Verskil tüsken versys van "Twiede Germaanse klaankverskoeving"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
[[Ofbeelding:Ik bak een kilo kaaskoeken met kleine stukken.png|thumb|400px|n Kaortien mit veurbielden, waorop de effekten van de twiede Germaanse klaankverskoeving goed te zien binnen]]
De '''twiede Germaanse klaankverskoeving''' was n historiese [[klaankverskoeving]] die n antal [[Oergermaans]]e [[plofklaank]]en verzachtte ([[lenisie]]) en in de zudelike variaanten van de [[West-Germaanse taelen]] veurkwam. Disse stelselmaotige verskoeving staot ok bekend as de '''Hoogduutse klaankverskoeving'''. t Begon lichtkaans tussen de darde en vuufde ieuw, en was bi'jkaans in de [[19e ieuw]] voltooid, doe de eerste Duutse teksten op skrift zet worden. De verskoeving gebeurde niet in ien beweging mar in verskillende fasen over verskillende ieuwen. Disse taelverskoeving brocht de skeiding tot staand tussen t [[Hoogduuts]] (dat, in verhoolding tot de maote waorin de klaankverskoeving deurvoerd is, weer onderverdield wordt in [[Opperduuts]] en [[Middelduuts]]) en t [[Nederduuts]]).
 
De [[isoglosse]]nbundel die de Hoogduutse van de Nederduutse taelen skeidt, staot bekend as de [[Benrather linie]]. De Germaanse taelen hebben allemaole in verskillende maote de twiede Germaanse klaankverskoeving mitmaekt. Partie klaankverskoevings gelden daoromme veur bi'jkaans alle Germaanse taelen, en partieaandere veurmar slechtsveur n peer. Hoe meer zuudoostweerts de tael spreuken wordt, hoe meer kenmarken van de twiede klaankverskoeving der in de tael veurkommen ([[Opperduuts]]), en hoe meer noordwestweerts de tael spreuken wordt, hoe minder kenmarken van de twiede klaankverskoeving der in de tael veurkomt ([[Engels]]). De meerste klaankverskoevings, mar niet alle, maeken diel uut van t hudige [[Duuts|Standerdduuts]], wielst in westelike Duutse dialekten vule minder klaankverskoevings veurkommen.
 
==Chronologiese volgorde==
Lichtkaans gebeurde de klaankverskoeving in vier fasen, waorveur, wat de datering angaot, groffe skattings maekt kunnen worden. De datering blift onzeker omdat alle klaankverskoevings, behalve ''þ'' → ''d'', veur de opskriftstelling van n Germaanse tael plakvunnen. SkattingenSkattings die hieronder weergeven worden, binnen meerstal ofkomstig van de ''DTV Atlas zur deutskendeutschen Sprache'' (pag. 63). SomsSomtieds helpen historiese feiten oons bi'j de datering. t Feit dat [[Attila de Hun]] in t [[Duuts]] Etzel nuumd wordt, wiest derop dat de twiede fase an de gaang of al voltooid was tiedens de invaosie van de Hunnen in de vuufde ieuw. t Feit dat partie Latiense leenwoorden in t [[Duuts]] van klaank verskeuven binnen (bv. Latien ''strata'' → Duuts ''Straße'') en aandere niet (bv. Latien ''poena'' → Duuts ''Pein'') maekt t meugelik de klaankverskoeving te dateren veur of nao de warskienlike instelling van t woord in de Germaanse taelen. Meerst bruukber bin liekewel de siteerde Duutse woorden in laet-klassieke en vrogmiddelieuwse Latiense teksten.
 
Krekte datering is altied argslim lastig. Neffens de golftheorie van [[Johannes Schmidt]] begint n stelselmaotige veraandering as de twiede Germaanse klaankverskoeving naemelik mit ien woord of slechts n peer woorden in ien plaetselik dialekt. Vervolgens breidt de veraandering uut naor aandere woorden mit t zelfde fonologiese patroon, en daorna over n langer tiedsbestek over n groter geografies gebied. t Feit dat n systematiese veraandering neffens de golftheorie niet overal lieke stark is, zol ok kunnen verklaoren waoromme de twiede Germaanse klaankverskoeving in t Middelduutse taelgebied (waor ok t [[Limburgs]] in histories opzicht bi'j heurt) slechts gedieltelik is deurdrongen.
 
===Fase 1===
Regel 50 ⟶ 51:
 
==Overzichtstabel==
De effekten van de klaankverskoevings kommen t beste an t locht as woorden uut t moderne Duuts vergeleken worden mit heur onverskeuven Nederlaandse, Stellingwarfs of Engelse etymologiese tegenhaangerstegenhangers. t Volgende overzicht is rangskikt naor de oorspronkelike Indo-Europese fonemen. (G = [[Wet van Grimm]]; V = [[Wet van Verner]])
 
{| class="wikitable"
Regel 161 ⟶ 162:
In t [[veurzet onderwies]] wordt de Hoogduutse klaankverskoeving vaeke apart bespreuken as onderdiel van t vak Duuts. An de haand van [[etymologie|etymologies]] verwaante woorden (''kognaoten'') in t Duuts en Nederlaands (bi'jgelieks ''ich'' en ''ik'') wordt t zo gemakkeliker de betekenis van Duutse woorden mitien te achterhaolen.
 
{{Dia|Dit artikel is skreven in de [[Wikipedie:Algemene Nedersaksiese Schriefwieze|Algemiene Nedersaksiese SchriefwiezeSkriefwieze]]}}
 
[[Kattegerie:Stellingwarfs_artikel]]