Verskil tüsken versys van "Republiek der Zeuven Veraenigde Nederlaanden"

DenDe '''RepubleekRepubliek der ZeavenZeuven VereanigdenVereanegde NederlaandenNederlanden''' ([[Latien]]: ''Belgica Foederata'') was den name van dende [[republeekrepubliek]] dee in [[1588]] is uut-eroopeneropen tiedens den [[Tachtigjoarigen Oorlog]] op et groandgebeed van wat vandage zon betjen [[Nederlaand]] is. DizzenDizze kleinenkleine republeekrepubliek verwarfverweerf in dende 17den17de eeuwe ([[Golden Eeuwe]]) grotengrote politeekenpoletieken, moar veural geldeleken machtemacht. Zi-j spölden ruumenrume tied nenne heufdrolle op et wealdtoneel. Et ende kwam mit den inval van dende [[Frankriek|FraansenFranse]] tröppentröppe in [[1794]]/[[1795]], al was den neergäng al langenlange tied doarveur an-evangen.

Opmarkelek in dende kleinenkleine RepubleekRepubliek - dee nooit meer danas 2,5 miljoon inwonners bevatten - was et unmundige sloagenslagen van den Nederlaandsen handel oaver dende gehelenhele weald ([[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOCVOK]] en [[WIC]]), den grotende kriegsgrote oaverwiningenkriegsoaverwiningen teggenoaver woarschienlek veul starkerenstarkere machten zoas [[Spanje]] en [[Engelaand]] en dende veroavering van [[Nederlaands-Indië|Indië]] (Indonesie), den unmundigenunmundeg vlotegroten vloot (mit 2 doezend skeepnskeape groter danas dee van Engelaand en Frankriek bi-j mekaarmekare), en den nooit oavertroffen bleuj van skilderkunsteskilderkunst ([[Rembrandt van Rijn|Rembrandt]] en veulevölle aanderen) en wettenschappen ([[Hugo de Groot]] enzowieters) soamen goandsamengoand mit grotengrote geestelekengeesteleke vri-jheid.

Noa dende ofsluuting van den Schelde in [[1585]], vestigden veulvölle stedelingensteadelingen uut dende ZuudelekenZudeleke Nederlaanden zich veurnoamelek in [[Amsterdam]], [[Middelburg (gemeente)]], [[Leiden]] en [[HaarlemHoarlem]]. In [[Amsterdam]] en [[Middelburg (gemeente)]] sprak nenn dardendaarde van dende bevölking in dee tied mit nen Antwarpsen tongvalletongval. In Leiden en HaarlemHoarlem wödwodden, in verbaand mit dende loakenindustrielakenindustrie, ok veulvölle West-Vloams esprokken. Noast den groten instreum van Zuud-Nederlaanders was doarder sproake van nenne ungeheurdenungeheurde verhuuzingverhuzing, uut u.a. WestfoalenWestfalen, woardeur in et beginne van dende 17den17de eeuwe, één darde van dende bewonners uut dende ZuudelekenZudeleke Nederlaanden kwam of van buutenlaandsenbuutenlaandse ofkumst was. In wat steednsteadn zoas [[Leiden]] was dat op nenne bepoaldenbepoalde tied zelfs ruum de helfte van alle inwonners. Den groten bleuj van dende NoordelekenNoordeleke Nederlaanden was begonnen.

Tussen [[1525]] en [[1675]] steg dende stedelekenstedeleke bevölking van dende NoordelekenNoordeleke Nederlaanden van 300.000 tot 815.000. DenDe grootstengrootste steednsteadn (boaven 25.000 inwonners) waren in [[1675]]: [[Amsterdam]] (ruum 200.000), [[Leiden]] (rundumme 65.000), [[Rotterdam]] (rundumme 45.000), [[HaarlemHoarlem]] (rundumme 37.000), [[Middelburg (gemeente)]] (ruum 27.000) en [[Utrecht (stad)|Utrecht]] (ruum 25.000).

Tussen [[1514]] en [[1680]] greujden dende bevölking van et gewest [[Hollaand]] van rundumme 275.000 noar 883.000 leu, woarvan de meesten in dende 19 steednsteadn. In dende eeuwe doarop nam dende bevölking doarnoa langzoamlangzaam of tot rundumme 783.000 (rundumme et joar [[1750]] ehoald, doarnoa vaste tot et ende van dende 18den18de eeuwe). In dende tied tot [[1800]] was doarder ok sproake van nenn starfte-oaverschot van rundumme 800.000 leu en verhuusden boavendiendoar boavenop 250.000 leu noar et buutenlaandbutenlaand. Bereakend is dat orundummerundumme 1,4 miljoon leu in dee tied noar dende steednsteadn bunt etrokken, woarvan 1,2 miljoon deur [[verhuuzingverhuzing]].<ref>''Immigranten in Hollaand 1600-1800. NenNe kwantitatieve benadering.'', Centrum veur dende Geskiednis van Migranten, Amsterdam 2002</ref>

DenDe zeavenzeuven Nederlaanden waren de gewesten dee-t deledeel uutmaaktenuutmaken van dende RepubleekRepubliek: [[Groafschap Hollaand|Hollaand]], [[Groafschap Zeelaand|Zeelaand]], [[Heerlekheid Grunnen|Grunnen]], [[Heerlekheid Utrecht|Utrecht]], [[Frieslaand]], [[Gelre|Gelderlaand]] en [[Heerlekheid Ovaeriessel|Oaveriessel]]. [[Laandschop Drenthe|Drenthe]] was ok enenn gewest mit nenne eigen [[Stoaten]]vergoadering, moar had geengin stemrechtestemrecht in dende [[Stoaten-Generoal van dende Nederlaanden|Stoaten-Generoal]].

Vanof [[1648]] ([[VredeVrea van Münster]]) heurden ok deledelen van [[Groafschap Vloanderen|Vloanderen]] ([[Stoats-Vloanderen]]) en [[Hartogdom Broabant|Broabant]] ([[Stoats-Broabant]]) en [[Oavermaas]] ([[Stoats-Limburg]]) bi-j dende RepubleekRepubliek. Et gebeed rundumme [[Venlo (stad)|Venlo]] was tot [[1590]] in hende van dende RepubleekRepubliek en vanof [[1715]] officieel bi-j dende RepubleekRepubliek (as [[Stoats-Opper-Gelre]]). [[TweeherigheidTweeheregheid van Maastricht|Maastricht]] had ok nenn biezonderbi-jzunder statuut. Al dizzendizze gebeedengebeden hadden neet den stoatus van nenn zelfstaandig gewest en wödden deur dende Stoaten-Generoal as [[generoaliteitslaanden]] bestuurd.

DenDe RepubleekRepubliek was nenne vri-j lössenlösse [[confederatiekonfederatie]] ([[stoatenbond]]) van 7 proveensiesprevinsies, dee elk nenne gans wietgoandenwietgoande [[autonomie]] hadden. Binnen dizzendizze proveensiesprevinsies genoaten op huneure beurte wier dende steednsteadn (en zeker deede wat groterengrotere steednsteadn) nenne gans wietgoanden moate van zelfbestuur.

Het was an dende ene kante den [[stadholder]], deeden as [[Kapitein-Generoal|kapitein-generoal]] (opperbevelhebber) van dende striedkrachten optreaden, en an deede andere kante de gans oaverheersendenoaverheersende ploatseplaatse van et gewest [[Hollaand]] (dat veur rundumme 60% van dende stoatsinkomsten verantweurdelek was), dee enige moate van politeeken soamenhang verzeakerden. Noa Hollaand was Zeelaand mit [[Middelburg]] dende - tot et dardendaarde kwart van dende 17den eeuwe - noa [[Amsterdam]] grootstengrootste handels- en haavnstad van dende RepubleekRepubliek, et belangrieksten handelsgewest.

==Ontstoan van dende Republeek==

[[Ofbeelding:Seven United Netherlands Janssonius 1658.jpg|thumb|200px|left|OaverzichtskeerteOaverzichtskaarte van dende RepubleekRepubliek, van [[Joannes Janssonius]]; uit zienziene verzoamelingverzameling ''Belgii Foederati Nova Descriptio'', uut-egoavenegevven in [[Amsterdam]] in [[1658]]]]

Vanof [[1568]] kwamen dende Nederlaanden in [[StoatsenStoatse parti-j|opstaand]] teggen et bestuur van [[Filips II van Spanje|Filips II]], en in et biezunder teggen dende invoering van den Tienden Penning (nen belastingmoatregel) en dende strafmoatregelen dee den hartog van Alva nam teggen ketters. Et verzet teggen dizzen belastingmoatregel deent wal as nenn belangriek underdeleunderdeel te wödden ezeen veur et ontstoan van den opstaand teggen dende SpoansenSpaanse oaverheersing. Et was gebruukelekgebrukelek dat nen könning belasting heef deudeur nen bedebeade of verzook.verzeuk, Alvamoar echter,Alva voerden dizzen ni-jen belastingmoatregel in veur de hele Nederlaanden. Veural den [[Tienden Penning]] vereurzoakten nen zwoaren trögval veur dende starkenstarke ploatseplaatse van Nederlaand as handelsnoatiehandelsnatie. Dit alles leaverden wieteren braandstof veur den opstaand. Dizzen opstaand ging later den [[Tachtigjoarigen Oorlog]] heten. Anvankelek droogendrogen zowal katholeekenkattelieke as hervormdenhervormde edelleu den opstaand, moar dizendizzen kreg goandeweg meer nenne uutstroaling van nen [[protestantisme|protestantsenprottestantsen]] opstaand teggen et [[papisme|papisties]] ([[rooms-katholiek|katholeekenkattelieke]]) [[Spanje]] net as katholeekekattelieke Nederlaanders.

Deur onderlingenonderlinge verdealdheid splitstensplitsen dende NederlaandenNederlanden zich in gewesten dee den opstaand steunden en gewesten dee den SpoanseSpaansen könning ([[Filips II van Spanje|Filips II]]) steunden. In [[1579]] tekkenden wat noordelekennoordeleke gewesten dende [[Unie van Utrecht]], woarin zi-j ofsproaken gezoamenlekgezamelek in opstaand teggen dende SpoansenSpaanse oaverheersing te kommen. DenDe Unie van Utrecht wierd op [[26 juli]] [[1581]] (volgens wat bronnen [[22 juli]] 1581) gevolgdevolgd deur dende ''[[ActeAkte van Verloatinghe]]'', woarin dende verskillendenverskillende gewesten zich formeel unafhänkelek verkloarden. Ok dende meestenmeeste VloamsenVloamse en BroabantsenBroabantse steedn slotten zich doarbi-j an, moar wödden wat joaren later deur dende Spanjoarden heroaverd.

Anvankelek zochten dende Nederlaanden buutenlaandsenbutenlandse [[laandvoogd]]en um et bestuur op zich te nemmen. DenDe inmenging van den FraansenFransen [[Frans van Anjou|hartog van Anjou]] en wat joaren later den Engelsen [[Robert Dudley|gravegraaf van Leicester]] kenden neet nen gooden aflöp, veural weagens bevoogdheid zaokenzaken, dee veurtkwamen uut et feit dat dende Stoaten-Generoal eigenlek allenigalleneg nen boogbeeld van rechtmoatigheidrechtmoategheid wollen hebben, zunder den eigenleken machtemacht uut hende te geaven. De Stoaten-Generoal beslotten doarumme in [[1588]], dree joar noa den valleval van Antwarpen, et laand zèlf te goan bestuurn. DenDe RepubleekRepubliek der ZeavenZeuven VereanigdenVereanigde Nederlaanden, ofwal dende RepubleekRepubliek, was geboarn. Et ofzweren van den hoogsten vörst Filips II kon dan ook as beginpunte duudelek umskreven wödden.

Bi-j dende [[VredeVrea van Münster]] wödwodden den ni-jenje RepubleekRepubliek officieel erkend as zelfstaandigenzelfstandege noatienatie.

Gebruikeleke namen voor de* Republiek der VerenigdeZeuven Nederlanden:Previnsien

* [http://www.cultuurwijzer.nl/www.cultuurwijs.nl/nwc.rijksmuseumamsterdam/cultuurwijs.nl/i000239.html Republeekwww.cultuurwijzer.nl, Republiek der ZeavenZeuven VereanigdenVereanegde NederlaandenNederlanden]