Verskil tüsken versys van "Germanen"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
KGeen bewerkingssamenvatting
NaegelBot (Oaverleg | bydragen)
K Bot: autematies tekse vervungen (-Romien +Romein)
Regel 4:
== Vöggelvlögt ==
Under de Germaanse volker hebt n groot deel van de leu blauwe oogn en [[blond]] hoar. Volgens n [[cliché]] is dit nen kenmarkenden germoansen trek moar under veural de [[slavische volker|west- en oostslaviese volker]] is ok n groot deel van de leu blond.
Veur rondumme 2000 joar hen bestonden de Germoanen uut nen grootn trop van [[stam]]men. Vandage den dag leaft eure drekse noakommelingen, de grote meerderheid van de bewonners van de Europese stoaten met ne [[Germoanse toalen|Germaanse sproake]], nog altied in datzelfde gebeed, moar hebt zie zich ok in grote antallen evestigd op de [[Britse Eilaanden]], [[Ieslaand]] en in veurmoalige oaverzee kolonien van dizze West-Europese stoaten, zoas in [[Noord-Amerika]], [[Australië (continent)|Australië]] en [[Zuud-Afrika]]. Et bekendst bunt de Germanen (Angelen, Saksen) as de bezetters van et [[West-RomienseRomeinse Riek]] tiedens en noa de [[Grote volksverhuzing]] in de [[5e eeuw|5de eeuwe]]. De samensmelting van de RomiensRomeins-Griekse en Germoanse kulturen was den anvang van de ni-je [[westerse kultuur]].
 
== Beskrieving ==
 
Onze kennis van de Germaanse volker en stammen veur de Volksverhuzing is veur et grootste deel egroand op dat wat deur Griekse en RomienseRomeinse skrievers oaver eur eskreaven is. Jammer genog maken dizzen neet stelselmoatig underscheid tussen Germaanse en [[Kelten|Keltiese stammen]]. Onze belangriekste bronne uut dee tied veur de 4de eeuwe is ''"[[De origine et situ Germanorum|Den Germania]]"'' van den geskiedskriever [[Publius Cornelius Tacitus|P. Cornelius Tacitus]]. Wi-j doot der good an de beneuming 'Germanen' uutslutend as n toalkündig begrip te bekieken. Germanen bunt in dat geval spreakers van ne [[Germoanse toal|Germaanse sproake]].
 
Der bestond eigenlek neet iets as 'dé Germanen' of 'dé [[Kelten]]'. Dit bunt moar verzamelnamen veur min of meer los van mekare leavende stammen of etniese gröppen dee de streaken in et midden en et noorden van Europa bevolkten, moar dee veurnoamelek deur de toonmoalige RomienenRomeinen zo eneumd wodden. Teggenswoordig wödt de beneuming ''Germanen'' mangs deur mekare ehaald met de benaming veur ''Duutsers''. Dit hef dan veural wier ziene eurzoak in et [[Engels]]e weurd veur [[Duutslaand]], ''Germany''. Hierdeur hebt zi-j et in et teggenwoordige sproakgebruuk neet rap oaver Germanen, moar ovver spreakers van ne Germoanse toal. Dit leste is nog altied ne belangrieke oaverenkumste tussen de verskillende volken van Germaanse afkomst. De heufdindealing van de Germaanse toalen in [[Noord-Germoanse toalen|Noord-Germaans]], [[West-Germoansen toalen|West-Germaans]] en [[Oost-Germoanse toalen|Oost-Germaans]] kump oaveren met de histories-geografiese indealing van de Germanen.
 
Zee veur ne volleadige riege van de Germaanse stammen et sjabloon under dit artikel.
Regel 16:
== Eursprong ==
 
Op [[toalkunde|toalkundege]] en kulturele groanden goat zie der teggenwoordig van uut dat de Germanen nauw verwant bunt an de [[Kelten]], [[Sloavische volkeren|Sloaven]], [[RomienenRomeinen]], [[Grieken]] en andere Indo-Europesen volker. De umskrieving as ne ofzunderleke gröppe hef zich vermeudelek an et end van et tweede [[millennium]] veur Christus of wat later argens in de vlakten van Oost-Europa voltrokken. Oaver de vrogste geskiedenis van de Germaanse volken is weinig meer bekend as dat zie rundumme de [[6e eeuw v.Chr.|6de eeuwe v.Chr.]] in [[Scandinavië]] en rundumme de [[Oostzee]] leafden. Hier verdreaven zie miskien de eerder an-ekommen [[Saami]] en [[Balten|Baltiese stammen]], moar woarschienleker is dat zie zich doar deels met vermengden. Dat de Germanen toon nog neet arg talriek waarn blik uut et gegeaven dat n anzeenlek antal weurden in den Germoansen 'oertoal' oaver-enommen is van de vroggere neet-Indo-Europese bevolking van rundumme de Oostzee (zee wieter et artikel oaver de [[Germaanse understroatverunderstelling]]). Eur oaverwicht bestoand eerder uut beatere woapens zoas den [[striedwagen]] as uut grotere antallen kriegers. Ok bruukten de Germoanse kriegers woarschienlek al vrog [[iezertied|iezeren]] woapens dee steaviger waren as de [[bronstied|bronzen]] woapens van de eursprönkeleken bewonners. Noa verlöp van eeuwn ontstoand doar in dizze streken ne zeakere oaverbevolking en völlen verhuusden steeds wieter noar et zuden (et [[Duutslaand]] van vandage), um zich van doaruut heanig an noar et oostn, zuuden en et westen te verspreiden. Der ontstoanden op dee wieze völle verskillende volksstammen, dee op verskillende tiedstippen en plaetse met andere namen eneumd wodden, zoas de [[Friezen]], [[Toxandriërs]] en [[Cananefoaten|Kaninefoaten]]. Hierdeur wödt et zwoar eure juuste beweagingen in et biezunder noa te goan. Den geskiedskriever [[Publius Cornelius Tacitus|Tacitus]] verdeelt zie in dree gröppen: de [[Ingvaeones]], [[Herminiones]] en [[Istvaeones]]. Dizze verdealing was egroand op de mythiese ofstamming van de Germanen van de dree zunnen van den oervader [[Mannus]]. [[Plinius den Olderen]] mek in book IV van ziene [[Naturalis Historia]] ne verdealing in 5 gröppen: 1. de [[Vandalen|Vandili]], woartoo volgens um de [[Bourgondiërs|Burgodiones]], Varinnae, Charini en Gutones beheurden, 2. de Inguaeones, woartoo de [[Cimbren|Cimbri]], de [[Teutonen|Teutoni]] en de volken van de [[Chauken|Chauci]] beheurden, 3. de Istuaeones dee et dichtst bi-j de Rien wonden, 4. de Hermiones, woartoo de [[Sueben|Suebi]], [[Hermunduren|Hermunduri]], [[Sjatten (volk)|Chatti]] en [[Cherusken|Cherusci]] beheurden en 5. de [[Peucini]] Basternae, an de grenze met Dacië.
Meer prakties nut hef vermeudelek de deur toalkundigen ebruukte indealing in [[Germoanse toal|Noord-, West-, en Oostgermaansen talen]]. Wi-j wet dat umstreaks de viefde eeuwe de belangriekste volken de [[Saksen (volk)|Saksen]], [[Franken]], [[Juten]], [[Angelen]], [[Goten]] (zowal Ostrogoten as Visigoten), [[Bourgondiërs]] en [[Vandalen]] waren.
 
== Leavenswieze en kultuur ==
 
Leaven en kultuur van al dizze volken verskilden onderling neet zo völle umstreaks de tied dat de [[RomiensenRomeinsen Riek|RomienenRomeinen]] euren macht oaver Europa uutbreidden. De westelieke volksstammen bestonden veurnoamelek uut [[boer]]n, de oosteleken veurnoamelek uut [[veeteelt|schoapsherders en veeholders]]. De Germoanen waren arg esteld op eure unofhänkelekheid en hadden gin starke stamverbaanden. In tieden van nood wodden der deur kearls met anzeen nen leider ekozzen moar dizzen mos altied de belangen van de 'kezers' in de kieker holden. Wal waren der joarleks bi-jenkumsten van de stamheufden onderling.
 
[[Ofbeelding:Jernalderhus.JPG|thumb|right|Jernalderhus – Noa-ebouwden [[langhuus]] uut de [[iezertied]] rundumme 400 in et Moesgaard-Museum bi-j [[Århus]] (Denemarken)]]
Regel 31:
De Germanen bedreaven laandbouw veural deur stukken woosten groand plat te braanden en et zoad in de asse te streujen. Doarnoast wodden ok kleine akkers, [[Eschen]], veurtdeurend bebouwd en bemest.
<br />Nen vri-jen kearl verweerf oaverigens völ meer anzeen deur vechten en plunderen dan deur akkerbouw te bedrieven. Alle vri-je kearls vochten met in den stried. Geslaagde anvoerders verzoamelden kriegers um zich hen dee van kriegsvoering eur beroop emaakt hadden. Tacitus neumt ne dergeleke schoare ''[[comitatus]]''. Belust op buut was den riekdom van et RomienseRomeinse Riek n geliefd doolwit van eure strooptochten.
 
== Skrift ==
[[Ofbeelding:Runes futhark old.png|thumb|left|Et oldere [[Futhark]], de oldste Germaanse skrieveri-je]]
Et skrift was dat van de [[runes (skrift)|runes]]. Runen wödden ebruukt veur skrieveri-je op gedenkplaetse en beskreaven veural grootse doaden. In [[Bargen (Noorwegen)|Bargen]] is ok runenskrieveri-je veur dageleks gebruuk an-etroffen, de zogeneumde [http://en.wikipedia.org/wiki/Bryggen_inscriptions Bryggen skrieveri-je]. Doarbi-j geet et um namen, gebeden (mangsmoal in et Latien), persoonleke tiedingen, zakeleke breven en utingen van kameroadschap. De oldste skrieveri-je in nen Germaansen toal kump uut de eerste helfte van de [[5e eeuw v.Chr.|5de eeuwe v.Chr.]]; disse steet op den [http://bilddatenbank.khm.at/viewArtefact?id=65446 Negauer Helm] den bewoard wödt in et [[Kunsthistorisches Museum Wien]]. Echt völ wodden der deur de Germanen neet op-eschreaven, en der was woarschienlek geen uutgebreide [[literatuur]]. Wal hadden de Germanen woarschienlek ne rieke mundige kultuur, woarin veur-edroagen riemsels ne belangrieke rolle spölden. Een antal Germaanse heldenriemen uut de volksverhuzingentied bunt ons bekand deurdat zie in de vrögge middeleeuwn op skrift eplaatst bunt. Veurbeelden hiervan bunt et [[Nibelungenlied]], den [[Thidrekssaga]], et [[Hildebrandslied]] en de [[Edda]]'s. Et meeste dat wi-j wet is wier bekeand uut RomienseRomeinse bronnen, op-eskreaven mundige riemen en archeologiese vondsten. Een wark van unschatboare historiese weerde oaver de Germanen is de ''Germania'' van [[Publius Cornelius Tacitus|Tacitus]].<br />
 
De Germoanen hadden ne rieke kultuur dee völle oaverenkumste mit de verwante Keltiese kultuur leet zeen. De [[textiel|weafkunste]] was good untwekkeld. De RomienenRomeinen sproaken met bewundering oaver de veulkleurige wollen kleading dee de Germaanse vrouwleu drogen. Ok de anzeenleke menneleke kriegers besteedden völ andacht an eure uterleke verzorging. Bewunderd deur de RomienenRomeinen wodden ok de stark untwikkelde [[smid|smeedkunste]]. Tiedens de volksverhuzingen wodden de Germaanse woapens zelfs better geacht as dee van de RomienenRomeinen zelf. Ok de versieringskunst hef mooie, de schoonheid in euren hoogsten vörm of groad vertonende warkstukken op-eleaverd zoas op-egroaven grofbi-jgiften nog getuugt. Völle Germanen, as zie et betalen konden, drogen eavenas de Kelten vakkundig emaakte golden hals- en armbenden: [[torque]]s.
Dee RomienenRomeinen bruukten in lateren tieden torques dee as kriegsbuut op Kelten en Germoanen veroaverd waren zelfs as gewild underscheidingstekken en betaalmiddel veur verdeensteleke soldoaten.
 
== Geleuf ==
 
Ne priesterkaste met as taak de geleufskultuur vasten vörm te geaven en oaver te dragen, zoas bi-j de verwante Kelten de [[druïden]], was der neet. Moar der leafden wal ne eigen [[Germaanse mythologie]] op de achtergroand, dee van de ene generoatsie op de andere in verhoalen bi-j den heerd deur de olderen oaver-eleaverd wodden. Dee verhoalen, de namen van de goden, de helden en andere mythiese figuren verskilden mangs wat van den enen stam tot den anderen, moar waren zo'n betjen allemoal op eenzelfden voot estoold. Zo geleufden zi-j in meerdere wealden dee mit mekare in verbinding stoanden, ne godenweald met nen oppergod ([[Wodan]] of [[Odin]]), nen underweald met slangen, draken en andere mythiese weazens, en doartussen de mensenweald. Al dizze wealden wödden bi-j mekare eholden deur nen leavensboom [[Yggdrasil]], tegeliek den boom van kennis. Veul van dee in de 9de tot de 12de eeuwe in umlöp wezzende verhalen doaroaver wödden verzameld in n book, de [[Edda]]. Dit is et wark van nen Old-Ieslaandsen geleerden den beducht was veur et ende van de bereumde dichtkunste van de Germanen in ne tied van toonememnde [[kerstening]]. Et geleuf zol zich vanof RomienseRomeinse tieden zunder twiefel wieter untwekkeld hebben. Tacitus mek geen tieding van 'kenmarkende Germaanse' goden as [[Wodan]], [[Donar]], [[Balder]] of [[Freya]].
 
== RomienenRomeinen en Germoanen ==
[[Ofbeelding:Pre Migration Age Germanic.png|right|thumb|360px|Germaanse stammen veur de volksverhuzingstied]]
Toon de RomienenRomeinen [[Gallië]] binnenveelen, woar zie de [[Kelten|Keltische]] bewonners versloogen, kwamen zie in et noorden ok (oaverni-j) in aanraking met de [[Germani cisrhenani|Germanen]]. De RomienenRomeinen hadden namelek al ens kennis emaakt met nen Germaans/Keltiesen inval van [[Cimbren]] en [[Teutonen]] in de [[2e eeuw v.Chr.|2de eeuwe v.Chr.]]. Den RomiensenRomeinsen veldheer [[Gaius Marius]] wist eur toon te versloan ([[102 v.Chr.]]). Anvankelek zagen de RomienseRomeinse geskiedskrievers eur gewoon as '[[barbaren]]'. Moar [[Publius Cornelius Tacitus|Tacitus]], den in de eerste eeuwe leafden, vond de RomienenRomeinen van ziene tied [[dekadent]] en slap en heeld zien laandgenoten de rowe moar dappere Germoanen as veurbeeld van 'echte kearls' veur.
 
Gezeen de krachtsverholdingen tussen RomienenRomeinen en Germanen is et lenge tied de vroage ewest hoo den krieg tussen dizze twee volker in et veurdeel van de Germanen beslecht kon wodden. An de ene kante vocht immers n hoogst kundig, good e-oefend leager met ne grote kriegstradisie, an de andere kante noar verholding völ minder good bewoapende gröppen Germanen, zunder al te völle oefening, tucht en kunde. Woarschienlek kump et deur, noast toovalsumstandigheden as weersumstandigheden en wal of neet bekwoame veldheern op de verkeerde of juuste tied en ploats, geogroafiese en klimatologiese umstandigheaden. Met name de anweazigheid van [[Vene (grondsoort)|veanen]] en woolden is hierbi-j woarschienlek van deurslaggeavend belang ewest. Hier hadden de Germanen, dee et laand kenden en licht bewoapend waren, n groot veurdeel op de RomienenRomeinen, dee gewönd waarn an et inzetten van zwoare woapens en geschut en dammen en dieken mossen anleggen um in et geheel te künnen deurgoan.
 
Oaverigens lik dit gin volkommen teggenstelling tussen Germanen en RomienenRomeinen, want völle stammen leaverden hulptröppen en de [[Bataven]] stoanden zelfs as keurtröppen bekend. Noa de neaderloag in 9 n. Chr. van [[Varus]] met ziene legioenen in et [[Teutoburger Woold]] brokkelden den unmiddelleken RomiensenRomeinsen invlood in ''Germania Transrhenanum'' (Germania oaver den Rien) echter rap of. Noa de neaderloag van Varus beparkten de RomienenRomeinen zich tot gebruuk van de [[Rien]] en de [[Donau]] as ne natuurleke westeleke en noordeleke verdeadigingsliene. Deur under anderen altied diepgoande handel namen de Germanen toch völ ovver van et noabi-je RomienseRomeinse riek. Noast völ eursprönkeleken RomiensenRomeinsen kulturelen invlood verspreidden zich ok et [[christendom]] under de Germoansen stammen buuten et riek, veural in de 4de eeuwe.
 
Vanof et ende van de [[4e eeuw|4de eeuwe]] begonnen Germaanse stammen in steeds grotere antallen et [[RomiensenRomeinsen Riek]] binnen te dringen.
 
== Ni-je heersers noord-west Europa ==
 
[[Ofbeelding:Sarcophagus Portonaccio Massimo.jpg|thumb|[[Sarcofoag]] woarop Germanen den stried angoat met [[RomienseRomeinse Riek|RomienenRomeinen]]]]
Dit ging vri-j makkelek umdat inmiddels et RomienseRomeinse Riek splitst was in n [[West-RomienseRomeinse Riek|West-RomiensRomeins]] en [[Byzantiense Keizerriek|Oost-RomiensRomeins]] deel. Bi-j et westeleke deel verzwakten de verdeadiging anzeenlek. Deur nen toonemmenden drök op de grenze had de West-RomienseRomeinse regiering meer soldoaten neudig en dus meer belastingen um euren [[soldi-j]] te betoalen. Moar hier res nen groot vroagstuk: der was ne bevolkingsvermindering onstoan deur woarschienlek ene of andere [[epidemie]]. Rome had dus n tekort an belastingbetalers.
 
In [[430]] mösten de RomienenRomeinen zelfs de hulpe van de Hunnen inropen um et Bourgondische könninkriek bi-j de stad Civitas Vangionum (noo [[Worms (stad)|Worms]]) te versloan. In [[436]] wodden dat riek verneetigd. Dizzen stried wöd oaverigens den groandslag veur de middeleeuwse sage van de [[nibelungen]].
 
Noa den val van et West-RomienseRomeinse riek wodden dee ens zo mispreazen Germaanse volken de ni-je meisters van West-Europa. De Visigoten heersten oaver n groot deel van [[Spanje]], de Franken wodden de meisters van [[Frankriek]], bi-jnoa heel [[België]], [[Nederlaand]] en et Rienlaand, de [[Ostrogoten]] (Oost-Goten) vestigden op eure beurte euren macht in [[Italië]] en in n uutgestrekt gebeed ten noorden en oosten doarvan. Dee könninkrieken wodden de kernen van de Europese stoaten van vandage.
 
[[Ofbeelding:Rome476.jpg|thumb|center|600px|Et [[RomienseRomeinse Riek]] in [[476]].<br />As in tussentied et [[Oost-RomienseRomeinse Riek]] vri-j ongeschonden de [[volksverhuzing]] deur-ekommen is, is et West-RomienseRomeinse Riek zowat verloorn egoan. Et veurmoalige groandgebeed wodden in-enommen deur [[Germoanen|Germaanse stammen]], dee in opvatting wal den Oost-RomiensenRomeinsen keizer erkennen as opperheer, moar in de uutvoering euren eigen gang gingen.]]
 
== Gemaansen stammen ==
Regel 69:
Zoas in de vöggelvlögt angegeaven was et neet eenvoldig um de verskillende stammen good te underscheiden. Völle stammen waren op verskillende tieden under verskillende namen bekend. Ok kwam et gereageld veur dat nen stam zich ofscheidden van den heufdstam en ok nen ni-jen name ging draegen. En ok gingen stammen mangs wier op in n groter verbaand: bieveurbeeld de [[Franken]] bestoanden eursprönkelek uut n groot antal verskillende stammen dee heanigan soamensmolten. Dit verschiensel van opsplitsen en wier soamengoan van verskillende Germaanse stammen was in de eeuwn rundumme de joartelling nog vri-j makkelek umdat de Germanen under mekare verstoanboare talen sprokken. Ok eure stamkulturen en gebruken waren van dezelfde eerd en uutstroaling.
 
Ni-je historici bunt et nog neet ens oaver stammen uut de (Late) [[Oldheid]], der besteet twiefel of der in et geheel wal oaver dudeleke stammen esproaken kan wodden. Historici stelt dat, mit uutzunderingen, iederene lid kon wödden van nen stam, en dat dee stammen eigenlek niks meer as uutvindingen van RomienseRomeinse skrievers bunt. RomienseRomeinse skrievers gaven mangs nen name an bewonners van n bepoald gebeed, zoas de '[[Goten]]', moar zie wisten eigenlek neet of doar enige verwantheid tussen dizze bewonners bestoand. In latere tieden kon iederene dee dat wol zich ansluuten bi-j nen stam of der zelfs enen vörmen. Dit was et geval bi-j de [[Visigoten]] under [[Alaric]], dizzen stam bestoand woarschienlek uut ne gröppe 'eursprönkelen' Goten mit doarbi-j an-eslotten gröppen andere Germanen en ok völle RomienenRomeinen dee eure kans op buut zagen. Ok de [[Franken]], nen anderen 'stam', trokken völle RomienenRomeinen an um Frank te wodden deur et 'uutvinden' van ne gemeenschoppeleke geskiedenis met de RomienenRomeinen.
 
== Germaanse volker vandage ==
Regel 80:
*[[Nederlaanders]]; mengsel van oaverweagend Franken met in mindere moate ok Friezen (kuststreaken) en Saksen (Oost-Nederlaand)
*[[Noren (volk)|Noren]]
*[[Oostenriekers]]; bestoande uut veul Germoanse stammen, zoas [[Bajuwaren]] en [[Franken]], in de vrögge middeleeuwn germoaniseerde [[Kelten]] en [[RomienseRomeinse Riek|RomienenRomeinen]], en later germoaniseerde [[Slavischen volker|Sloaven]] en [[Hongoaren]]
*[[Vloamingen]]; mengsel van Franken met Saksen (met noame West-Vloanderen) en in de richting van [[Wallonië]] met Kelten, ok wal Belgen eneumd.
*[[Zweden (volk)|Zweden]]
Regel 93:
== Uutgoande verwiezingen ==
*[http://www.clio.fr/BIBLIOTHEQUE/_drang_nach_osten__lexpansion_germanique_en_europe_centrale_et_orientale.asp « Drang nach Osten », l'expansion germanique en Europe centrale et orientale] deur Georges Castellan, Professor honoris causa an et ''Institut national des langues et civilisations orientales''.
*[http://www.romansonline.com/h_oth_Germania.asp Index van Germaanse volker volgens RomienseRomeinse bronnen]
 
== Beuke ==