Verskil tüsken versys van "Zwols"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 2:
t '''Zwols''' is t [[stadsdialekt]] van de [[Oaveriessel|Aoveriesselse]] eufdstad [[Zwolle]]. t Be-eurt töt de [[Sallaands]]e dialektgroep, die weer diel uutmaakt van t [[Nedersaksies]].
 
==KenmerkenKenmärken==
KenmerkendKenmärkend veur t Zwols is t [[h-deletie|weglaoten van de h]] (wat ok in de umliggende gebieden veurkump, töt in t [[Urkers]]) en de bri'jende (Franse) uutspraoke van de [[r]] (typies veur stadsdialekten, kump verdervärder onder andere veur in t [[Kampers]], [[Daeventers]] en [[Zutfens]]). ZwollenaerenZwollenären wörren/wieren in de umliggende dörpen dan ok bri'jbekken enuumd.<ref>De term ''bri'jbek'' is beveurbield op-etiekend in Schoemaker-Ytsma, A.C.M. (2006), ''"Zo zegge wi'j det" van A tot Z! Woorden en gezegdes in het dialect van Nieuwleusen'', Ni'jlusen: The Readshop J. Hilbrink</ref> n riempien detdät ze onder de rook van Zwolle wel gebruken, giet: ''Bri'j, brood en proemen, kunt de Zwolsen niet noemen.''<ref>Schoemaker-Ytsma, A.C.M. (2009), ''"Zo zegge wi'j det" van A tot Z! (aanvulling) Woorden en gezegdes in het dialect van Nieuwleusen'', Ni'jlusen: The Readshop J. Hilbrink</ref>
 
NaodetNaodät de [[Verienigde Staoten van Amerika|Amerikaanse]] [[taalkunde|taalkundige]] [[William Shetter]] deur de Nederlandse taalkundige [[G.G. Kloeke]] met-enömmen wier naor Zwolle, skrif e t ertikelärtikel "Phonemics of the Zwolle Dialect: Synchronic and Diachronic", detdät in 1958 verskeen in ''Language'', t miest gezag-ebbende tiedskrift op t gebied van de taalwetenskoppen.<ref>[http://www.jstor.org/pss/411275 Shetter, William Z. (1958), ''Phonemics of the Zwolle Dialect: Synchronic and Diachronic''. In ''Language'' jg. 34, nr. 1]</ref>
 
n Eigenöördigeid van t Zwols is detdät de Iesselakademie t gebruuk van de ää en ä veurskrif, maermäär detdät t op de mieste plekken veurkump as ''ae'', ok in t Zwolse woordeboek.
 
==Verspreiding==
Volgens de [[Taaltelling Nedersaksisch]] van t [[Nedersaksisch Instituut]] (2003) zegt 61% van de ondervraogde mensen in Zwolle Zwols te kunnen praoten.<ref>Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.) (2008), ''Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde'', Assen: Van Gorcum (p.310)</ref>
 
Ze praoten veural Zwols in de oldere wieken van Zwolle zo as [[Assendörp]], de [[Pierik (Zwolle)|Pierik]], [[Kamperpoorte]] en de Zee-eldenbuurte in de [[Wipstrik]]. Kamperpoorte ef zien eigen [[sosiolekt]]; t is ergärg informeel en ston ok onder grote invloed van t [[Bargoens]]. n Veurbeeld: ''Ze ef n bos olt veur de deure'' (ze ef grote börsten). Zuksoort uutdrukkingen kommen natuurlik op andere plekken ok veur, maermäär wörren meesttieds as typerend ezien veur dit soort sosiolekten, wöör ze vakerväker gebruukt wörren.
 
De Zwolstalige stökkiesbundel ''Mien Ome Jan...'' deur [[Minke Kraijer]] (Uitgeverij Evenboer, 2007) stelden detdät allennig lu van baoven de vieftig nog Zwols praoten.<ref>[http://www.weblogzwolle.nl/content/view/5308/55/ Stichting Internetmedia Zwolle: Presentasie ''Mien Ome Jan'']</ref>
 
==Zwols as kultuurtaal==
Regel 21:
t Zwolse stadsdialekt is veural n spraektaal, al bin der wel publikasies in t Zwols. In 1908 verskeen van de and van 'Een Oud-Muzijkmeester' in de ''[[Driemaandelijkse Bladen]]'' 'Un prêutien over Zwolle van veur vieftug joar'. Döörop reageerden, ok in t Zwols, prof. G. Kalff (1909) en volgden stokken van anderen aover t Zwolle van vrogger. De ''Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant'' namp verskeiden ertikels uut de ''Driemaandelijkse Bladen'' aover, wat ok in die krante weer veur reaksies zörgden.<ref>[http://www.wieiswieinoverijssel.nl/details2.asp?Id=122 Wie is Wie in Overijssel: Willem Kloeke]</ref>
 
Van [[Willem Kloeke]], de va van taalkundige [[G.G. Kloeke]], kwammen in 1931 de ''Zwolsche Sketsies'' uut (Thieme). Minke Kraijer van de Dialektkringe Zwolle skrif alle waeken n kolumn in t Zwols in uus-an-uus-kräntien ''De Peperbus'' (De Paeperbusse) en skrif ''Mien Ome Jan...'' (2007), erinneringen an öör ome, in t Zwols en Nederlands. Van Loes van t Haar-de Vries verskeen ok in 2007 de reseptenbundel ''In de Zwolse pot''. Veur de streektaal van West-Aoveriessel, wööronder t Zwols, ef t streekkennissentrum de [[Iesselakademie]] (IJsselacademie) spellingsrichtlienden ontwörpen.<ref>[http://www.ijsselacademie.nl/ija/taal/spellingsbrochure/inhoudsopgave.asp Spellingsrichtlienden van de Iesselakademie veur t West-Aoveriessels en Oost-Veluws]</ref> Ok Wikipedie ef n eigen spelling (veur alle Nedersaksiese dialekten) ontwörpen, die is ok gebruukt in dit ertikelärtikel.
 
===Zwols woordeboek===
Regel 27:
 
===Verdere aktiviteiten===
De Iesselakademie örganiseert t ''Groot Zwols Taaldictee''<ref>[http://www.deweekkrant.nl/artikel/2008/februari/11/groot_zwols_taaldictee_in_het_gemeentehuis De Waekkrante aover t Groot Zwols Taaldictee]</ref> en de kursus Zwolse taal en kultuur.<ref>[http://www.ijsselacademie.nl/ija/taal/watwijdoen.asp Streektaalactiviteiten van de Iesselakademie]</ref> Disse kursus, now zeuven keer egöven, ad de eerste jören aordig wat belangstelling, maermäär kon in 2007 niet deurgaon umdetumdät der te weinig kursisten waerenwären.<ref name="Stentor20081029">[http://www.destentor.nl/regio/zwolle/zwolle/3949079/Gebrek-aan-interesse-nekt-dialect.ece?startshow=null&startSlide=null ''Gebrek aan interesse nekt dialect''. De Stentor, 29 oktober 2008]</ref> Der is verdervärder n Dialektkringe Zwolle; veural oldere mensen bezuken döör de bi'jienkomsten van.<ref name="Stentor20081029">[http://www.destentor.nl/regio/zwolle/zwolle/3949079/Gebrek-aan-interesse-nekt-dialect.ece?startshow=null&startSlide=null ''Gebrek aan interesse nekt dialect''. De Stentor, 29 oktober 2008]</ref>
 
Der wört ok in t Zwols ezungen, vaekeväke aover bekende ZwollenaerenZwollenären of bekende plaatsen in Zwolle. n Zangeres die t Zwols in karnevalachtige sfeer gebruukt is [[Tante Kippe]]. Ok de jazzmuzikant [[Bert Vrieling]] zingt in t Zwols.<ref>[http://www.ijsselacademie.nl/ija/taal/luuster.asp De Iesselakademie aover Bert Vrieling, met zien lied ''Meziek'']</ref>
 
==Eenn paerPäär veurbeelden==
Ieronder staon n paerpäär Zwolse gezegden en uutdrukkingen in de bargoense sfeer met döörachter de Nederlandse vertaling.
 
* ''val dood, laef ie ok nog? '' - val dood, leef je ook nog? (gezegde as olde bekenden mekaeremekäre taegenkommen, maermäär wel vriendelik bedoeld.)
* ''mu'j ok n stukkien keze?'' - wil je ook een stukje kaas?
* ''detdät e'k wel e-eurd eur!'' - dat heb ik wel gehoord hoor (met de lang-erekte "r")
* ''gekke laeverlippe'' - een mafferd
* ''slaolippe'' - iemand die gek op een borrel is, een zuiplap
* ''botskoever(d)'' - iemand die overdreven loopt, sjokt
* ''daapse'' - een mafferd
* ''sterfstärf toch bi'j de enkels of'' - ga toch dood! (een langzame dood) - niet vriendelijk bedoeld
* ''gaorlippe'' - gek
* ''skeflauw an de bouterik'' - het zal me aan m'n reet roesten
Regel 48:
* ''die ef n boek met botten'' - die heeft een buik met botten - die is zwanger
* ''die ebben ze op-eknapt'' - die hebben ze opgeknapt - die hebben ze zwanger gemaakt
* ''gasterd / gasterig'' - viespeuk / smerig - bieveurbeeld: wat n gasterd is die kaerel - Wat een viespeuk is die man. / detdät wief laeft in n gasterig uus - die vrouw woont in een smerig huis.
* ''eerdappels kaoken'' - aardappels koken.
* ''slaoperd'' - slaperd - geen helder licht / duf figuur
Regel 58:
* ''neien / olde neierd'' - naaien / oude naaier (in de zin van geslachtsgemeenschap) - bieveurbeeld: da's ok zo'n olde neierd/olde neibaas - dat is ook zo'n oude naaier/oude naaibaas / die mag het graag met iedereen doen.
* ''skeuken'' - krabben - het woord heeft twee betekenissen. In de zin van krabben, maar ook in de zin van zuinig zijn. Bieveurbeeld: zit nie zo vies te skeuken! / Zit toch niet zo vies te krabben, of: da's ok zo'n skeukerd / dat is ook zo'n zuinigerd, of: ij zit altied te skeuken / hij heeft nooit geld.
* ''krabben'' - geld bij elkaar sprokkelen / wroeten - dit woord heeft twee betekenissen en lijkt veel in betekenis op 'skeuken' wat betreft zuinig zijn, maar heeft hierin toch neen nuanceverschil - bieveurbeeld: ij zit altied te krabben / hij probeert altijd geld bij anderen los te krijgen. De tweede betekenis van 'krabben' is in de zin van wroeten, bieveurbeeld: as e niks te doen hef, zit e weer in de tuin te krabben / als hij niets te doen heeft zit hij weer in de tuin te wroeten/rommelen.
* ''roppen'' - roppen/wild doen - bieveurbeeld: ij zit altied zo te roppen in die bak / hij zit altijd zo wild te rijden in die auto!
* ''nöst'' - nest/bed - bieveurbeeld: kom es uut oew nöst! / kom toch eens uit je bed (nest), of: detdät vögeltien ef n nössien ebouwd / dat vogeltje heeft n nestje gebouwd.
* ''ik eb n onderstel uut t stientiedperkstientiedpärk en t öör weit mi'j in de broek'' - ik heb een onderstel uit het stenentijdperkstenentijdpärk en het haar waait mij in de broek. Gezegde dat aanduid dat de bepaalde persoon te oud en geen interesse meer heeft in seksuele handelingen.
* ''viezertien'' - viezerd / vies persoon.
* ''met de pis naor de dokter gaon'' - met de plas naar de dokter gaan. In de betekenis van: die moet zich laten nakijken, die is niet helemaal goed, bieveurbeeld: die kan ook wel met de pis naor de dokter gaon / die mag zich wel eens laten nakijken door de dokter, die is niet helemaal goed.