Verskil tüsken versys van "Urkers"

't '''Urkers''' is een [[Nedersaksisch]] [[dialekt|dialect]] dat op [[Urk]] espruken wort. 't Beoort mit 't [[Eemlangds|Eemlaands]] in 't [[West-Veluws]] tot 't overgangsgebied tussen 't [[Nedersaksisch]] in 't [[Nederfrankisch]], maarmar wort over 't algemien erekend tot 't [[Nedersaksisch]]. Dit wil zeggen dat er in 't Urkers zowel kinmarken van de westelijke (Hollaandse) dialecten as de oostelijke (Nedersaksische) dialecten terogge-evoenden kunen worren. Ok 't Fries, 't [[Frans|Fraans]] in 't [[Amsterdams]] (Joos) eawen 't dialect direct of indirect beïnvloed. 't Dialect is ondanks disse verwaantskappen uniek van karakter, voral vanwege de isolatie as vuurmaolig eilaand. Sinds de laote niegentiende ieuw eawen vuul taolwietenskappers eurlui ermie biezigouwen. 't Urkers beoort tot ien van de levendigste dialecten van [[Nederlaand]].

De ouwe discussie got erover of 't Urkers een [[Frankisch]] of een [[Saksisch]] [[dialekt|dialect]] is. Angere indielingen worren zo nou in dan ok gebrukt. Saksische illeminten binnen 't zwakke vuurvoegsel ''e-'' in plaats van ''ge-'' in voltooide dielwoorden (''ewarrekt''), de verkleuring van de ''aa'' nor de ''ao'' in de duidelijke eutspraak van de ''-n''. Typisch Frankisch is 't ieneidsmaarvoud op ''-en'' (in niet op ''-t''; ''wij warreken''). [[Umlaut]] in verkleanwoorden komt vuur, maarmar niet as riegel.

't Urkers et een grote klankinventaoris, waorin de mieste klanken een korte in lange variant eawen. Dit verskil kan dertoe leien dat woorden een iele angere betekenis kregen: ''kiek'' beteaket "kijk", maarmar ''kiêk'' is "keek". De klankwetten vor 't Urkers binnen vrij mulijk in binnen arg onriegelmaotig. In vuul woorden waor 't [[Standardnederlaans|Nederlaands]] ''ij'' in ''ui'' et, in 't [[Sallaans|Sallaands]] ''ie'' in ''uu'', et 't Urkers de klanken ''ee'' in ''eu''. Dit wort verklaord eut de theorie van de [[Hollaanse expansie|Ollaandse expansie]]: in de zuventiende ieuw begon 't [[Hollaans (dialekt)|Ollaands]] de ''ie'' in ''uu'' vor de zuielijke ''ij'' in ''ui'' in te realen. Disse streektaol ad invloed op de Zuierziedialecten. De klanken ''ee'' in ''eu'' binnen tussenfasen in de overgang, die 't [[Amsterdams]] in de zuventiende ieuw ad moet eawen.

Een typisch Ollaandse verangering is ok 't samenvallen van de vroeger ongerskeien combinaties ''eer'' in ''aar''. Dit preces is in 't Urkers zelfs rigoureuzer in consekwinter toe-epast as in 't Ollaands. Niet allien kinnen ze ier ''paard'' in ''waard'', maarmar ok ''laren'' "leren" in ''griffermaard'' "gereformeerd".

De woordenskat van 't Urkers kint vuul woorden die typisch vor de [[Iesselmeer|IJsselmeerkust]] binnen of wazzen: ''tate'' of in 't Urkers ''taote'' vor 't Nederlaandse woord "vader", ''bessien'' vor 't Nederlaandse woord "oma" etc. Disse woordenskat wort wel wat of-eplat duur de toeniemende invloed van 't [[Nederlaands]], maarmar dit is in mindere maote 't geval.

't Urkers et te maken mit verangeringen in taol in klinkers. De lange ee wort een lange ie. Zoas 'ezeten' dat tugeswoordig 'ezieten' is. In dat geldt dan ok vor 'egeten' in 'emeten', dat nou 'egieten' in 'emieten' is. Bij jongeren oor je ok steeds vaker ''ik kuun'' in plaats van ''ik kan'', in is 't woord ''kukebessien'', dat vrogger een skeldwoord vor "oud weef" was, sinds kort in gebruk ekeumen vor 't Nederlaandse woord "overgrootmoeder". De taolverangeringen bewegen eurlui dus niet nor 't Nederlaands toe maarmar d'r vanof. In dat is opmarkelijk. D'r is een levendige dialectkring.

Wannaar d'r vreemden bij binnen wort soms over-eskakeld nor 't Nederlands. As de vreemden bekint binnen mit 't Urkers blift 't dan gewoen de voertaol. Vereusde Urkers bleven 't dialect nog lange onger eenkanger gebrukken. Sinds de [[Tweede Wereldoorlog|Twiede Warreldoorlog]] wort d'r vrij riegelmaotig in eskrieven. D'r binnen ongermaar [[Biebel]]fragminten in 't Urkers vertaold. Ongerangere 't boek van de Psalmen, Job, Jona in is d'r een gezangbundel mit psalmen in liederen in 't Urkers verskienen. De zangbundel wort gebrukt in de jaorlijkse vespdienst in 't Karkien an de Zie, waor 't Urkers in de dienst dan de ienige voertaol is in woord in gebed. In de reguliere kark wort soms een stukkien in 't Urkers eut de Biebel eliezen of een lied in 't Urkers vuur-eliezen. MaarMar varder wort 't Urkers in 't orthodoxe durp niet in de kark gebrukt. Inkelen zien 't as te 'gewoen' of 'te plat' om 't te gebrukken in de aredienst. Angeren venen 't te direct. MaarMar de vesperdienst in 't Urkers zit altoos stampvol.

De bekinde amateur-dialectoloog [[Johan Winkler]] nam in zeen ''Dialecticon'' ok een Urker vertaoling van de gelikkenis van de [[De verleuren zeune|Verleuren Zuun]] op. In de lange inleiding verwonderde ij zich over 't unieke karakter van 't dialect. Voral de ierboven beskrieven klanken intrigierden em. IJ miende dat disse klanken duur de bewoeners van 't eilaand [[Flevo]] al gebrukt worden, in laoter duur de bewoeners van [[Urk]] be-ouwen was ('t diel van 't eilaand dat overblief). Disse theorie geldt nou as opeloos verouwerd, maarmar in de niegentiende ieuw was 't normaol om te dinken dat dialecten urfgoed eut de oerteed bezatten in aost niet verangerden tot de komst van de standerdtaol. Ok prefessionele taolgelaarden, zoas pref. [[Jac. van Ginneken]], nammen dit an.

't Urker dialect zal zieker al langer espruken worren dan sinds [[1870]]. Mar de mulijkeid is, dat 't Urkers vor die daotum gien eskrieven [[proza]] of [[poëzie]] kint. Daorom is 't muulijk om wat te zeggen over 't dialect van vor disse periode. Terweal ok daornao lange teed maarmar mit moendjesmaot wat op skrift worde esteld. Pas nao de [[Tweede Wereldoorlog|Twiede Warreldoorlog]] wort er (al) maar epublicierd in ontstaot erd'r de leste jaoren aost zoiets as een skreeftaol naost de spreektaal. Zoas al aarder ezegd, was er bij de gelikkenis over de verleuren zuun vor de eerste keer sprake van een prozastuk in 't Urker dialect.

:Op d’aarded' aarde net zoas in d’d' emel.

:Net zoas wij z’okz' ok an angeren vergieven

:MaarMar verlos oens van de boozeboze