Verskil tüsken versys van "Feodalisme"

[[Karl Marx]] bruukten de beneuming feodaal um de produktieverholdingen an te geaven dee bestoanden tussen de tied van de [[sloaverni-j]] en de tied van het (vrogge) [[kapitalisme]].

 

Der bestoand n uutgebreid [[gewoonterecht]] dat dee rechten en plichten van den [[leenheer]] (den vörst) en den [[leenkearl]] (den kearl den n gebeed in beheer ontving) reagelden. In [[West-Francië]] gingen in den löp van de 9de eeuwe völle edelleu zich stöareg an unofhänkeleker opstellen, en greujden eure gebeeden uut tot feitelek unofhänkeleke vörstendommen dee zie deur verarving (trouwen met arfdochters) en krieg probierden te vergroten. Den tiedeleken oard van et leen kwam in et gedrang deur et streaven noar arfelekheid van dee leenkearls en et begrip was dusdöaneg algemeen dat den könning doar met ziene beperkte middelen neet good teggen op kon treaden. Et deur keizer [[Karel de Kale]] in [[877]] uutgeveerdigden [[Capitulare van Quierzy]] gaf de arfelekheid nen wetteleken groand.

In Duutslaand wisten de [[Liudolfingen|Ottonen]] dizzen toostaand teggen te holden deur bisköppe te beneumen met wealdleken macht, den [[investituur]]. Pas in [[1037]] bevestigden keizer [[Koenraad II van et Heiligen Roomsen Riek|Koenraad II]] veur Italië et rechte van arfelekheid in den [[Constitutio de feudis]]. De beschuldiging van [[simonie]], veural deur [[paus Gregorius VII]], leidden tot den [[investituurstried]]. Met et [[Konkordoat van Worms]] van [[1122]] kwam der an dizzen toostaand veur n groot deel n ende en betekkenden ne dudeleke antasting van et gezag veur den Duutsen Keizer.

 

[[Ofbeelding:Rolandfealty.jpg|thumb|[[Roland (ridder)|Roland]] vouwt ziene hende ten tekken van [[manschop]] an [[Karel den Groten]]; uut n skrift van n ''[[chanson de geste]]''.]]

[[Ofbeelding:Cleric-Knight-Workman.jpg|thumb|220px|De dree standen]]

Et feodalisme was egreujd uut de [[standenmoatschoppi-je]] van et late [[Karolingiese riek]]. De [[Frankiese Riek|Frankiese]] könningen stoolden eursprönkelek hun machte veural op den joarlekse veld- (leas: plunder)tochten. Den könning kon zien ekearls belonen uut den buut dee doarbi-j behoald wodden. Toen [[Karel den Groten]] n groot deel van Europa veroaverd had, en doar buten ziene laandsgrenzen eigenlek gin rieke gebeeden ovaer waren um te plunderen, mös hi-j ne andere wieze bedenken um ziene kearls an zich te verplichten. Boavendien was et riek völ te groot veur de olderwetse [[kommunikatie]] in dee tied. Den könning was edwongen zunder ende op tocht te goan um plaatselek zien gezag of te künnen dwingen en ziene belastingen ter plaatse ''op te eaten'', want dizzen wödden veulal in natura voldoan. Hi-j had doarumme plaatseleke verteggenweurdigers neudig en uut dizze - anvankele- ambtenoaren is den [[aristocratie|adelstaand]] ontstoan.

 

De dree staanden waren:

 

De [[ekonomie]] van dee dagen was neet of nauweleks op [[geld]] egroand en den opbrengst van den [[laandbouw]] was zowat de enige bronne van riekdom. Umdat ruulhandel en betalingen in natura nen groten rol spölden, was et unmeugelek um groand op grote schale te verkopen of te verhandelen. Neet alleneg was dat binnen et leenstelsel ungebruukelek, den kleinen muntumloop leet dergeleke oaverskrievingen neet toe. Et was doarumme veur den adel van groot belang et onderdeel 'arbeid' op et laand dat zi-j bezaten vast te künnen holden. In sommige laanden van Europa, bieveurbeeld [[Polen]], ging eurren macht zo wiet dat doar uutendelek nen [[wet]] wöd an-enommen dat iemand ofwal nen heer oaver heurigen möst wean of dat nen heurigen nen heer had. Et wodden doarmet unmeugelek um vri-jen boer te wean.

Der waren ok unvri-jen dee in dienst van hoge edelleu of den könning stoanden dee noa generoasie opklommen op tot nen ni-jen adelstand, de [[ministerialen]] of et [[ridder]]schop. In teggenstelling tot den ''olde'' adel stamt dizze ridderschop dus neet of van vri-je eigengearfden, moar van unvri-jen.

 

Noa et joar [[1000]] begonnen langzamerhand de olde steadn, veulal nog uut de [[Romeinse Riek|Romeinse tied]], wier te greujen en der wödden ni-je steedn en darpen sticht um de greujende bevolking te huusvesten. Ok den handel kwam wier op gäng. Steadn wödden veural deur eure muren n machtsstuk van belang en dit leidden uutendelek veural in [[Vloanderen]] en [[Italië]] tot et ontstoan van machtige steadn dee-t in verzet konden kommen teggen de alleenheerschoppi-je van den adel en geestelekheid.

 

De groten [[pestepidemie]] van [[1347]] maakten n ende an ne tied van vaste bevolkingsgreuj en et wankele eavenwicht tussen den oogst en de voedselbehoofte. Umdat n daarde van de plattelaandsleu was estorven en völle laand doarum onbebouwd blef, konden de heurigen en boern in [[1352]] veermoal zoveul veur eur [[graon|groan]] vroagen. De lonen mössen dus ok stiegen. Arbeidsscheerste gaf de mangs uut eure darpen evlöchte heurigen nen gooden graond um te underhändelen; alleneg wanneer zi-j ''vri-j'' wödden, wollen zi-j wierummerkeren noar et laand van eure olde here. Feodale heern dee deur de veurtdurenden kriege en euren uutbundigen leavensstiel in de problemen kwamen, mössen steeds meer heurigen en ook hele darpen de vri-jheid geaven.

 

 

 

In Midden- en Oost-Europa blef et feodalisme echter nog lange tied bestoan. In [[Ruslaand]] wodden dit pas in [[1917]] officieel ofgeschaft.

 

 

* [http://mens-en-samenleving.infonu.nl/politiek/14963-de-europese-en-aziatische-transitie-naar-feodalisme.html De Europese en Aziatiese oavergang noar feodalisme]

 

[[af:Feodalisme]]

[[als:Feudalismus]]

[[ar:إقطاعية]]

[[az:Feodalizm]]