Verskil tüsken versys van "Gotiek"

DenDe '''gotiek''' is den name veur den laatmiddeleeuwsen stielvörm van rundumme 1140 - 1500 in dende [[beeldenden kunsten]] en dende [[architectuurarchitektuur]]. Veural belangriek in veul [[karkgebouw]]en.

Et wödt ezeen as den eersten echt verni-jendejenden stiel vanof deden valleval van et [[RomiensenRomiense Riek]]. Den beneumingbenaming hef neet nenne eenduudigeneendudige betekkenis; doarder waren grotengrote regionoalen verskillen en doarder is vanof et untstoan ok nenne duudelekendudeleke untwekkeninguntwikkeling deur dende tied hen te zeen. Undanks dizze verskillen bunt doarder ok wal nen tröppetrop gemeenschappelekengemeenschappeleke kenmarken te beneumenneumen. Den belangrijekstenbelangrieksten eigenschop van dende gotiek is den '''drang noar verticoaliteitvertikoaliteit'''. Ok verlangden zie noar lecht, zie ploatsten vanof tontoon ok dende grootstengrootste roosvensters in dende karken. Gebouwen wöddenwodden steeds hoger en doardeur schienboar smaller, in dende [[beeldhouwkunst]] en [[skilderkunst]] kujku'j langgerektenlanggerekte veurwarpen en umhoogrankendenumhoogrankende plaantenfiguren zeen.

DenDe gotiek won et al rap van zienzienen veurgängerveurganger, den [[romaansen stiel]], hier en doar verschenen wealdsenwealdse, neet karkelekenkarkeleke, en karkelekenkarkeleke gebouwen in dizzedizzen stiel, talrieke [[belfort]]en en kathedroalen greujden noar den heamel. Geweunlek was dizzen stiel, Pro Deo, ter ere van God, en bleaven alle mensen, architectenarchitekten en leuwarkleu unbekand.

Et veulvuldigvölvuldig gebruuk van [[spitsboogspitsboage|spitsbogenspitsboagen]], langenlange geweadengewaden, spitsenspitse schoonenschone, puntige hooden, [[baldakien]]en, [[roosvenster]]s en [[Gebraandskilderd glesglas|gebraandskilderdengebraandskilderde ramen]] en verstarkten dizzendizze verticaoliteit. Aandere kenmarken bunt nenne hoge moate van deurzichtigheid en leavensholding dee van dende woarneamboarenwoarnemboare warkeliekheid uutgeet. In dende 14den14de, 15den15de en 16den16de eeuwe ging dende gotiek oaver in dende [[Renaissance]], veur et eerste zon betjen dreks in [[Italië]], woar dende gotiek nooit echt gewild wierd. In Noord-Europa was den oavergäng veul heaniger kujan völen doar ku'j völle oavergängsvörmenoavergangsvormen zeen. In Nederlaand wödwodden den gotiesen vörmentoalvormentaal nog tot in dende 17den17de eeuwe gebruukt, mitmet noamename veur karken.[[Ofbeelding:Gothic 2.jpg|thumb|Binnenwark gothiesengotiese karke]]

==De beneumingbenaming ''gotiek''==

Et weurd 'gotiek' is ofkumstig van et GermoansenGermaanse volk dende [[Goten]], howal dende gotiek doarmet niks tevan makendoon hef. Pas in dende 16den16de eeuwe wöd dizze beneumingbenaming deur dende verstaandelekenverstandeleken ebruukt as spotname veur nen bouwstiel dee zie volkommen smoakeloossmakeloos en barboars vunden. DenDe beneumingbenaming veur dende kunststreuming dee-t wie noo gotiek neumenneumt, wödwodden veur et eerst ebruukt deur den ItaliaonsenItaliaansen architectarchitekt [[Giorgio Vasari]]. Toon hi-j in opdracht van den HartoggeHartog van Farnese in 1546 nenn oaverzicht maaktmaken van alle bekandenbekende kunstenoars sinds olde tieden, ebruuktegebruukte hi-j in dit (gans invloodriekeninvloodrieke) book dizzedizzen naomname veur alle laatmiddeleeuwsenlaatmiddeleeuwse kunst woarin den hang noar verticoaliteit trögterugge te vinden is. Den (renaissance)architectarchitekt Vasari vond dende streuming nenne primiteevenprimiteeve Noord EuropesenEuropese dwaling, dee ofleidden van den deur dende renaissancekunstenoars zo bewunderden Romiensen vörmentoal ofleiddenvormentaal. Den name is dus as scheldweurd bedoold; dende Goten golden in dee tied as dende vereurzoakers van den valleval van et RomiensenRomiense Riek.

Oaver et algemeenalgemean hanteert zie veur dende gotiek den volgende indealing noar tied, moar doarder bunt ok aandere underverdealingenonderverdealingen (dit kump umdat et bouwen van nenne karke lange duurt en doarder dus verskillendenverskillende stielen in nenene karke küntkönt wean):

* [[VröggotiekVroggotiek]]: rundumme 1140-1200

* Middengotiek of [[Rayonnante gotiek|Hooggotiek]] en/of [[Rayonnante gotiek]]: 1200-1300

* [[InternationoalenInternationoale gotiek]]: 1300-1450

DenDe tied van dende InternationoalenInternationoale en de LatenLate Gotiek vültvölt deels soamensamen, umdat de ene veural in dende skilder- en beeldhouwkunst wödt ebruukt, en dende anderenandere in dende architectuur.

Wieter buntis doarder nog nen tröppetrop regionoalenregionoale soorten: [[Perpendicularstiel]] en [[Tudorstiel]] in Engelaand, [[Mudéjar]]-stiel in Spanje, [[Manuelliensen stiel]] in Portugal, [[ZuideliekenZudeleken gotiek]] in Zuud-Frankriek en Noord-Italië, [[Baksteengotiek]] in Noord-Duutslaand en lengs dende OostzeekunsteOostzeekuste, [[RienlaandsenRienlaandse gotiek]] in et westen van Duutslaand en midden en oosten van Nederlaand, [[Scheldegotiek]], [[BraobantsenBraobantse gotiek]], [[Maasgotiek]] in dende ZuudelekenZudeleke Nederlaanden en [[Romanogotiek]] in dende FreesenFreese gewesten.

*[[Lieste van kunstenoars uut dende Gotiek]]

[[Kattegerie:KultuurAchterhooks_artikel]]

[[Kattegerie:Achterhooks_artikelKultuur]]