|
Den '''Eersten Wealdkrieg''' was nen [[oorlog]] op wealdschaal, den vanof [[28 juli]] [[1914]] tot [[11 november]] [[1918]] met name in Europa plaats-evonden hef. Meer as 9 miljoen soldoaten en burgerleu vonden den dood. Den stried had grote gevolgen.
De ''Geallieerden'', eleid deur [[Frankriek]], et [[Vereanigd Könninkriek]], [[Keizerriek Ruslaand|Ruslaand]] en, vanof [[1917]], de [[Vereanegde Stoaten]] streejen teggen de ''[[Centroale meugendheid|Centroalen]]'', eleid deur [[Oostenriek-Hongari-je]], [[Duutslaand]] en et [[Ottomoanse Riek]]. [[Italië]] slot zich in [[1915]] bi-j de Geallieerden an.
== In vöggelvlög ==
Den '''Eersten Wealdkrieg''' wierd evoerd tussen an de ene kante [[Duutse Keizerriek|Duutslaand]], [[Oostenriek-Hongari-je]] in Midden-Europa (de '''Centroalen'''), en an de andere kante [[Russiese Keizerriek|Ruslaand]], [[Groot-Brittannië]], [[Frankriek]] en n tröpken andere laanden (de '''geallieerden''').
Et kleinen [[Servië]] was vanof den anvang betrokken, [[België]] wöd der in met-eslöpt deurdat den Duutsen anval deur heur groandgebeed leep.
Tiedens den krieg wödden de Centroalen verstarkt deur de dealname van et [[Ottomaanse Riek]] en [[Bulgari-je]], en an de anderen kante koazen [[Japan]], [[Italië]], [[Portugal]], [[Roemenië]] en de [[Vereanegde Stoaten]] de geallieerde kante. Den umvang van den krieg wödt dudelek a-j begriept dat an et ende van den krieg 25 stoaten en eure kolonien doarbi-j betrokken waren, met 1,35 miljard inwonners wat geliek steet an dreekwart van de wealdbevolking in dee tied.
Noa den [[Moord op Frans Ferdinand|moord]] op [[Frans Ferdinand van Oostenriek-Este|Frans Ferdinand]], den toonmoaligen troonopvolger van Oostenriek-Hongari-je, en ziene vrouwe Sophie Chotek stelden Oostenriek-Hongari-je letste veurweerden an Servië. Toon dizzen neet luusteren wollen, verkloarden Oostenriek-Hongari-je op [[28 juli]] [[1914]] den krieg an Servie. Op [[30 juli]] beslot [[Ruslaand]] tot algehelen oproop en koas de kante van heuren Serviesen bondgenot. Duutslaand, as verdragsgenot van Oostenriek-Hongari-je, verkloarden op [[1 augustus]] Ruslaand den oorlog.
In et westen voerden de Fransen nen vergeafsen anval oet richting et [[Roergebeed]]. In deezelfde tied trokken de Duutse leagers deur de [[Ardennen]], volgens et [[von Schlieffenplan]], doarbi-j België den krieg in slöppend. Den Duutsen tocht noar [[Paries]] wodden deur Franse tröppe tot stoan ebrach. In et westen kwam de kriegsliene veuran muurvaste te zitten in den [[loopgroavenkrieg]]. Deur [[gifgas]], [[puntdroad]], [[mitrailleur]]s, [[Bunker (verdeadigingswark)|bunkers]] en [[artillerie]] zorgden de anvallen tot et verlees van tiendoezenden soldoaten.
In [[Afrika]] verloar Duutslaand heure kolonien an talriekere tröppe van Frankriek en Groot-Brittannië. In et wiete oosten verloar zie rap heure kleine gebeden an [[Japan]], [[Ni-j-Zeelaand]] en [[Australi'je (land)|Australië]].
In et [[Midden-Oosten]] sloog et Ottomaanse Riek bi-j [[Slag um Gallipoli|Gallipoli]] nen belangrieken geallieerden anval of, moar verloor later grote gebeden an Frankriek en Groot-Brittannië. An et Ottomaans-Russiese front hadden de Russiese generoals in et algemean den oaverhand.
An et oostfront slot de grote frontlengte nen loopgroavenkrieg zoas in et westen uut. Ruslaand verloar heaneg-an gebeed an Duutslaand, de veurtdurende verlezen leidden tot de [[Oktoberrevolusie|Russiese revolutie]], den Russiesen Tsoar voerden toon veranderingen (op papier) in um et volk röstig te kriegen, moar eigenlek veranderden der neet völle. Toon der nog ne revolusie uutbrak woarbi-j den Tsoar oftrad en Lenin an den macht kwam nam Ruslaand geen deel meer an den krieg.
Op zee wist de Duutse marine den Britsen vloot neet te versloan. Den Duutsen duukbotenoorlog leidden in [[1917]] tot dealnoame van de [[Vereanegde Stoaten]].
Noa de trögtrekking van Ruslaand uut den krieg zetten de Duutsers de vri-j ekommen tröppe in an et westfront. Dizze anvallen leepen wier met völ verlees an mansleu vaste.
Den inzet van tanks deur de Britten brach nen deurbroak. De Duutse leagers trokken zich weerumme. In Duutslaand woodden opstaand, de republiek wodden uut-eroopen. Den Duutsen keizer vlöchen noar et neutroale Nederlaand. Ok op den [[Balkan (schiereilaand)|Balkan]] en andere fronten wodden too vrea eslotten.
[[Kattegerie:Achterhooks artikel]]
[[Kattegerie:Oorlog]]
[[nds:Eerste Weltkrieg]]
[[af:Eerste Wêreldoorlog]]
[[als:Erster Weltkrieg]]
[[am:የመጀመሪያው የዓለም ጦርነት]]
[[an:Primera Guerra Mundial]]
[[ang:Fyrst Ƿoruldgūþ]]
[[ar:الحرب العالمية الأولى]]
[[arz:الحرب العالميه الأولى]]
[[ast:Primera guerra mundial]]
[[az:Birinci dünya müharibəsi]]
[[bar:Erster Wödkriag]]
[[bat-smg:Pėrma svieta vaina]]
[[bcl:Enot na Gyerang Pankinaban]]
[[be:Першая сусветная вайна]]
[[be-x-old:Першая сусьветная вайна]]
[[bg:Първа световна война]]
[[bn:প্রথম বিশ্বযুদ্ধ]]
[[bo:འཛམ་གླིང་འཁྲུག་ཆེན་དང་པོ།]]
[[br:Brezel-bed kentañ]]
[[bs:Prvi svjetski rat]]
[[ca:Primera Guerra Mundial]]
[[co:Prima guerra mundiale]]
[[crh:Birinci Cian cenki]]
[[cs:První světová válka]]
[[cv:Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи]]
[[cy:Y Rhyfel Byd Cyntaf]]
[[da:1. verdenskrig]]
[[de:Erster Weltkrieg]]
[[el:Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος]]
[[eml:Prémma guèra mundièl]]
[[en:World War I]]
[[eo:Unua mondmilito]]
[[es:Primera Guerra Mundial]]
[[et:Esimene maailmasõda]]
[[eu:Lehen Mundu Gerra]]
[[ext:I Guerra Mundial]]
[[fa:جنگ جهانی اول]]
[[fi:Ensimmäinen maailmansota]]
[[fiu-vro:Edimäne ilmasõda]]
[[fr:Première Guerre mondiale]]
[[frr:Jarst Wråålkrich]]
[[fur:Prime vuere mondiâl]]
[[fy:Earste Wrâldkriich]]
[[ga:Céad Chogadh Domhanda]]
[[gan:第一次世界大戰]]
[[gd:An Cogadh Mòr]]
[[gl:Primeira Guerra Mundial]]
[[gn:Peteĩha Ñorairõ Guasu]]
[[gv:Yn Chied Chaggey Dowanagh]]
[[he:מלחמת העולם הראשונה]]
[[hi:प्रथम विश्वयुद्ध]]
[[hif:World War I]]
[[hr:Prvi svjetski rat]]
[[hsb:Prěnja swětowa wójna]]
[[hu:Első világháború]]
[[hy:Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]
[[ia:Prime Guerra Mundial]]
[[id:Perang Dunia I]]
[[io:Unesma mondo-milito]]
[[is:Fyrri heimsstyrjöldin]]
[[it:Prima guerra mondiale]]
[[ja:第一次世界大戦]]
[[jv:Perang Donya I]]
[[ka:პირველი მსოფლიო ომი]]
[[kbd:Япэрей дунейпсо зауэ]]
[[kn:ಮೊದಲನೇ ಮಹಾಯುದ್ಧ]]
[[ko:제1차 세계 대전]]
[[krc:Биринчи дуния къазауат]]
[[la:Bellum Orbis Terrarum Primum]]
[[lb:Éischte Weltkrich]]
[[li:Örsjte Waeltkreeg]]
[[lt:Pirmasis pasaulinis karas]]
[[lv:Pirmais pasaules karš]]
[[mg:Ady Lehibe Voalohany]]
[[mk:Прва светска војна]]
[[ml:ഒന്നാം ലോകമഹായുദ്ധം]]
[[mn:Дэлхийн нэгдүгээр дайн]]
[[mr:पहिले महायुद्ध]]
[[ms:Perang Dunia Pertama]]
[[mwl:Purmeira Guerra Mundial]]
[[my:ပထမ ကမ္ဘာစစ်]]
[[mzn:جنگ جهانی اول]]
[[nah:Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Cē]]
[[ne:प्रथम विश्वयुद्ध]]
[[new:न्हापाया हलिम हताः]]
[[nl:Eerste Wereldoorlog]]
[[nn:Den fyrste verdskrigen]]
[[no:Første verdenskrig]]
[[nrm:Preunmié Dgèrre Mondiale]]
[[oc:Primièra Guèrra Mondiala]]
[[om:Warrana Adunya 1]]
[[os:Фыццаг дунеон хæст]]
[[pa:ਪਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ]]
[[pap:Prome Guera Mundial]]
[[pl:I wojna światowa]]
[[pnb:پہلی جنگ عظیم]]
[[pt:Primeira Guerra Mundial]]
[[qu:Huk ñiqin pachantin maqanakuy]]
[[rm:Emprima Guerra mundiala]]
[[ro:Primul Război Mondial]]
[[ru:Первая мировая война]]
[[rue:Перша світова война]]
[[sc:Prima Gherra Mundiale]]
[[scn:Prima guerra munniali]]
[[sh:Prvi svjetski rat]]
[[si:පළමුවන ලෝක යුද්ධය]]
[[simple:World War I]]
[[sk:Prvá svetová vojna]]
[[sl:Prva svetovna vojna]]
[[so:Dagaalkii koowaad]]
[[sq:Lufta e Parë Botërore]]
[[sr:Први светски рат]]
[[stq:Eersten Waareldkriech]]
[[su:Perang Dunya I]]
[[sv:Första världskriget]]
[[sw:Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia]]
[[ta:முதல் உலகப் போர்]]
[[te:మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం]]
[[th:สงครามโลกครั้งที่หนึ่ง]]
[[tl:Unang Digmaang Pandaigdig]]
[[tr:I. Dünya Savaşı]]
[[tt:Беренче бөтендөнья сугышы]]
[[ug:بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشى]]
[[uk:Перша світова війна]]
[[ur:پہلی جنگ عظیم]]
[[vec:Prima guera mondiałe]]
[[vi:Chiến tranh thế giới thứ nhất]]
[[vls:Êestn Weireldoorloge]]
[[wa:Prumire guere daegnrece]]
[[war:Syahan nga Gera Pankalibutan]]
[[wo:Xareb Àdduna bu Njëkk]]
[[yi:ערשטע וועלט מלחמה]]
[[yo:Ogun Àgbáyé Kìíní]]
[[zh:第一次世界大战]]
[[zh-min-nan:Tē-it-chhù Sè-kài Tāi-chiàn]]
[[zh-yue:第一次世界大戰]]
| 