Den Jaguar (Panthera onca) is ne grote katte, ne feline in et geslacht van Panters. Et is de ennigste inheemse pantersoorte van Amerika. De jaguar is de doardegrötste katte noa den tieger en de leeuwe, en de grötste van et Amerikaanse wearlddeel. Et leafgebeed van den jaguar strekt van et zuud-westen van de Verenigde Stoaten, langs Mexiko en Middeln-Amerika töt et zuden van Paraguay en Argentinië. Behaalve ne kleane (vermeerderende) groep in de stoaten Arizona en Niej-Mexiko, is den jaguar verjagd oet de Verenigde Stoaten.

Nen jaguar in Pantanal, Brazilië

Wat lief angeet lik den jaguar nog et meeste op een löjpeard. Toch is he wat grötter en stewiger, en wat leafgewoontes angeet lik he mear op den tieger. Den jaguar hef et leewste (sub-)tropies reagenwoold, mer hee redt zik ook in aandere soorten bos en zelfs in lös veeld. Net as den tieger dut den jaguar gearne zwemmen.

Den jaguar leawt vuural op zikzelf en vaank zinnen prooien duur ze heanig te achtervolgen en vanoet een buske te bespringen. Hee steet an et heuwd van de voorkettene en heuld doarmet een heel ekosysteem in eawenwicht. Hee behearst de antallen van de deers dee as he et. In vergeliek met aandere grote katten kan den jaguar onmeundig hard bieten. Zo kan he duur skeelde van kroepdeers bieten en zinne prooien op ne aparte wieze doodbieten: hee bit dwars duur de skedel tusken de oren, en verknip zo de harsens.

Den jaguar kan bedreigd raken, want der zeent der alverdan meender van. Det keump duur verlees en opsplitsing van zin leafgebeed duur ontbossing. Internasjonalen haandel in jaguars of jaguarlidmoaten is verböaden, mer et deer wörd regelmoatig duur meansken doodskötten, meestal tiedens anvoaringen met Zuud-Amerikaanse boeren. Et leafgebeed löp terugge, mer is toch nog wal oet estrekt. Vanweage zin grote leafgebeed is den jaguar nen vuuranstoanden anwezighead in de geleuwe van völle Indianen, woeroonder de Maja's en Azteken.

Naamofkomst bewark

Et woard Jaguar keump oet de Toepi-guaranisproaken, meest annemelik de Amazoniese haandelssproake Tupinambá. Et is met et Portugees met wierumme noar Europa kömmen. Et Toepiaanse woard yaguara wörd mangs as "beest" en mangs as "hoond" oawerzat. Et spesifieke woard vuur jaguar is yaguareté, met et achterplaksel -eté, wat "echt" or "woar" beduudt.

Et eerste deel van zinne Latiense name, Panthera, keump van et Griekse woard vuur löjpeard πάνθηρ. Der wörd edacht at et eerste deel παν- (pan) "allens" beduudt en θήρ (ther) van θηρευτής keump en "reuwer" beduudt. Doarmet zol et dus "reuwer van alle deers" beduden. Dit kan ook best een volksoetleg wean. Et kan ook heel best van et Sanskriete pundarikam kommen, wat "tieger" beduudt.

Et tweede deel van de Latiense name, Onca, is ne ofleading van et Portugese onça. Vuur et gemak hebt ze et eunterste höaksken (de cedilla) vortloaten van de -c. Vuur den sneelöjpeard wörd wal es ounce (Panthera uncia) broekt. Det keump van et Latien Lyncea (Lynx), woerbie as den letter L duur mekoar haald is met et Fraanske en Italjaanse bepoalde lidwoard (l'once en lonza).

Lief bewark

 
Nen jaguar hef nen grovven kop en onmeundig krachtigen kennebakken. Zudelike jaguars zeent grötter as noordeliken.

Den jaguar is een krachtig deer en de grötste katte van et Amerikaanse wearlddeel. Et is et grötste vleaisettende zoogdeer van Middel- en Zuud-Amerika.[1] Grötte en zwöarte löp slim oeteen: meestal tusken de 56 en 96 kilogram. Der zeent zwöardere männekes ewöagen (töt 158 kg, ongevear net zovölle as ne tiegerinne of leeuwinne). De kleanste vröwkes weugen 36 kg. Vröwkes zeent gewoonlikerwies 10 - 20% kleander as männekes.

Van snoeten töt startanzet mett jaguars tusken de 1,12 en 1,85 meter. Öaren start is de körtste van alle grote katten, tusken de 45 en 75 cm. Ze hebt verhooldingswies korte, krachtige en stoarke peute, vuural in vergeliek met kleane tiegers of leeuwen in dezelfde zwöarte. Jaguars zeent van den boadem töt an de skoolders tusken de 63 en 76 cm hoge. In vergeliek met den Afrikaansen löjpeard is den jaguar grötter, zwöarder en stewiger in bouw.

Van et noorden noar et zuden wordt jaguars grötter. Oet ne studie in Mexiko bleek at jaguars doar neet zwöarder wörden as 50 kilogram. Det is ongevear eawen groot as vröwkespoema's. Venezolaanse en Braziliaanse jaguars zeent völle grötter. Männekes wordt doar ongevear 95 kilogram en vröwkes tusken de 56 en 78 kilogram. In Pantanal, Brazilië wordt oolde männekes regelmoatig wal 136 kilogram. Et zwöarste männeken ooit emetten weug 148 kg.[2] Bosjaguars zeent meestal doonkerder en fleenk wat kleaner as jaguars in lösse gebeden.

Met zin korte krachtige lief kan nen jaguar good klimmen, kroepen en zwemmen. Noa de leeuwe en den tieger kan den jaguar et härtste bieten. Nen jaguar van 100 kg kan bieten met nen kracht van 503,57 kg/f.[3] Met disse kracht kan nen jaguar duur skeeldpeddenskeeld bieten. Der zeent verhalen det nen jaguar ne bolle van 360 kg met zinnen bek kan versleppen en duur de dikste butte bieten kan.

Jaguars hebt een doonkergel töt roodbroen vel (mangs zwart). Op zinnen boek is he wit. De katte zit oonder de zwarte reuskes, as skutkluur in et stippelige lecht van et oerwoold. Elken jaguar hef zin egene reuskespatroon. De reuskes köant oet meardere stipkes bestoan en den vörm kan verskillen. An den start vormt de reuskes meestal nen baand. De reuskes maakt ook et oonderskeaid tusken den jaguar en den löjpeard. Dee van nen jaguar zeent grötter, hee hef der meender, en ze hebt dikkere lienen en kleane stippen in et midden. Löjpearde hebt det neet.

Kluurveraandering bewark

 
Nen melanistiesen jaguar is nen kluurmutasie dee as mer bie 6% van de groepen vuurkeump.

Et gef mangs zwarte jaguars. Ze liekt meestal zwart, mer a'j nauw kiekt, hebt ze nog wal stippen.

Den zwarten jaguar keump meender vuur as den gestippelden, mer met zowat 6% van het hele jaguarvolk lig et froai hoge boawen de normale mutasiestandaard. Et wörd duur natuurlike verkiezing ehulpen. In de wat doonkerdere woolden hebt ze ja nen besten skutkluur. Oet oonderzeuk blik at et allelemelanisme de oawerhaand neamp. Zwarte jaguars köant een vuurbeeld wean van heterozygoot vuurdeel: öare genmutasie pakt vuurdelig oet, woerduur at ze stöarker zeent as öare stippelde familie. Vuurtplaanting in gevangenskop gef hieroawer nog gin besloet.

Zwarte jaguars wordt ook wal es zwarte panters eneumd, mer ze vormt gin egenen soort. Nog zeeldzamer zeent de albino-jaguars, dee mangs witte panters eneumd wordt. Zee hebt öaren kluur neet met en zöalt doarduur neet makkelik oawerleawen in et weeld.

Vermeardering en leawenskreenk bewark

 
Moor pakt welp op bie den nekke

Jaguarvröwkes wordt met twee joar geslachtsriepe, männekes met dree of veer joar. Ze köant et hele joar duur beklimmen, mer et antal wörpe neamp too as der mear te etten is. Oonderzeuk noar männekesjaguars wis oet at der gin veraandering in zoadkwaliteat of skeetkracht is per seizoen. Vröwkes zeent 6 - 17 deage loops van nen 37-deagsen menstruasiekreenk. Ze geewt öare loopshead an duur stoark roekende miege te spreuien en völle geluud te maken. Beade männekes en vröwkes maakt gröttere roondes tiedens disse deage.

Köppelkes goat noa et bestiegen oet mekoar. De vröwkes zeent 93 - 105 deage drechtig en brengt de kleanen allene groot. Meestal besteet enen worp oet twee jongen, mer et köant der mangs wal vere wean. Moors hooldt alle männekes oet de buurte van de welpen, umdet dee mangs de jongen doodbiett; dit keump ook bie den tieger wal es vuur.

Jongen wordt bleend geboren en kriegnt noa twee wekken zicht. Met dree moand zeent ze van de titte of, mer ze bliewt nog töt zes moand in et geboortehol, vuur at ze met öare moor hen jagen goat. Ze bliewt vuur een töt twee joar bie öare moor, vuur at ze der allene op oet goat um öar egene groond of te bakenen. Jonge männekes trekt eerst roond en vechtet regelmoatig met euldere männekes, töt ze et vuur mekoar kriegnt um een egen jachtgebeed op te eisen.

In et weeld wordt ze 12 töt 15 joar oold en in gevangenskop töt 23 joar, woermet ze töt de langsleawende katten heurt.

  1. Anton, Mauricio. The Big Cats and Their Fossil Relatives. Columbia University Press (1997). p 63. ISBN 978-0-231-10228-5
  2. 142 kg weelden jaguar
  3. Bite Force Estimation and the Fiber Architecture of Felid Masticatory Muscles