Verskil tüsken versys van "Feodalisme"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Droadnaegel (Oaverleg | bydragen)
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
Et '''feodalisme''' of den '''feodaliteit''' (van et [[Latien]]sen ''feudum'' of ''[[heerlekheid|leen]]'') is nenn begrippebegrip in dende [[geskiedswetenschop|geskieds-]] en [[rechtswetenschoprechtswettenschop]] en in dende [[socioalensocioale wetenschoppenwettenschoppe]]n woarin nenne moatschoppelekenmoatschoppeleke orde wödt beneumd. Et geet oaver et in leen geaven van gebeeden woar nenne onderlingenonderlinge verplichting tot trouw, bi-jstaand en et betoalenbetalen van schattingen teggenoaver stoand. Et weurd ''feodalisme'' wöd in dende [[middeleeuwn]] nog neet ebruukt. Tiedens dende [[FransenFranse revolusierevolutie]] wöd dende beneuming in slechteslechten zin ebruukt. Den rundumme 1789 in zwang ekommen uutsproak ''Féodalité'' beskrefbeskrif dende deur et leenstelsel ontstoane staandenmoatschopi-je mitmet heurheure veurrechten.
 
[[Karl Marx]] bruukten dende beneuming feodaal um dende produktieverholdingen an te geaven dee bestoanden tussen dende tied van dende [[sloaverni-j]] en dende tied van het (vrögevrogge) [[kapitalisme]].
==Begin==
Anvankeliek wödden de [[heerlekheid|lenen]] deur den [[Könning]] an rieken - veural uut et [[kriegsmacht|leager]] - veur nenne bepoaldenbepoalde tied in bruukleen of-estoan. Den leenkearl legden nen eed (''[[foedus]]'') of dat hi-je et gebeed in name van den könning zol regieren en dat hi-je den könning in geval van krieg met zienziene kearls op et slagveld bi-j zol stoan. Den band tussen leenkearl en leenhere was tweeziedig : an dende ene kante stoanden zie mekaar bi-j, én in doad én in et zelfbeeld van dende feodale heern en leenkearls en an deede andere kante hadden de edelleu nenne romantiesenromantiese opvatting van huneure toak en plicht woarin unveurweerdeleke trouw en zelfopoffering nenne grotengrote rolle spölden. Dat dizzen idealeidealen, in völle [[Roman (literatuur)|romans]] beskreaven ridderlekheid, volstrekt neet mitmet dende warkelekheid oaveren kwam, deed doarder neet völle toe.
 
DoarDer bestoand nenn uutgebreidenuutgebreid [[gewoonterecht]] dat dee rechten en plichten van den [[leenhereleenheer]] (den vörst) en den [[leenkearl]] (den kearl deeden nenn gebeed in beheer ontving) reagelden. In [[West-Francië]] gingen in den löp van dende 9den9de eeuwe völvölle edelleu zich echterstöareg steedsan unofhänkeleker opstellen, en greujden huneure gebeeden uut tot feitelek unofhänkelekenunofhänkeleke vörstendommen dee zie deur verarving (trouwen met arfdochters) en krieg probierden te vergroten. DeeDen tiedeleken eerdoard van et leen kwam in et gedrang deur et streaven noar arfelekheid van dee leenkearls en et brgipbegrip was dusdoanigdusdöaneg algemeen dat den könning doar met zienziene beperkte middelen neet good teggen op kon treaden. Et deur keizer [[Karel de Kale]] in [[877]] uutgeveerdigden [[Capitulare van Quierzy]] gaf dende arfelekheid nen wetteleken groand.
 
In Duutslaand wisten de [[Liudolfingen|Ottonen]] dizzen toostaand teggen te holden deur biskhoppenbisköppe te beneumen met wealdleken machtemacht, den [[investituur]]. Pas in [[1037]] bevestigden keizer [[Koenraad II van et Heiligen Roomsen Riek|Koenraad II]] veur Italië et rechte van arfelekheid in den [[Constitutio de feudis]]. DenDe beschuldiging van [[simonie]], veural deur [[paus Gregorius VII]], leidden tot den [[investituurstried]]. MitMet et [[Konkordoat van Worms]] van [[1122]] kwam doarder an dizzen toostaand veur nenn grotengroot deledeel nen ende en betekkenden nenne duudelekendudeleke antasting van et gezag veur den Duutsen Keizer.
 
==Eursprong==
[[Ofbeelding:Rolandfealty.jpg|thumb|[[Roland (ridder)|Roland]] vouwt zienziene hende ten tekken van [[manschop]] an [[Karel den Groten]]; uut nenn skrift van nenn ''[[chanson de geste]]''.]]
[[Ofbeelding:Cleric-Knight-Workman.jpg|thumb|220px|De dree standen]]
Et feodalisme was egreujd uut dende [[standenmoatschoppi-je]] van et latenlate [[KarolingiesenKarolingiese riek]]. DenDe [[FrankiesenFrankiese Riek|FrankischenFrankiese]] könningen stoolden eursprönkelek hun machte veural op den joarleksenjoarlekse veld- (leas: plunder-) tochten. Den könning kon zien kearlsekearls belonen uut den buut dee doarbi-j behoald wödwodden. Toen [[Karel den Groten]] nenn grotengroot deledeel van Europa veroaverd had, en doar buutenbuten zienziene laandsgrenzen eigenlek genegin riekenrieke gebeeden ovaer waren um te plunderen, mös hi-j nenne anderenandere wieze bedenken um zienziene kearls an zich te verplichten. Boavendien was et riekvöriek völ te groot veur dende olderwetsenolderwetse [[communicatiekommunikatie]] in dendee tied. Den könning was edwongen zunder ende op tocht te goan um plaatselek zien gezag of te künnen dwingen en zienziene belastingen ter ploatseplaatse ''op te eaten'', want dizzedizzen wödden veulal in natura voldoan. Hi-j had doarumme ploatselekenplaatseleke verteggenweurdigers neudig en uut dizze - anvankelenanvankele- ambtenoaren is den [[aristocratie|adelstaand]] ontstoan.
 
==DenDe feodalenfeodale standenmoatschoppi-je==
De dree staanden waren:
*DenDe [[geestelekheid]];
*Den [[adel]];
*DenDe vri-je [[agrariër|boern]], [[ambacht (handwark)|ambachtsleu]] en [[handel (economie)|handeloarenhandelaren]] (dende burgeribörgeri-je);
 
DenDe [[economieekonomie]] van dee dagen was neet of nauweleks op [[geld]] egroand en den opbrengst van den [[laandbouw]] was vri-jwalzowat de enige bronne van riekdom. Umdat ruulhandel en betoalingenbetalingen in natura nen groten rollerol spölden, was et unmeugelek um groand op grotengrote schoalschale te verkopen of te verhandelen. Neet allenigalleneg was dat binnen et leenstelsel ungebruukelek, den kleinen muntumloop leet dergelekendergeleke oaverskrievingen neet toe. Et was doarumme veur den adel van groot belang et onderdeleonderdeel 'arbeid' op et laand dat zi-j bezaten vast te künnen holden. In sommige laanden van Europa, bieveurbeeld [[Polen]], ging huneurren macht zo wiet dat doar uutendelek nen [[wet]] wöd an-enommen dat iemand ofwal nen hereheer oaver heurigen möst wean of dat nen heurigen nen hereheer had. HetEt wödwodden doarmet unmeugelek um vri-jejen boer te wean.
 
Wieter waren doarder nog onvri-jen dee-t geengin eigendom hadden, noamelek [[liefeigene]]n en onvri-jen dee zelf et bezit van nen ander vörmden [[sloaverni-j|sloaven]].
 
DoarDer waren ok unvri-jen dee in dienst van hoge edelleu of den könning stoanden dee noa generoasie opklommen op tot nen ni-jen adelstand, dende [[ministerialen]] of denet [[ridder]]schop. In teggenstelling tot den ''olde'' adel stamt dizze ridderschop dus neet of van vri-je eigengearfden, moar van unvri-jen.
 
==Den ofbroak van et feodalisme==
Noa et joar [[1000]] begonnen langzamerhand de olde steednsteadn, veulal nog uut de [[Romeinse Riek|RomiensenRomiense tied]], wier te greujgreujen en doarder wödden ni-je steedn en darpen sticht um dende greujende bevolking te huusvesten. Ok den handel kwam wier op gäng. SteednSteadn wödden veural deur huneure muren nenn machtsstuk van belang en dit leidden uutendelek veural in [[Vloanderen]] en [[Italië]] tot et ontstoan van machtige steednsteadn dee-t in verzet konden kommen teggen dende alleenheerschoppi-je van den adel en geestelekheid.
 
DenDe groten [[pestepidemie]] van [[1347]] maakten n ende an ne tied van vastenvaste bevolkingsgreuj en et wankele eavenwicht tussen den oogst en de voedselbehoofte. Umdat n dardedaarde van de plattelaandsleu was estoarvenestorven en völvölle laand doarum onbebouwd blef, konden de heurigen en boern in [[1352]] veermoal zoveul veur eur [[graon|groan]] vroagen. De lonen mössen dus ok stiegen. Arbeidsscheerste gaf dende mangs uut huneure darpen evlögteevlöchte heurigen nen gooden graond um te underhändelen; allenigalleneg wanneer zi-j ''vri-j'' wödden, wollen zi-j wier trögkerenwierummerkeren noar et laand van huneure oldenolde here. Feodale heern dee deur de veurtdurenden kriege en huneuren uutbundigen leavensstiel in de problemen kwamen, mössen steeds meer heurigen en ook hele darpen dende vri-jheid geaven.
 
Tiedens dende [[Renaissance|renaissance]] verloar et feodalisme völ invlood in West-Europa. Steeds meer lenen veelen in de hende van steeds minder adellekenadelleke families deur verarving. Zo hadden Vlaonderen, [[Hollaand]] en [[Hartogdom Luxemburg|Luxemburg]] eursprönkelek ieder huneuren eigen [[Graaf (titel)|graaf]] of [[groothartog]], moar uutendelek was dat deezelfden kearl. Uutendelek ontstoanden doardeur mangsmoal twee grote bondgenotschappen in de vörm van nen lappendeaken dee mekaarmekare deden machtemacht bestreaden zoas dende [[Hoeksen en Kabeljauwsen twisten|Hooken en Kabeljauwen]] of - in [[Engelaand]] - denet [[Huus Lancaster|Lancasters]] en denet [[Huus York|York]]s. Rundumme [[1500]] was et feodalisme tot zienzienen bloodigenbloodegen endstried ekommen en waren doarder wier könningen dee prbierdenprebeerden huneuren [[absolutisme|absoluten machtemacht]] te herstellen. Den adel blef mangsmoal wal bestoan, moar wöd tot höfadel in-ekrompen.
 
Formeel wödden dee feodale rechten ofgeschaft deur den invlood van de [[FransenFranse RevolusieRevolutie]] en den doaropvolgendendoaropvolgende FransenFranse bezetting van delen van Europa. Met noame [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] hef bie-edroagen tot et bestuurleken systeem zoas wi-j dat teggenwoordig kent, miteit [[gemeente|gemeenten]] in ploatsplaatse van [[heerlekheid|heerlekheden]], [[departement]]en in ploatsplaatse van op feodale groafschappen en dergelekendergeleke egroandenegroande proveensiesprevinsies, enzowieters.
 
In Midden- en Oost-Europa blef et feodalisme echter nog längenlange tied bestoan. In [[Ruslaand]] wödwodden dit pas in [[1917]] officieel ofgeschaft.
 
==Zee ok==
Regel 42:
 
==Uutgoande verwiezing==
* [http://mens-en-samenleving.infonu.nl/politiek/14963-de-europese-en-aziatische-transitie-naar-feodalisme.html De EuropesenEuropese en AziatischenAziatiese oavergängoavergang noar feodalisme]
 
[[Kattegerie:Achterhooks_artikel]]