Keltiese talen
De Keltiese talen stammen aof van t Proto-Kelties n westelike tak van de grotere Indo-Europese taalfamilie. t Wördden espreuken deur de Keltiese stammen die vanaof de 7e eeuw v. Chr. in t grootste deel van Europa woenden. De term "Kelties" wördden veur t eerst gebruukt um de taalgroep te beschrieven deur Edward Lhuyd in 1707.[1]
Keltiese talen wörden veurnamelik espreuken an de noordwestraand van Europa, en dan veural in Ierlaand, Schotlaand, Kumrië, Bretanje, Kornwallis en op t eilaand Man. t Wörden oek espreuken deur wat ouweluui op t Kaap-Bretoneilaand in Kanada. Der bin oek aordig wat sprekers van t Kumries in de regio Patagonië in Argentinië. In de VS, Kanada, Australië en Niej-Zeelaand he'j weg en were wat meensen die n Keltiese taal spreken. In al disse gebiejen wörden de Keltiese talen espreuken deur minderhejen, mer der bin wel luui die t niej leven in willen blaozen.
In de 1e eeuw v. Chr. wördden de Keltiese talen in heel Europa espreuken; op t Iberies Schiereilaand, an de kustlienden van de Atlantiese Oseaan en de Noordzee, tot de Boven-Rijnse Leegvlakte langes de Donauvallei tot an de Zwarte Zee, t bovenste gedeelte van de Balkan, en in Galasië in Klein-Azië. De verspreiding naor Kaap-Bretoneilaand en Patagonië hebben laoter ewest. Veur de federasie van Australië in 1901 wördden de Keltiese talen oek daor espreuken.
Levende talen bewark
SIL Ethnologue gif an dat der zes "levende" Keltiese talen bin, waorvan der vier n aordig antal eerstetaalsprekers hebben. Dit bin t Goideliese Iers-Gaols (Gaeilge) en t Schots-Gaols (Gàidhlig) ontstaon uut t Oudiers, en t Brittoniese Kumries en Bretons dat ontstaon is uut t Brits.
De aandere twee, t Kornies en t Manx-Gaols, bin in de veurbieje jaorhonderden uutestörven as gemeenschapstalen.[2][3][4] Beie talen bin niej leven in-eblaozen deur verschillende bewegingen, dat hef derveur ezörgd dat disse talen an-eneumen wördden deur volwassenen en kienders en dat daoruut weer nieje eerstetaalsprekers voortekeumen bin.[5][6]
Alles sameneneumen waren der in totaal in t jaor 2000 roewweg n miljoen eerstetaalsprekers van n Keltiese taal.[7] In 2010 waren der meer as 1,4 miljoen sprekers van n Keltiese taal.[8]
Demografie bewark
| Taal | Eigen naam | Taalgroep | Antal eerstetaalsprekers | Antal meensen die de taal enigszins kundig bin | Heufdgebied/-gebiejen waor de taal espreuken wörden | Taalunie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kumries | Cymraeg | Brittonies | Zo'n 315.000 luui gaffen an t vleuiend te kunnen praoten[9] | Zo'n 770.700 (2004) — Kumrië: 611.000 sprekers, zo'n 21,7% van de Kumriese bevolking (alle veerdighejen) — Engelaand: 150.000 [10] — Chubut, Argentinië: 5.000 [11] — Verenigde Staoten van Amerika: 2.500 [12] — Kanada: 2.200 [13] |
Kumrië; Chubut |
— Welsh Language Commissioner (Meri Huws) — Welsh Government veurheer Welsh Language Board (Bwrdd yr Iaith Gymraeg) |
| Iers-Gaols | Gaeilge | Goidelies | 40.000–80.000[14][15][16] Binnen de Ierse republiek gebruken zo'n 94.000 meensen elke dag t Iers-Gaols buten onderwiesinstellingen.[17] |
1.887.437 Ierlaand: 1.774.437[17] Verenigd Koninkriek: 95.000 Verenigde Staoten van Amerika: 18,000 |
Ierlaand | Foras na Gaeilge |
| Bretons | Brezhoneg | Brittonies | 206.000 | 356.000[18] | Bretanje | Ofis ar Brezhoneg |
| Schots-Gaols | Gàidhlig | Goidelies | 58.552 (2001) [19] plus zo'n 400–1000 moerstaalsprekers op Kaap-Bretoneilaand[20] | 92.400 [21] | Schotlaand | Bòrd na Gàidhlig |
| Kornies | Kernewek | Brittonies | 600 [22] | 3.000 [23] | Kornwallis | Keskowethyans an Taves Kernewek |
| Manx-Gaols | Gaelg | Goidelies | 100,[5][24] plus n klein antal kienders die t as moerstaal hef[25] | 1.700 [26] | t eilaand Man | Coonceil ny Gaelgey |
Mengtalen bewark
- Shelta, veurnamelik ebaseerd op Iers-Gaols mit onbekende invleujen (zo'n 86.000 sprekers in 2009).[27]
- Sommige vormen van t Kumries-Romani of Kååle die Romani, Kumries en Engels mengden (uutestörven).[28]
- Beurla-reagaird, de taal van de Hooglaand-reizigers
Referensies bewark
- ↑ Cunliffe, Barry W. 2003. The Celts: a very short introduction. Blz. 48
- ↑ Boek: John T. Koch, Celtic Culture: A Historical Encyclopedia uut 2006
- ↑ Korte geschiedenisles van t Kornies
- ↑ Boek: Beresford Ellis, The Story of the Cornish Language uut 1990, 1998, 2005
- ↑ 5,0 5,1 Fockle ny ghaa: schoelkienders nemen de leiding
- ↑ In t niejs: Webstee BBC/British Council, 2010
- ↑ Keltiese talen, 9 mei 2010
- ↑ Boek: David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of Language, uut 2010
- ↑ Welsh Language Use Survey: the report, 2004
- ↑ Refworld | World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - United Kingdom : Welsh
- ↑ Wales.com: Wales and Argentina
- ↑ Table 1. Detailed Languages Spoken at Home and Ability to Speak English for the Population 5 Years and Over for the United States: 2006-2008 Release Date: April, 2010
- ↑ 2006 Census of Canada: Topic based tabulations: Various Languages Spoken (147), Age Groups (17A) and Sex (3) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2006 Census - 20% Sample Data
- ↑ Irish Examiner
- ↑ Boek: Christina Bratt Paulston, Linguistic Minorities in Multilingual Settings: Implications for Language Policies
- ↑ Boek: Irish Writing in the Twentieth Century, David Pierce, 2000
- ↑ 17,0 17,1 Central Statistics Office, 'Census 2011 - This is Ireland - zie tabel 33a'www.cso.ie
- ↑ Données clés sur breton, Ofis ar Brezhoneg (Frans)
- ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger, 2010
- ↑ CHIN/RCIP – Festivities
- ↑ BBV News: Mixed report on Gaelic language, 10-10-2005
- ↑ Zo'n 600 kienders wörden tweetalig grootebröcht mit t Kornies as eerste taal (2003, SIL Ethnologue).
- ↑ Hef ongeveer 2.000 sprekers die t vleuiend praoten. Bron: Webstee BBC/British Council, 2010
- ↑ Independent.co.uk: Anyone here speak Jersey?, 11-04-2002
- ↑ Sil.org: dokumentasie veur ISO-639-kode: glv, 14-01-2008
- ↑ 2006 Offisiële volkstelling, t eilaand Man, 23-04-2006
- ↑ Ethnologue: Shelta
- ↑ ROMLEX: Romani-dialekten
|
Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van ANS, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze. |