was verstarkt mit holten planken. Maurits gaf opdrächt dizzen vanuut Doezebarg te loaten kommen en wal genog bruggedelen um vanuut 3 kanten nen anval te können uutvoern.

Stried um de Aalterpoorte

8 Oktober, Bloodig handgemeen.

Et kriegsgwald was noo in alle haevigheid too-enommen, noa 5 dagen hebt de Schotten vanuut de westkante nen Halven Moan veur de Aalterpoorte noa n alderbastend bloodig handgemeen wetten in te nemmen. Den dag kwamen ok de eerste bruggedelen met skeepn vanuut Doezebarg ter plaatse. Noo was et nen zaak van tied.

9 Oktober, undergang.

Vrog in de mörnen wödden in alle haevigheid an-evangen mit zwaor unopholdelek geschut op de oost- en westkante van de stad, woarbi-j vanuut et zuuden de kurkbrugge wödden an-elegd. Nen gans gevoarleken toostaand, want de skeepsleu van Maurits mössen dit zunder dekking woarmaken, woarbi-j zi-j unopholdelek vanof de stadsmure wödden beschotten. Moar mit ne woare doodsverachting wösten dee soldoaten nen eersten stadswal te noaderen, en groven zich dreks in. Et was noo 2 uur, en den stormlöp had nen groten indrök op de verdaedigers emaakt.

Volgens kriegsgebruuk uut dee tied, kwam noo nen trommeloar noar den wal um n tekken te gaeven dat zi-j wollen onderhaandelen oaver veurweerden van oavergave. Moar den Stoatsen waren noo neet meer ansprekboar, et beleg had an Stoatsen kante al teveul blood ekost. Toon den trommeloar zien heufd boaven den wal uutstak wodden zien heufd derof eschotten deur nen kanonskoggel. Hierop ging de bestorming in alle haevigheid wieter, Maurits was den grep op de soldoaten noo kwiet, moar et was ok meugelek dat Maurits de soldoaten euren gang leet goan um wraak te nemmen waegens undergoane ontberingen. De verdaedigers leten noo vrouwleu en kinder op de wallen, in de hoppe dat et anzicht op 'et zwakken geslacht' den stoatsen mild zol stemmen. De Spanjoarden smetten noo mit eure hooden in de loch (as tekken van oavergave) moar zi-j wodden harteloos oaver den kling ejägd. Oaver-eeblaeven Spanjoarden vlögten noo noar et kasteel van Breevoort as letste schuulplaatse. Noo kwam roofzucht noar boaven bi-j de Stoatsen, en den andacht ging noo uut noar buut. Breevoort was doarveur ne winstgaevende plaatse, want völle buutenleu hadden eur bezit binnen de muren van de stad ebrach. Maurits leet ziene tröppe 2 dagen uutroazen en plunderen. Maurits zei in n skrieven noa oflöp "Uwer Ed. moghen voor zeecker daer voor houden, dattet de starckste plaets is, die wy dese tocht den vijandt afghenomen hebben"

11 oktober, genade en ungenade

Noadat de gemooderen bedoard waren, gaven de ingeslottenen under anvoering van Luutenaant Van Broekhuysen op et kastele zich op genade en ungenade oaver. Den Gouverneur Damien Gardot was et neet elukt um in et kasteel te vlögten. De soldoatn uut et vendel van Van Broekhuysen hadden um eweigerd, en edreigd um dood te sloan as hi-j ok maor enen voot op de brugge zol zetten. Umdat den gouverneur eweigerd had te onderhandelen tot oavergoave under veurdelige veurweerden toon dat nog meugelek was. Gardot was met nen trouw eblaeven soldoat in n hol in den stadswal ekroppen. Hi-j wodden op den dag doarveur evonden, en gevangen-enommen deur den voandrig van graaf Hohenlohe. Howal et laeven van Damien Gardot an nen zieden droad hung, kon e zien laeven vri-jkopen deur nen afkoopsom. De soldaoten van Broekhuysen konden goan teggen betaling van 1.700 goldguldens. De Fraanse soldoaten mossen zich afkopen mit 2.300 goldgulden. Alle bezetters mossen vortgoan en mochten zich 3 moanden neet meer boaven de Maas loaten zeen, op straffe van den dood.

12 oktober, oftocht van den bezetter.

Noa betalen van ofkoopsommen ter weerde van 6.000 gulden konden de bezetters goan, mit achterloaten van wapens, en bezittingen. Zi-j mossen vort mit nen bonenstoak in de hende um zich publekelek tot schande te maken. De börgers van Breefoort mössen 6.000 daalders betalen, moar umdat zi-j al eure huze en gooderen kwiet eraakt waren deur nen groten stadsbraand wodden dizzen straf kwiet-escholden deur Maurits. As dank boden zi-j um 3 vaten wien an. Et in-ezamelden geld wodden verdaeld under de gewonde soldoaten en dee waren talriek. Et beleg van Breefoort had Maurits meer officieren en soldoaten ekost as Maurits zienen veldtocht van 1597 bi-j mekare, woarbi-j toch staedn as Rijnbark, Meurs en Grol in-enommen waren..

Stadsbraand

Nen stoatssoldoat den in den nacht noar buut zocht, had bi-j gebrek an lech n bösken streuj an-estokken, deur unveurzichtiheid raakten den heujzoller in braand den oaversloog noar andere huze woarbi-j de ganse stad op 20 huze noa ofbraanden. Howal Maurits kwoad was oaver et veuwal, dacht e ok dat et n ofschrikwekkend veurbeeld veur andere staedn zol waen. Maurits leet 2 vendels achter in de stad en trok wieter noar Eanske.

Bron

Staring Instituut Stichting 800 Jaar Veste Bredevoort. 1988 BREDEVOORT. - Bredevoort een heerlijkheid. ISBN 90-9002135-3 (eerste uutgave 1988)