Verskil tüsken versys van "Koppertied"

DenDe '''koppertied''', ok '''koppersteentied''' of '''chalcolithicum''' of '''Äneolithicum''' eneumd, is nenne [[archeologiesenarcheologiese kultuur]] tied dee ok wal as et letstenlesten deledeel van dende [[jungenjonge steentied]] wödtwöd ezeenezene, woarin den mens leerden et metoal [[kopper]] te bewarken en doar [[gereedschop]]pen van te maken.

Deurgoans wödtwöd dende koppertied aneduudan-eduud tussen 5500 - 3300 v. Chr. Zie zol untstoan wean in [[Anatolië]]. Anvankelek wödwodden allenigalleneg [[gedeagen]] kopper ebruukt (zoas et in den natuur veurkump). Pas in et [[5000-4500 v.Chr.|5den5de millennium v.Chr.]] wöd untdekt dat bepoaldenbepoalde [[Erts]]en, wanneer zie verhit wöddenwodt, ok kopper opleaverenopleavert. Hierveur hadden zie wal bijzundere [[oaven]]s neudig: nenn gewoon [[holtskool]]vuur wödtwöd nooit heiter danas 700°C, en et [[smeltpunt]] van kopper ligt bi-j 1085°C.

Kopper is nenn zachtenzacht metoal en neet arg geskikt veur gereedschoppen. Deur toovooging van kleinenkleine hooveulhedenhoovölheden van nenn ander metoal wödt hetet völvölle harder. Et beste hierveur is [[tin]]. Deur dende toovooging van tin an kopper untsteet [[brons]], dit is nenne zogeneumdenzogeneumde [[legering]]. Noa verlopverlöp van tied verving et gebruuk van brons dat van kopper, woarmet dende koppertied (of, as dit neet as nenne ofzunderlekenofzunderleke tied wödt ezeenezen, dende steentied) endigtendegt, en dende [[bronstied]] begintbegunt.

In Nederlaand bunt wal wat kopperen veurwarpen evonden moar is neet echt sproake van nenne ofzunderlekenofzunderleke koppertied veur et beginne van dende bronstied. Wi-j möt wal altied bedenken dat metoalen kostboar waren en dat veurwarpen doarumme in den reagel wödden umgesmolten. Dit verkloart woarum wi-j bieveurbeeld weinig of gene gereedschoppen trögvindentrögvindt woarmerwoarmet de olde Egyptenoaren beeldhouwden.

== SoamenleavingSamenleaving ==

DenDe kleinenkleine [[neaderzetting]]en van et vrögge- en midden-[[Neolithicum]] waren tot mangs joekels van steednsteadn uut-egreujd ([[Uruk]] en [[Ur]]) (Met nen umvang vergeliekboar asmet et Amsterdam van vandage). DoarDer was [[laandbouw]] en [[veeteelt]], doar was enigenenige [[industrie]] van gebruuks- en sierveurwarpen. DenDe warktuugenwarktugen waren stark verbetterd deur dende toopassing van kopper. DoarDer wöd handel edreven: mangs mitmet gans wiet of-eleagen gebeeden. DoarDer was noo veul specialisaotiespecialisatie en dende soamenleavingsamenleaving was [[hiërarchies]] organisierd. Deur den handel en metoalbewarking wödden sommigen welvoarend: doarder kwamen kleinen, beslotten gröppen van veuranstoandenveuranstoande, beveurrechte leu in dende gemeenschoppen. Doardeur untstoanden spanningen in en tussen dende neaderzettingen. DenDe neaderzettingen wöddenwodden better beveiligd. Krieg wödwodden nen wieze um belangen te behartigen.

Deur et anleggen van veurroaden en et verzoamelenverzamelen van kapitaoalkapitoal was et verschiensel "privé-eigendom" moar ok [[diefstal]] op-etreaden. DaorDer waren vörmen van [[rechtsproak]].

Et wiel wödwodden uut-evonden (rundumme 4000 v. Chr.): doarmet wödwodden hetet vervoer verbeaterd. Ok wöd et later ebruukt as [[pöttenbakkerswiel]]. Wieter wöd et wiel ebruukt in dnede ni-jenje [[striedwagen]]s.

Op et ende van dende koppertijdkoppertied (rundumme 3300 v. Chr.) wödwodden et skrift uut-evonden, meugelek asdeur gevolg van dende toonemmende vroag noar bookholding in den handel en dende hiërarchiesen soamenleavingsamenleaving. Vörmen van [[belasting (fiscaal)|belasting]]ofdrächtofdracht an dende gemeenschop ontstoanden.

Bestoand et geleuf in et neolithicum tot dan too vurnoamelekveurnoamelek uut [[veurolderverering]] en meugelek dende verering van nenne [[moodergodinnemodergodinne]], noo komt doar ok mennelekenmenneleke goden en is doarder nenne unwekkeling noar et vörmen van nenn volleadig [[pantheon]] van goden mitmet [[mythologie|mythologiesenmythologiese]] uutbeeldingen.

Den rundumme 5300 joar olden [[Iesmummie|iesmummie]] [[Ötzi]] had tot verrassing van de archeologen nenne kopperen biele bi-j zich, wat dende koppertied in dende landen rundumme de [[Alpen]] nenn stukke noar veuren verploatstenverplaatsten. In et kopper van dizzendizze biele is en anzeenlek gehalte [[arsenicum]] an-etroffen. Meugelek is dende toovooging gebruukt um et metoal kopper nenne groterengrotere hardheid te geaven veurdat zie untdekten dat dende toovooging van tin zich hier better too leenden, moar et kan ok wean dat et arsenicum al van nature in et koppererts was.

== VindploatsenVindplaetse ==