Verskil tüsken versys van "Grunnegs"

De belaangriekste veraandern van t Middelgrunnegs noar t Nijgrunnegs is dat de klanken ''ee'' en ''oo'' en ''oe'' veraanderden ien ''ai'' en ''ou''. Volgens [[Kloas Heeroma]] zol dit beurd wezen deur n ienvloud vanoet [[Westfalen|Westfele]], dij er de ''[[Westfeelse expansie]]'' nuimt. Liek as ien t Westfeels nam ook t Grönnegs de klanken ai, ui en ou over, ien stee van ee/ie, uu en oo/oe. Ook wörren bepoalde woorden overnomen en grammatikoale aigensheden liek zo. Dit het ien [[Westerwôlde]] staarker wèst as ien de rest van Grunnen. Ain probleem is aans dat Heeroma dizze veraandern nait ien n bepoald tiedsvlak zet. Man wait nait wanneer dit presies beurd is. Deurdat de klanken ai/ei, ui en ou aan t ìnde van de 18. aiw veur t eerst veurkommen ien de geschriften, rekenen holdend mit t feit dat t Westerlaauwers Frais ook rond dij tied veraanderde, wordt der wel ais van oet goan dat vanôf t ìnde van de 18. aiw tou t begun van de 19. aiw t Grunnegs dizze Westfeelse ienvloud ondergong, vanoet t zuudoosten, Westerwôlde, dat middelkerwies al eerder Westfeliseerd was. Zeker wait man dit nait, deurdat der bar waineg ien t Grunnegs schreven is tuzzen 1600-1790, woardeur t hail goud meugelk wezen kin dat de Westfeelse ienvloud al ien de 17. aiw ientrid dee ien Grunnen. Doarbie wordt maind dat de klankenwandel n gelaidelek proses wèst het van ie noar ee noar ij noar ai, dus van ''skieper'' (Oldgrunnegs), ''skeper'' (vroug Middelgrunnegs), ''skeper'' (oetsproak: skijper; loat Middelgrunnegs), ''skaiper'' (vroug Nijgrunnegs), ''schaiper'' (hudeg Nijgrunnegs).

Dizze sosjoale verschillen zollen vanôf dat momìnt aal meer ienvloud hebben goan op t Grunnegs. ZagZo zag man zo net nog dat ien de 15. aiw ook de [[adel]]rieke börgers Grunnegs praitpraiten, zo binnen dij middelkerwies om en bie 1800 hailmoalhaildal overgoan was op t [[Hollaands]] en t [[Fraans]]. Noa de [[Napoleon]]tische tied wör de Grunnegse regionalistische trots aal minder. De haile belevenswereld veraanderde doudestieds. Boeren wörren van aarme laandaarbaaiders aal meer grote bedrieven en deden dus ook aal meer op en veur zokzulf om zo veul meugelk sìnten binnen tou hoalen. Zeker dou de industrie opkwam en de boeren meer verdainen konden en konkureern mozzen mit de fabriek. Doardeur zugt man dat, ondanks dat t Grunnegs voak as boers zain wordt, de maiste rieke boeren vanôf dij tied, en binoa gain Grunnegs meer proaten. Zulfs vandoag proaten de maiste boeren Hollaands, omdat zai nait aal voaker dail oet moaken van n grote ondernemen of vakbond. Veuraal de onderste loag proat t nog: aarbaaiders, schippers, enz. De bovenste loag begon zok aal meer ôf tou zetten tegen t "platte" Grunnegs van dizze onderloag en hierdeur het t Grunnegs aan t ìnde van de 19. aiw en t begun van de 20. aiw weer n lutje veraandern mitmoakt. Der kwam n soort twijdailen. De middenloag zette zok ôf van de onderloag. De klanken ai en ou wörren bie dizze rieker wordende middenloag aal meer ij en oou, zo as ien t Oostfrais. Hiermit wol man zok ôfzetten tegen de daipe klanken dij man as t "roege plat" zag. De reaksie van de legere standen hierop was dat zai heur klanken nog daipen mouken om zok op heur beurt ôf tou zetten: ai wör oi en ou wör aau. Dizze baaide prosessen veraanderden de toal ien zien hailen nait echt, môr meer de oetsproak. Ien t eerste proses worden de sjieke Hollaandse, Fraanse en Engelse klanken noabootst, ien tieds dat bie t twijde proses de diftongen verstaarkt worden en klaanken laanger en nazoaler wörren. t Eerste proses von veuraal op t Hoogelaand stee, ien tieds dat t twijde proses veuraal ien de Veenkelonien was. Man zugt den ook dat t Hoogelaand over t aalgemain rieker was as de Veenkelonien. Dizze sosjoale schaaiden kin man nog aal terug vinden ien t nijmoodse Grunnegs. Man proat ook wel ais van Noord-West Grunnegs en Zuud-Oost Grunnegs. Dizze schaaiden het veuraal tou moaken, mit welk van de twij prosessen t staarkste was en de ienvloud doarvan. Man kin ook wel zèggen dat t Legere Grunnegs ien de lèste aiw aal platter worden is. t Hoge Grunnegs van ij en oou wordt aigelks allend nog môr deur ollere luu proat. De jongere generoatsies "Hoog-Grunnegs" proaten binoa gain plat meer en vouern heur kinder op zien Hollaands op. Tegenswoordeg wordt t Grunnegs den ook veuraal nog deur de legere sosjoale klassen proat, ien tieds dat de hogere en middelboare klassen voak wel Grunnegs kinnen, môr dit nait meer echt oeten en zo veul meugelk op t Hollaands overstappen. De luu dij nog wel t Hoog Grunnegs proaten, kommen ien dizze tiedsperiode apmoal zonnen bitke oet de tied, woardeur dizze vörm redelk gaauw oetstaarft en allend t Lege, roege Grunnegs (en t haalfdialekt) overblift.

Noast de klanken ai en ou veraanderden ook aander klanken, voakentieds noar t Hollaands tou. Man kin bieveurbeeld goud heuren oet welke generoatsie aine komt. Veul luu dij veur de oorlog geboren binnen, proaten veul donkerder as luu dij doarnoa geboren binnen. Ook binnen veul dingen dij Duuts aandoun en dij t Grunnegs vrouger mit t Oostfrais gemain haar, verdwenen zonnen beetje noa de oorlog. Dou wol man zok veuraal ôfzetten van de Duutsers en dat kon deur middel van de toal. Zee man vrouger nog "oep" (/oəp/), nou is t "op" (/ɔəp/), zee man vrouger "rad", nou is t "fietse", zee man vrouger "voaren", nou is t "rieden", enz.

Ook de geogroafische dialekten veraandern. Zunder de hoge mobiliteit van de lèste aiw, zollen de twij prosessen dij hierboven beschreven stoan, hail dörpsgebonden wezen. Toch zugt man dat der ien Grunnen over t aalgemain, ook deur de dichthaid van de dörpen, veuraal op t Hogelaand, der ien stee van dörpsdialekten veuraal streekdialekten bestonnen en sunt de [[Twijde Wereldkraig]] begonnen de geogroafische dialekten aal meer noar mekoar tou te gruien. Hierdeur is ien de twijde hèlft van de [[20e eeuw|20. aiw]] t regiolekt ontstoan. Dörpsdialekten bestoan al binoa nait meer en zwakke dialekten as t [[Westerkertaaiers]] en t [[Westerwôlds]] stoan aan de raand van t onbroeken. Noast de mobiliteit, het t der ook mit tou môken dat t Grunnegs aal minder van hoes oet proat wordt, woardeur luu dij t nait kinnen, t leren mouten. Logischerwies is der nait veur elk dörpsdialekt n kurzus, woardeur man n soort aalgemain Grunnegs leert. Doarbie komt dat luu dij t Grunnegs wel al praiten en der belaangstellen veur haren, aal meer aander dialekten der bie leren gong, woardeur zien oorspronkelke dörps- of streekdialekt aal meer soamen gong mit dijent dij er der bie leerde.

Ondanks dat de toal laanksoam oetstaarft, is der de lèste tientelderjoaren aal meer aandocht kommen veur de Grunnegse toal. De oetdrokken: "Waitst nait watst hest, totdatst t kwiet bist" gaait hier oardeg op. Juust deurdat t Grunnegs aan t oetstaarven is, kommen der aal meer initsjatieven om de toal tou beholden. Der kommen aal meer zangers, schrievers en bloaden dij t Grunnegs ien leven holden perbaaiern tou holden. Ien [[1997]] is t [[Leegsaksisch]], woar t Grunnegs bie heurt, deur [[Europese Unie|Uropa]] erkend worden as [[streektoal]] en ien 2007 is [[Siemon Reker]] tou hoogleroar Grunnegs benuimd.