|
[[Ofbeelding:Westerkertiers - Groen.png|150px|right|thumb|t Hollaandse woord ''groen'' ien t Westerkertiers. t Middaglands is n overgangsgebied woar men ien een loeg verscheidene woorden hebben kin.]]
t '''Westerkertiers''' of '''Westerkertierders''' (enkeld ok wel '''Westgrunnegs''' nuumd) is n [[Leegsaksisch]] dialekt dat proat wordt ien t zonuumde [[Westerkertier]], t zuudwesteleke part van e pervìnzie [[Grunnen (provìnzie)|GrunnenGrunningen]], en ien t oosten van e [[Frieslaand|Friese]] gemeente [[Köllumerland en Nijkruusland|Köllumerland]].
== Aalgemeen ==
t Westerkertiers wordt heden ten doage nog proat deur om en bie 23.000 mìnsken. Doarvan wonen hoast 22.000 ien [[Grunnen (provìnzie)|GrunnenGrunningen]] en zowat 800 ien [[Köllumerland]]. n Groot part van e sprekers bennen de wat oldere mìnsken, woardeur t sprekersaantal ôfnimt. VoggerVoeger wer t ook nog in GerkeskloosterGaarsklooster praatproat. Vandoag pratenproaten doar allend nog de alderoldsten nog Westerkertiers.
Op koarten woarop e dialekten van [[Nederlaand|Nederland]] vermèld worden, wordt ien n groot part t Westerkertierse toalgebied omschreven as "[[Köllumerlands]]", dat n [[Leegsaksisch]] dialekt wezen zol. t Köllumerlands bestietbestijt toalkundeg niet onder die definitsie, môrmoar wordt tegenswoordeg aanduud as t Westerkertiers dat sproken wordt ien Köllumerland. Onterecht, omdat t Westerkertiers ien Kolmerland nauweleks andere aigenschoppeneigenschoppen verteunt as dat ien t aangrìnzende GrunnenGrunningen sproken wordt. Meugelk komt dit misverstaand deur t verwarren van t Westerkertiers mit t [[Pompsters]] van [[De Pomp]].
== t Westerkertierse toalgebied ==
t Westerkertierse toalgebied wordt begrìnsdbegrènsd deur e [[Drenthe|Drentse]] pervìnziegrìnspervìnziegrèns ien t zuudoosten, de [[Grunnen (stad)|Stad]] ien t oosten en t [[RietdaipRaitdaip|Rietdiep]] ien t noordoosten. Ien die gebieden bestietbestijt n vloeiende overgong van t Westerkertiers noar e [[GrunnegsGrunnings]]e dialekten, [[Noordenvelds]] en [[Stadjeders]]; de overgang noar t [[Hoogelaandsters|Hoogelandsters]], dat aan e ander kaant van t [[Rietdaip|Rietdiep]] proat wordt, is van oldsheer minder vloeiend.
Ien t westen ìndegtèndegt t Westerkertierse gebied abrupt deurdat t [[Westlaauwers Frais|Friese]] toalgebied begunt. t Westerkertierse gebied ien e pervìnzie [[Frieslaand|Friesland]] geetgijt biebij t Friese plak [[GaarkskloosterGaarsklooster]] de grìns over en lopt as n lieke lien noar [[Köllum]] toe, môr geet juust der veur noar [[De Pomp]] en dan richting t [[Laauwersmeer|Lauwersmeer]]. De plakken vörmen de volgende lien: [[Muntjeziel]], [[Warfstermeul]] en [[Boerum]]. Ien t plak [[De Pomp]] wordt t [[Pompsters]] proat dat n overgongsdialekt tussen t [[Fries]] en t Westerkertiers is. Deur e abrupte ofbrekeng van t Westerkertiers noar t Fries toe wordt der vanuut goan dat t Pompsterse toalgebied vrogger veul groter wèst het as dat t nou is.
== Dialekten ==
=== Reloatsies met de andere Grunnegse dialekten ===
t Westerkertiers wordt meesttieds as de minst-GrunnegseGrunningse vörm van t [[Grunnegs|Grunnings]] beschouwd (op t [[Noordenvelds]] noa, dat toalkundeg zien zowel tot t GrunnegsGrunningse as tot t [[Drèents|Drents]] heurt). Tweeklanken dij as typisch [[GrunnegsGrunnings]] zien worden ("ai" en "ou"), kommen ien t Westerkertiers hoast niet veur. Woar veul GrunnegseGrunningse dialekten de -ai bruken, het t Westerkertiers meesttieds de ie.
Dit verschil wordt môktmoakt deur e geschiednis van t Westerkertier. t Het n zetke part wèst van Friesland, t is n zetke n aparte heerlekheid wèst dat staark deur Drenthe beienvloed wör en heurt nou bie GrunnenGrunningen, woardeur t binnen de oorspronkelke Oostlaauwerse toalgrìnstoalgrèns ligt. Dit môktmoakt t juust weer n GrunnegsGrunnings dialekt, deur t aksent. Toch is ien t aksent ook de overgong noar t Fries dudelk te heuren. Sums wordt t Westerkertiers zels soamenvoegd mit t [[Stellingwarfs]], marmoar tegenswoordeg is dit niet meer gangboar, onderandere deurdat t Westerkertiers wel de lichte [[Diftongen in t Grönnegs|Grunningse dubbelklanken]] het.
=== De ienvloed van t Nederlands ===
Noast t [[Stadjeders|GrunnegsGrunnings]], dat ien e [[Grunnen (stad)|Stad]] proat wordt, stietstijt t Westerkertiers ien vergeliekeng mit de ander [[Grunnegs]]e dialekten t meest onder druk van t [[Nederlaands|Nederlands]]. n Groot part van t toalaigensetoaleigense is doardeur al verloren goangongen. Veulaal bruukt manmen vörms uut t Nederlands en ver-grunnegsen t den. Dit nuumt men t [[regiolekt]]. Veurbeelden hiervan bennen:
* t Westerkertierse ''moek'' veur t Nederlandse ''maakte'' is tegenswoordeg ''moakte'' worden. (Veur ''moek'' wordt ien andere Grunningse dialekten ok wel ''meuk'' of ''muik'' bruukt)
=== Friese substroat ===
Verders is ien t Westerkertiers van aal [[Grunnegs]]e dialekten nog de grootste ienvloed van t [[Westlaauwers Frais|Westlauwers Fries]] weer te vinden. n Veurbeeld is de betekenis van t woord "''nuver''", dat ien andere Grunnegse dialekten ok veurkomt en dan "schier" betekent. Ien t [[Westerkertier]] ken t ok "vrumd" betekenen, zo as ien t [[Fries]]. Ok geetgijt de uutsproak laangzoam noar t Fries toe. Zo wordt de "l" veural op zien Fries uutsproken en kommen der bij bepoalde woorden n lichte "j" ien e uutsproak, bijveurbeeld Rietd<small>j</small>iep. n Oarege overgong is ok de ''sk''-klank in t Zuud-Westerkertiers woar dat verder ien Grunnen meesttieds ''sch'' zaitzijt wordt; dus: ''skippen'' (schippen), ''skoapen'' (schoapen), ''skoel'' (schoul). Ook wordt deur summege olle luu de g nog uutsproken as op zien Fries.
==Butende hìnwieze==
| 