Verskil tüsken versys van "Grunnegs"

t '''Grunnegs''' (ook ''Grönnegs'' of ''Grunnegers'') is de versoamelnoam veur de [[Friso-Saksische toalen|Friso-Saksische]] dialekten dij proat worden ien en om de provìnzie [[Grunnen (provìnzie)|Grunnen]] tou. t Is n toal dij beheurtheurt tottou t [[Leegsaksisch]], ain van de twij erkende [[streektoal]]en van Nederlaand. Binnen dizze Leegsaksische streektoal vörmt t Grunnegs, soamen mit t [[Oostfreisk Nederduutsk|Oostfrais]] n apaart kluster Noordwest-Saksische dialekten. Dizze apaarte stoates het t [[Grunnegs-Oostfrais]] toute dankendaanken aan de ienvloud van t [[Freesk|Frais]] (zai ontstoant heufdstok Ontstoan). Ien historisch opzicht proat man ook wel van [[Nijgrunnegs]] of Nij-Nijgrunnegs, wat de verwottern mit t Nederlaands aangeft.

Zo as al nuimd, vörmt t Grunnegs soamen mit t Oostfrais n apaarte groep binnen t [[Leegsaksisch]]. Dit het onderaandere toute moaken, mit dat der ienvlouden binnen van aal kaanten. t Maist kenmaarkende van t Grunnegs binnen de [[diftongen in t Grönnegs|twijklanken]], dij zowel Frais as Westfeels van oart binnen en dij bestoan ien laange en körte vörms. Veur n oetgebraaid overzicht van toalkundege aigensheden van t Grunnegs, zai de zieden van de [[Grönnegse toalwiezer]].

t Grunnegs wordt proat ien haile provìnzie [[Grunnen (provìnzie)|Grunnen]], de kop van [[Drenthe|Drint]] ongeveersikkom tin noorden van gemainte [[Azzen]], tin oosten van [[Hondsrog]] (de veenkelonienveenkelonies), en t oostelke dail van de [[Frieslaand|Fraise]] gemainte [[Köllumerland en Nijkruusland|Köllumerlaand c.a.]] om en bie de lougen [[De Pomp]], [[Köllum]], [[Boerum]] en [[Muntjeziel]]. Om en bie de lougen [[Moarum]], [[De Wilp]] en [[De Penne (Grönnen)|De Penne]] wordt noast t Grunnegs ook Frais proat. Ien Köllum wordt noast t Grunnegs ook t [[Stadsfrais]] proat, dat nait hail veul òfwiekt van t Westerkertaaierse dialekt van doar.

t Grunnegs wordt proat deur om en bie 60 persìnt van de mìnsken inien de provìnzie Grunnen, woaronder n groot dail ollere minsken. t Aantel sprekers komt hierdeur op om en bie 205.000 minskenmìnsken. Ien de provìnzie DrintheDrìnte wordt t Grunnegs deur om en bie 90.000 minskenmìnsken proat en ien de gemainte Köllumerlaand deur om en bie 5.000 minskenmìnsken. Hiermit komt t sprekersaantel op om en bie 310.000. Worden Stad, Hoaren en HoogezaandHoaren nait mitrekend, den zol t sprekersaantel oplopen kinnen tou om en bie 80 persìnt.

Veur de ollern is t Grunnegs maisttieds de moudertoal. Nog n hail ìnde olle Grunnegers kinnen naauwlieks fesounlieksfesounlek [[Nederlaands]], omreden zai t gewoon binnen om Grunnegs tou proaten. TouVrouger wör der ook les geven ien t Grunnegs omdat schoulmeester zulf ook nait goud Hollaands kon. Tot ongeveer de joaren 60 tou, was t hail normoal ien Grunnen om t Grunnegs as eerste toal toute hebben en t Nederlaands as twijdent. Veur de maiste luluu onder de 65 joar is t Grunnegs de twijde toal. Ook tegenswoordigtegenswoordeg nog, wordt t Grunnegs veul proat onder de jeugd, moarmòr nait meer t zuvere Grunnegs. Doch kaizen veul olders der tegenwoordegtegenswoordeg veur om heur kinder Nederlaandstoaleg opgroot te vouernbrengen, woardeur t sprekersaantel deellopt en zai mainen dat man mit t Hollaands as eerste toal hoger ien de soamenleven komt.

De verwaantschop mit t Oostfrais is zo staark dat t Grunnegs en t Oostfrais sumtieds zulfs as ain toal zain worden. n Goud veurbeeld van dizze verwaantschop binnen de dialekten ien de lougen [[Schaanze]] ien Grunnen en [[Boenen|Bonnen]] ien Oostfraislaand, dij binoavrouger hailmoal overainkommenoverainkwammen mit ainander, mòr tegenswoordeg wat meer oet nkander gruid binnen. n Groot verschil tuzzen Grunnegse en Oostfraise dialekten is t lainwoord. Ien t Grunnegs kommen veul ''vergrunnegsde'' Nederlaandse lainwoorden veur. Ien ttieds binnen ien t Oostfrais veuraal veul Duutse lainwoorden te vinden, aal wazzen dit vrouger, sikkom tot aan de verainegingverainen van Duutslaand tou, veurnoamelk Nederlaandsen. Toch binnen der nog wel dusdoaneg veul Nederlaandse worden over ien t Oostfrais dat de Oostfraizen deur aander Duutsers sums zulfs haalve Nederlaanders nuimd worden. Tot aan de Twijde Wereldkraig tou was de reloatsie tuzzen Grunnen en [[Oostfraislaand]] hail goud. DerAs de waarkgelegenhaid ien Oostfraislaand beter was, gingen denaarbaaiders ookvanoet regelmoategGrunnen luunoar vanOostfraislaand overtou en as de grìnswaarkgelegenhaid noarien Grunnen toubeter omwas, touden waarkenkwammen ende aansomOostfraizen dizze kaant op. Doarom zugst ook dat ien t olle Grunnegs, veuraal t olle Oldambtsters nog, n hail ìnde Duutsege woorden zaten en dat de oetsproak sprekend op t Oostfrais leek. Deur de joaren hìn binnen dizze oostelke ienvlouden vanoet t oostender laanksoam oet de tied kommengoan en is t Grunnegs aal meer noar t Nederlaands tou gruid. Der binnen zulfs olle luu dij ien t tegenswoordege Oostfrais, veuraal t [[ReiderlaandsRaaiderlaands]], heur olluu weerheuren. Zo zeden luu ien Grunnen, veuraal t Oldambt, vrouger gain "op" môrmòr "oep", gain "proaten", môrmòr "prouten", gain "vertèld", môr "vertjèld" en gain "vrauwger", môr "vrjoouger". Ien t Oostfrais is t liek aansom. Zee man doar vrouger van "mòr", nou is t "oaber". Doar woar vrouger "bünnen" zègd wör, zègt man nou, ook ien t Raaiderlaand, aal meer "sünd".

Behaalve de lainwoorden komt tegenswoordeg de woordenschat van t Grunnegs en t Oostfrais nog wel grotendails overain. Woorden as "lutje" (''lüttje''), "scheuvel" (''Schöfel''), "beune" (''Böhn''), "loug" (''Loog'') en "genoat" (''Garnaat'') kommen, wat de oetsproak aangaait, hailmoal overain. Grunnegers en Oostfraizen kinnen mekoar over t aalgemain den ook goud verstoan. Toch is t zo dat as n Grunneger ien Oostfraislaand komt, den beguntdat er den voak begunt op zien [[Duuts|Hoogduuts]]. Dit komt deurdat noa de [[twijde wereldkraig]] de grup tuzzen Duutslaand en Nederlaand psychologisch aandikt is. Dit het tou gevôlgengevòlgen had, dat de Oostfraizen gaauwer as Duutsers zain wörren as dat zai as Oostfraizen beschaauwd worden. Ook het t der mit tou doun dat veul Grunnegers nait goud waiten dat man ien Oostfraislaand binoa dezulfde toal proaten. enDoarnoast is t ook zo dat dialekten oetstaarven, woardeur man nait bie elkenain meer terechtterècht kin mit de streektoal.

Ien t westen het t Grunnegs n lichte verbondschop mit t [[Westlaauwers Frais]]. Ien t [[Westerkertiers]]e dialekt het man veul woorden dij ien de rest van Grunnen voak nait veurkommen, môr wel ien Fraislaand. Veurbeelden hiervan binnen ''mem'' (moeke/mouder), ''leit'' (ligt) en ''jimjem'' (joe). Ook kent t Westerkertaaiers veul toonhoogteverschillen dij typisch binnen veur t Frais, môrmòr nait veur de aander Grunnegse dialekten.

Ien t zuden gaait t [[Stadjeders]] over ien t [[Noordvelds]] dat ook voak tou de GrönnegseGrunnegse dialekten rekend wordt. Dit dialekt gaait weer over ien t Midden Drìnts. De belaangriekste overgang is dijent van "ai" noar "eei" noar "ie" en dijent van "ou" noar "oou" noar "oe". De grìns tuzzen ou en oou (dat oetsproken wordt as de Grunnegse "oo") wordt zain as de grìns tuzzen t Grunnegs en t Drìnts.

Doarnoast binnen der ook woorden dij van wiedere ôfkomstòfkomst binnen, noamelk [[Latain]]se. Sumtieds binnen dij via t Nederlaands, Duuts of t Fraans ien t Grunnegs kommen, môrmòr sumtieds ook direkt. Veurbeelden hiervan binnen: ''[[loug]]'' (locus), ''[[hörn]]'' (cornu), ''[[aiw]]'' (aevaaevum; tiedperk), ''sikkom'' (''circum''), ''[[keroazie]]'' (coraticum), ''trankiel'' (tranquillus), ''[[edik]]'' (acetum) en ''[[Riepe (ziedpad)|riepe]]'' (ripa; smalle laandstrook).

Zo as oet t stok hierboven al bliekt, het t Grunnegs reloatsies mit aal omringende toalen en dialekten. Dit zörgt der veur dat de toalklassifikoatsie nogal wat problemen mit hom mit brengt. Toalkundegen binnen t der nait volledeg over ains, hou of man t Grunnegs presies nuimen mout. Der binnen den ook verschaaidene theorieen:

* '''Friso-Saksisch''' - Ain van de maist aksepteerden is de term Friso-Saksisch. Dit zol verwiezen noar de [[Saksen (vôlk)|Saksische]] toal mit n [[Freeske taaln|Frais]] verleden. Summege toalkundeg vinden de Fraise overbliefsels aans tou lutteg om echt van n haalf Fraise toal tou spreken. Ook vuilen veul Grunnegers zok nait meer verbonden mit de [[Fraizen]] en zetten zok laiver ôfòf van heur.

* '''Nedersaksisch''' - Politiek zain wordt t Grunnegs gewoon as [[Leegsaksisch]] (Nedersaksisch) aanduud. Ook aal is t Grunnegs binnen t Nederlaandse Leegsaksisch n vrumde visk ien t ij, om nait nog meer toalverdaildhaid toute kriegen, wordt t Leegsaksisch nait nog weer opdaild en nuimt man t gewoon Nedersaksisch, de overkoepelende noam veur aal [[Leegduuts]]e varianten, mit oetzudern van t [[Nederfrankisch|Leegfrankisch]].

* '''Nederlaands Leegsaksisch''' - Dails dezulfde reden as hierboven, veuraal politiek dus. De schaaiden tuzzen t Nederlaands Leegsaksisch en t Duuts Leegsaksisch het toute môkenmòken mit de ienvloud van de standerdtoalen (Nederlaands en Duuts). Doardeur binnen baaident aal meer oetnkander gruid.

* '''Noord Leegsaksisch''' - Ook n veul aksepteerde klassifikoatsie is t Noord Leegsaksisch. Hierbie gaait man oet van de ienvloud van de dialekten van t oosten, van [[Breem]] en [[Hambörg]]. t Schelen van de [[Westfeels]]e diftongen ia en ua(of ôfgelaaiden doarvan, zo as dijdijent, of òfgelaaiden doarvan, ien de rest van Oost Nederlaand wezen zollen) zol hierbie t oetvaalspunt wezen.

* '''Friesisch-Westfälisch''' - Veuraal ien t begun van de 20. aiw gaf man veul belang aan de Westfeelse ienvloud op de omliggende toalen en dialekten. t Grunnegs zol, liek as t Oostfrais en t [[Stellenwaarfs]] ''Frais-Westfeels'' wezen. De aander Leegsaksische dialekten ien Nederlaand en West Muunsterlaand zollen ''Frankisch-Westfeels'' wezen. Doudestieds gong man, veuraal ien [[Nazi Duutslaand]], ook oet van rassen. t Grunneger vôlkvòlk zol van t Fraise ras wezen dij n Westfeels-achtege toal prait. Dizze iendailen is tegenswoordeg nait meer echt gangboar.

* '''Grunnegs-Oostfrais''' - Hierbie gaait man oet van n apaarte groep, dij van aal kanten beienvloud is, môrmòr woarbie de Fraise ienvloud boven de Westfeelse en Noord Leegsaksische nomen wordt en de Saksische ienvlouden boven de Frankische. Op ollere Duutse toalkoarten wordt voak allend t Oostfrais aangeven, omdat veul Duutse toalkundegen de Nederlaandse ienvloud boven de Fraise zetten en voak nait waiten dat t Grunnegs binoa dezulfde toal is as t Oostfrais. Summege Fraise aktivisten vatten t Grunnegs en t Oostfrais ook soamen as gewoon '''Oostfrais''', omdat Grunnen dail van [[Oostfraislaand]] wezen zol. Voak binnen de luu dij oetgoan van n Grunnegs-Oostfraise subgroep t ook ains mit de term ''Friso-Saksisch'', dij volgens heur n synoniem wezen zol.

Van aal theorieen is wel wat tou zèggen, môrmòr toch worden Friso-Saksisch en Nedersaksisch t maist broekt, Nedersaksisch messchain nog wel meer as Friso-Saksisch, omdat man mit t oog op Uropa geern n grote, verainde en stabiele minderhaid van de Saksen hebben wil en nait van Grunnegers-Oostfraizen, Westfelinks, Noord-Leegsaksen, Oostfelinks, Sleeswiekers, enzezw. DesondanksToch wordt t Grunnegs deur de maiste Grunnegers zulf nait zo waitenschoppelk beschaauwd. De maisten zain t Grunnegs as n apaarte toal, heur aigen toal en nait echt as dail van ain of aandere groep.

Ien tegenstèllen tot de maiste aander dialektgroepen ien Nederlaand, bestoan der ien Grunnen binoa gain echte dörpsdialekten. De Grunnegse dialekten binnen veurnoamelk streekdialekten. Dit komt woarschienlek deurdat, veuraal ien t klaaigebied van noordelk Grunnen, dörpen reloatief dicht bie nkander liggen. Ook was der vrouger al nait dusdoaneg veul bedrieveghaid dat dörpen heurzulf redden konden zunder kontakt mit aander dörpen. Op de zaandgronden was dit aans. t Zudelke dail van t Westerkertaaier worden meer verschaaidene dialekten proat en van oldsheer haar Westerwòlde wel dörpsdialekten. Ien de lèste 150 joar binnen de dialekten aal dichter noar mekoar tougruid. Deurdat de mobiliteit aal groter wordt, beienvlouden de dialekten elkander ook, woardeur de verschillen tuzzen dizze dialekten aal minder worden.Doar woar hier en doar op t Hogelaand n dörpsdialekt beston, is dat nou gewoon ain Hoogelaandsters worden. Lutjere dialekten as t Pompsters, Westerkertaaiers en t Westerwòlds worden mit oetstaarven bedraaigd. Ien t Westerkertaaier wordt t dialekt aal meer omwizzeld veur t Hollaands, ien tieds dat ien Westerwòlde der n soort Aalgemain Grunnegs veur weerkommen is. Dit komt ook deurdat n hail ìnde luu vanoet de Veenkelonies en t Oldambt ien Westerwòlde wonen kommen binnen. As de ontwikkelens ien dezulfde trend deurgoan den bestoan der over n aantel joar nog mòr twij Grunnegse dialekten. Noudoags binnen der, veuraal bie de ollere luu, nog wel redelk wat regionoale biezunderheden te heuren.Dizze dialekten binnen anders laanksoam aan t verdwienen. n Aander reden is dat t dialektbroeken aal minder wordt. Aal meer luu dij Grunnegs proaten leren Grunnegse woorden oet (woorden)boukjes en van t internet. Hierbie holdt man gain reken mit of bepoalde woorden ook van oldsheer ien zien of heur streek veurkomt. De ainhaid van de noar mekoar tougruide dialekten nuimt man n [[regiolekt]].

Veur de geschiednis van t Grunnegs mouten wie omgoan noar de [[Middelaiwen]], n poar aiwen noa Kristus. Noa de [[grote vôlkerwandelvòlkerwandel]], wazzen de oorspronkelke [[Frisii]] soamensmolten mit aander vôlkervòlker, onder aander mit de [[Sjouken]]. Doaroet was n soort van Proto-Fraise kultuur ontstoan, dij as loatere vèrzie de Oldfraise kultuur haar. Logischerwies wör der dou ook [[Oldfrais]] proat. De dou ontstoane [[Fraizen]], begonnen de haile Noordzeekost van de noudoagse [[Zeelaand|Zais]]-[[Westfloandern|Westfloamse]] grup, tot ien [[Denmaark]] tou, toute domineren. Middelkerwies waren zai ook ien [[Hadeln]] en [[Ditmaarzen]]. De toal dij doudestieds proat wör, was onder tou verdailen ien [[Westlaauwers Frais]], [[Oostlaauwers Frais]] en [[Noordfrais]], dat op zokzulf weer ontstoan wezen zol oet t Oostlaauwers Frais, dou dijent de noordelke kuststreken koloniseerdekoloniseerden. t Noudoagse Grunnen ligt aan de oostkaant van de [[Laauwers]]. t Grunnegs is den logischerwies ook ontstoan oet t Oostlaauwers Frais. Dit dialekt, dat tegenswoordeg nog proat wordt ien de Duutse gemainte [[Selterlaand]], wör proat ien de [[Ommelanden]] en t [[Oldambt (streek)|Oldambt]] en ien [[Oostfraislaand]]. Middelkerwies ook ien [[Grunnen (stad)|Stad]], môrmòr dij zol vòlgens Heeroma al veur de 11. aiw "ontfraisd" wezen. Ien t dörp [[Westeremden]] (op t [[Hoogelaand]]) is n aivenholtje (taxus) vonden mit n körte [[runes (skrift)|roenen]] ienschriften der op, dij dateert oet de 7. aiw n. Kr.:

:"''OpIen Ophaim/Oppum(?) nam Amluth stried op. Veur zien aivenholtje is branden votdoken. Veur dit aivenholtje zel de branden votdoeken.''"

Dou de ienmiddels oetgruide [[Hanzestad]] [[Grunnen (stad)|Grunnen]] ien [[14e eeuw|14. aiw]] aal meer ienvloud kreeg ien de Ommelanden, wör t Frais ien de Ommelanden staark beienvloud deur t Leegsaksisch van Stad. Dit vond om en bie dijzulfde tied ook stee ien Oostfraislaand, môrmòr den vanoet [[Emden]]. Ien dijde tied16. aiw was der ien Grunnen al sikkom gain Frais meer over. t Dialekt dat ontstoan was, mout hail veul leken hebben op t tegenswoordege [[Selterfrais]], dat op zien beurt ook weer lichte Saksische ienvlouden had het. Woorden as "Freesloundlound" (laand), "taiven" (wachten) en "seers" (kaars) kommen tegenswoordeg nog aal ien t Selterfrais veur. Man kin t beste zèggen dat der n soort van dwongen wizzel ploats vonden het. Hierdeur wör t Saksisch van Stad oplègd, môrmòr deurdat de Ommelaanders nait goud Saksisch konden, wör de toal dij ontston n mengen van baaide toalen. Woorden dij man nait wos, hil man oet de olle Fraise toal.

n Schier veurbeeld van t vrouge Grunnegs binnen de vertoalens van de [[17 kesten en 24 laandrechten]] van de vraaie Fraizen. Dit, van oorsprong ien t (Old)Frais en [[Latain]] schreven [[wet|wettendokumìnt]] is twij moal vertoald worden ien t Saksisch (Oldgrunnegs). Dizze baaide vertoalens lôtenlòten goud zain hou of de toalonzekerhaid doudestieds was, dij ongeveer verleken worden mout mit de noudoagse twijstried mit t Hollaands. De aine vertoalen broekt westelke (Hollaandse, Westfeelse) woorden, ien tieds dat de aander vertoalen meer oostelke (Hoogduutse) en Fraise woorden zain let. Hier n veurbeeld van n vrouge vörm van t Grönnegs, môrmòr nait de oldste: t eerste laandrecht.

Om en bie [[1500]] begon t Grunnegs aal meer noar t Middelnederlaands te goan. Man zol veur dij tied proaten kinnen van [[Oldgrunnegs]] en doarnoa van [[Middelgrunnegs]]. As man noar t bovenstoande fragmìnt van t olle Grunnegs kiekt, den is t maist boetenlaandsliekende de woordorder. t Grootste verschil was den ook dat dizzent laanksoam noar dijent van t [[Hollaans (dialekt)|Hollaands]] tou gruide. Ook was t Grunnegs doudestieds veul van de olle Fraise kenmaarken kwiet worden en wör de schriefwieze van Hollaand overnomen. Klanken veraanderden ook laanksoam, zowel noar t Hollaands tou as noar t oosterse Saksisch van [[Breem]] en [[Hambörg]]. Dit gong zo wied dat om en bie [[1600]] de schrieftoal haildaal overgoan was op [[Nederlaands]]. Dit bliekt onder aander oet de schreven dokumìnten, dij veuraal ien [[Grunnen (stad)|Stad]], [[Kaark (gebouw)|kìrken]] of [[börg]]en schreven binnen en vanôfvanòf 1600 binoa apmoal op zien Hollaands of haalfdialekt binnen. Toch bliekt oet n dokumìnt van n rechtszitten ien de börg [[Ewsum (börg)|Ewsum]] dat de spreektoal toch staark ôfweekòfweek van de schrieftoal. Hier zol de aankloagde/gedoagde Johann Breve, dij nog staarke Fraise ienvlouden ien zien toal had hebben zol, de rechtsprekende oetmoakt hebben veur ''Drìnt''. De heer Van Ewsum, dij der ook bie was, zol hierop kwoad reageerd hebben. Dit is wat opschreven is:

Hieroet bliekt ook dat aal loagen van de bevôlkenbevòlken doudestieds Grunnegs praiten,. Roelof van Ewsum was noamelk ain van de (belaang-)(ienvloud-)riekste luu ien de haile provìnzie. Opvalend is dat de klanken ai en ou nog nait weergeven worden. Over ofOf zai wel oetsproken wörren is man nait wis over. Wel kin man zèggen dat de oetsproak van klanken en kombinoatsies doudestieds aans was as nou. De oe zol middelkerwies as [euw] oetsproken wèst wezen, ien tieds dat de u de tegenswoordege [oe] was. De ij was middelkerwies de tegenswoordege [ie] en eij was de tegenswoordege [ij] of [ai]. Hou of dat mit ee, aa en oo zat, is dus nait haildaal bekend. t Kin wezen, kiekend noar t Duutsege karakter van de schriefwieze, wat loat is veur dij periode, dat, liek as ien t Westfeels, de klanken ai en ou schreven wörren as ee en oo. Ien [[Muunster]]se stadsdokumìnten bieveurbeeld binnen veul Westfeelse teksten vonden dij ee en oo beschrieven, môrmòr woarvan man wait dat dij klanken as ij en ouw oetsproken wörren.

Dit [[Middelgrunnegs]] gong middelkerwies om en bie 1800 over ien t [[Nijgrunnegs]]. Dit is aans nait mit zekerhaid toute zèggen. Ien de loate [[18. aiw]] was de Nederlaandse stoat laanksoam gruid noar grotere ainhaid. t Nederlaands haar nou ook al dudelk n vaste stoates kregen. Dit muikmouk de Grunnegers ook bewaiten van heur aigense streektoal en apaarte aigensheden. De Grunnegers begonnen laanksoam soamen tou goan. Woar doarveur de gemiddelde Ommelaander zok as Frais oetdrokte, vuilde man zok nou overaal Grunneger en was de Grunnegse toal n belaangriek dail doarien. VanôfVanòf noudij tied doekt t Grunnegs weer op ien schriften en wordt t schreven op n wieze dij verschillend was van t Nederlaands, ien tieds dat man ien de vrougere aiwen juust zo veul meugelk dezulfde letters veur zowel t Grunnegs as t Nederlaands broekte, dij ien baaide gevalen wel aans oetsproken wörren. Dit was nou dus veraanderd en nou kin man den ook dudelk zain hou t Grunnegs der ien dij tied oetzag en ook goud vaststellen hou of t klonken het. Deur dizze aandocht wait man vanôfvanòf dizze tied den ook t maist van t Grunnegs ôfòf.

De belaangriekste veraandern van t Middelgrunnegs noar t Nijgrunnegs is dat de klanken ''ee'' en ''oo'' en ''oe'' veraanderden ien ''ai'' en ''ou''. Volgens [[Kloas Heeroma]] zol dit beurd wezen deur n ienvloud vanoet [[Westfalen|Westfele]], dij er de ''[[Westfeelse expansie]]'' nuimt. Liek as ien t Westfeels nam ook t GrönnegsGrunnegs de klanken ai, ui en ou over, ien stee van ee/ie, uu en oo/oe. Ook wörren bepoalde woorden overnomen en grammatikoale aigensheden liek zo. Dit het ien [[Westerwôlde]] staarker wèst as ien de rest van Grunnen. Ain probleem is aans dat Heeroma dizze veraandern nait ien n bepoald tiedsvlak zet. Man wait nait wanneer dit presies beurd is. Deurdat de klanken ai/ei, ui en ou aan t ìnde van de 18. aiw veur t eerst veurkommen ien de geschriften, rekenen holdend mit t feit dat t Westerlaauwers Frais ook rond dij tied veraanderde, wordt der wel ais van oet goan dat vanôfvanòf t ìnde van de 18. aiw tou t begun van de 19. aiw t Grunnegs dizze Westfeelse ienvloud ondergong,. Dit kwam vanoet t zuudoosten, Westerwôldevanoet Westerwòlde, dat middelkerwies al eerder Westfeliseerd was. Zeker wait man dit nait, deurdat der bar waineg ien t Grunnegs schreven is tuzzen 1600-1790179, woardeur t hail goud meugelk wezen kin dat de Westfeelse ienvloud al ien de 17. aiw ientrid dee ien Grunnen. Doarbie wordt maind dat de klankenwandel n gelaidelek proses wèst het van ie noar ee noar ij noar ai, dus van ''skieper'' (Oldgrunnegs), ''skeper'' (vroug Middelgrunnegs), ''skeper'' (oetsproak: skijper; loat Middelgrunnegs), ''skaiper'' (vroug Nijgrunnegs), ''schaiper'' (hudeg Nijgrunnegs). t Kin ook wezen dat de ee-klaank der nooit wèst het, mòr dat dij allendeg mòr schreven wör noar Westfeels veurbeeld. Dat zol betaiken dat n woord as ''schaiper'' vot vanoet ''skieper'' kommen is. Bie dizze theorie sloet aan dat verschaaidene olle luu ien Stad en t Oldambt de ui (bv. in "gruin") oetspreken as ai (dus "grain"). Dit is den direkt weerom te laaiden noar t Fraise "grien".

De belaangriekste bron van t ''vrouge'' Nijgrunnegs is t toneelstok [[Et en Fret]]. Dit is n toneelstok ien t [[Stadjeders]] en gaait grofweegs over n domie dij n börgerdochter traauwen wil. n Onderwaarp dat hier staark aan orderbod komt is sosjoale verschillen, iets dat ien dij tied hail staark leefde, net noa de revolutsie.

Dizze sosjoale verschillen zollen vanôfvanòf dat momìnt aal meer ienvloud hebben goan op t Grunnegs. Zo zag man net nog dat ien de 15. aiw ook de rieke börgers Grunnegs praiten, zo binnen dij middelkerwies om en bie 1800 haildal overgoan op t [[Nederlaands|Hollaands]] en t [[Fraans]]. Noa de [[Napoleon Bonaparte|Napoleontische]] tied1850 wör de Grunnegse regionalistische trots aal minder. De haile belevenswereld veraanderde doudestieds. Boeren wörren van aarme laandaarbaaiders aal meer grote bedrieven en deden dus ook aal meer op en veur zokzulf om zo veul meugelk sìnten binnen tou hoalen. ZekerZai doukregen deook industrie opkwamknechten en dedeur boerenHollaands meerte verdainenproaten konden enzai konkureernzok mozzensosjoal mithoger ploatsen as de fabrieklaandaarbaaiders. Doardeur zugt man dat, ondanks dat t Grunnegs voak as boers zain wordt, de maiste rieke boeren vanôfvanòf dijmidden tied19. aiw binoa gain Grunnegs meer proaten. Zulfs vandoag proaten de maiste boeren Hollaands, omdat zai aal voaker dail oet moaken van n grote ondernemen of vakbond. Veuraal de onderste loag proatprait t nog: börgers, aarbaaiders, schippers, enz. De bovenste loag begon zok aal meer ôfòf toute zetten tegen t "platte" Grunnegs van dizze onderloag en hierdeur het t Grunnegs aan t ìnde van de 19. aiw en t begun van de 20. aiw weer n lutje veraandern mitmoakt. Der kwam n soort twijdailen. De middenloag zette zok ôf van de onderloag. De klanken ai en ou wörren bie dizze rieker wordende middenloag aal meer ij en oou, zo as ien t Oostfrais. Hiermit wol man zok ôfzettenòfzetten tegen de daipe klanken ai en ou dij man as t "roege plat" zag. De reaksie van de legere standen hierop was dat zai heur klanken nog daipen mouken om zok op heur beurt ôfòf toute zetten: ai wör oi en ou wör aau. Dizze baaide prosessenprosezzen veraanderden de toal ien zien hailen nait echt, môrmòr meer de oetsproak. Ien t eerste proses worden de sjieke Hollaandse, Fraanse en Engelse klanken noabootst, ien tieds dat bie t twijde proses de diftongen verstaarkt worden en klaanken laanger en nazoaler wörren. t Eerste proses von veuraal op t Hoogelaand stee, ien tieds dat t twijde proses veuraal ien de VeenkelonienVeenkelonies was. Man zugt den ook dat t Hoogelaand over t aalgemain rieker was as de VeenkelonienVeenkelonies. Dizze sosjoale schaaiden kin man nog aal terug vinden ien t nijmoodse Grunnegs. Man proat ook wel ais van Noord-West Grunnegs en Zuud-Oost Grunnegs. Dizze schaaiden het veuraal tou moaken, mit welk van de twij prosessen t staarkste was en de ienvloud doarvan. Man kin ook wel zèggen dat t Legere Grunnegs ien de lèste aiw aal platter worden is. t Hoge Grunnegs van ij en oou wordt aigelks allend nog môrmòr deur ollere luu proat. De jongere generoatsies "Hoog-Grunnegs" proaten binoaien gainheur platdoagelks meerleven ennog vouernmòr heurwaaineg kinderGrunnegs opof zienproaten Hollaandsn opsoort Aalgemain Grunnegs, woar dit onderschaaid tuzzen Hoog- en Leeg-Grunnegs nait meer heurboar is. Tegenswoordeg wordt t Grunnegs den ook veuraal nog deur de legere sosjoale klassen proat, ien tieds dat de hogere en middelboare klassen voak wel Grunnegs kinnen, môrmòr dit nait meer echt oeten en zo veul meugelk op t Hollaands overstappen. De luu dij nog wel t Hoog Grunnegs proaten, kommen ien dizze tiedsperiode apmoal zonnen bitke oet de tied, woardeur dizze vörm redelk gaauw oetstaarft en allend t Lege, roege Grunnegs (en t haalfdialekt) overblift.

Noast de klanken ai en ou veraanderden ook aander klanken, voakentieds noar t Hollaands tou. Man kin bieveurbeeld goud heuren oet welke generoatsie aine komt. Veul luu dij veur de oorlog geboren binnen, proaten veul donkerder as luu dij doarnoa geboren binnen. Ook binnen veul dingen dij Duuts aandoun en dij t Grunnegs vrouger mit t Oostfrais gemain haar, verdwenen zonnenzo beetjesikkom noa de oorlog. Dou wol man zok veuraal ôfzettenòfzetten van de Duutsers en dat kon deur middel van de toal. Zee man vrouger nog "oep" (/oəp/), nou is t "op" (/ɔəp/), zee man vrouger "rad", nou is t "fietse", zee man vrouger "voaren", nou is t "rieden", enz.

Ook de geogroafische dialekten veraandern. Zunder de hoge mobiliteit van de lèste aiw, zollen de twij prosessenprosezzen dij hierboven beschreven stoan, hail dörpsgebonden wezen. Toch zugt man dat der ien Grunnen over t aalgemain, ook deur de dichthaid van de dörpen, veuraal op t Hogelaand, der ien stee van dörpsdialekten veuraal streekdialekten bestonnenbestonden en sunt de [[Twijde Wereldkraig]] begonnen de geogroafische dialekten aal meer noar mekoar tou te gruien. Hierdeur is ien de twijde hèlft van de [[20e eeuw|20. aiw]] t regiolekt ontstoan. Dörpsdialekten bestoan al nait meer en zwakke dialekten as t [[Westerkertaaiers]] en t [[Westerwôlds]] stoan aan de raand van t onbroeken. Noast de mobiliteit, het t der ook mit toute môkendoun dat t Grunnegs aal minder van hoes oet proat wordt, woardeur luu dij t nait kinnen, t leren mouten. Logischerwies is der nait veur elk dörpsdialekt n kurzus, woardeur man n soort aalgemain Grunnegs leert. Doarbie komt dat luu dij t Grunnegs wel al praiten en der belaangstellen veur harenhebben, aal meer aander dialekten der bie leren gonggoan, woardeur zien of heur oorspronkelke dörps- of streekdialekt aal meer soamen gonggaait mit dijent dij er der bie leerde.

Ondanks dat de toal laanksoam oetstaarft, is der de lèste tientelderjoaren aal meer aandocht kommen veur de Grunnegse toal. De oetdrokken: "Waitst nait watst hest, totdatst t kwiet bist" gaait hier oardeg op. Juust deurdat t Grunnegs aan t oetstaarven is, kommen der aal meer initsjatieven om de toal toute beholden. Der kommen aal meer zangers, schrievers en bloaden dij t Grunnegs ien leven holden perbaaiern. Ien [[1997]] is t [[Leegsaksisch]], woar t Grunnegs bie heurt, deur [[Europese Unie|Uropa]] erkend worden as [[streektoal]] en ienop moment (2012) is man bezeg om n hogere stoates, dijent van minderhaidstoal, aan te vroagen. Ien 2007 is [[Siemon Reker]], toudij doudestieds streektoalfunksjonoares en biezunder hoogleroar Grunnegswas, benuimd tot gewoon hoogleroar Grunnegse toal en kultuur.

Hierboven haar man al zain dat de sosjoale verdaildhaid t Grunnegs oetaindrift. De legere klassen en enkeld summege luu oet de hogere en middenklasse proaten t nog, môrmòr tegenswoordeg het t Grunnegs, deur de biekomsteghaid van t Nederlaands, veuraal n persoonliekse en gemoudelkhaidsfunksie. t Grunnegs wordt veuraal broekt om mit nkander persoonliekse zoaken tou bespreken en om homzulf bie n zeupke ien oet tou drokken.

Zo as al zègd, zörgt de sosjoale verdaildhaid dat de bovenloag aal minder Grunnegs proaten gaait en de toal van de onderloag aal platter wordt. Hierdeur is der n grote kaans dat t Grunnegs ien körte de körte toukomst ook deur de legere klassen op zied zet wordenwordt. Jan de Boer zègt hierover ien zien bouk "Aanzain en Wezen van n Moudertoal": "''Veur n dail is dat ,,sociologisch’’ ofstand nemen en ofstand doun van n stuk van heurzulf. Ze vergatten heur ofkomst en doardeur ook de toal, doar heur moeke heur mit grootbrocht haar. Dizze ,,intellektuele ofstand’’ haar nog aandere oorzoaken, Ain doarvan is het aanmeten van n levensstiel, dei min of meer gespleten is en dei n stried teweeg brengt tussen het verstandsleven het gemoudsleven. As bie zuksen het verstand d’r boven oetwozzen is, den hemmen ze t gemoudelke alledoagse ainvoudege leven nait meer ien tel.''"

Nou is der ien Grunnen n soort twijstried tuzzen wat man aigelks vindt. Ainerzieds vindt man dat t Hollaands mooier klinkt en is t veur luu verstaandeger om goud Hollaands tou proaten, zodat man meer kaans op de aarbaidsmaarkt het, môrmòr aanderzieds wil man t Grunnegs ook beholden, omdat, zo as De Boer goud woordt, de maiste Grunnegers wel n binden vuilen mit heur moudertoal. t Maist opvalende hierien is dat de luu dij hier t maist enthousiast ien binnen ien t behold van t Grunnegs, voak nait meer ien Grunnen wonen. Ien t begun van de 20. aiw binnen veul Grunnegers veur heur waark noar t westen van t laand verhoesdvervoard. Loater kreeg man haimzaikte en kregen zai wìns van Grunnen. Deur zokzulf as Grunneger toute oeten, hoopten zai vanôfvanòf n ôfstandjeòfstandje toch wat veur Grunnen doun toute kinnen. n Goud veurbeeld hiervan was [[Geert Teis]] dij t Grunnegs vôlkslaidvòlkslaid schreven het. t Gevoar mit dit soort gevalen is voak, dat heugens voak mooier binnen as dat t echt was en dat gebieden en mìnsken ien de tied veraandern. Hierbie heurt ook de holden tegenover de streektoal.

Nou perbaaiert man deur middel van onderwies en kultuur de holden tegenover de streektoal toute veraandern en t broeken der van aan toute pitjenpeerdjen. Twijtoaleg opvouern wordt den ook aanmoudegd en ondanks dat man t Grunnegs zulf voak nait zo mooi vindt, toch is vindt n groot dail van de Grunnegers t n gouie zoak dat de Grunnegse toal weer wat aanpeerdjed wordt.

De mainen over t Grunnegs deur boetenders is hail verschaaiden. De maisten vinden t Grunnegs roeg, schèl en boers klinken. De maiste luu dij gain Grunnegs (of n aander Leegsaksisch dialekt) gewoon binnen, mouten den ook voak nog hail wat muite doun om t Grunnegs toute verstoan, wat gain positief effekt het op t aanzain der van. Veuraal ien de laandelke politiek wordt der aanmoudegd om korrekt Hollaands tou proaten. Toch binnen der ook gounend dij t Grunnegs grappeg en mooi klinken vinden. Zai maggen den geern de term "leuk taaltje" broeken. Dizze groep, dij nait zo hail groot is, is den ook voak bereid om t Grunnegs toute leren. Zai beschaauwen de toal as n dail van de kultuur van t gebied en vinden dat as zai doar wonen kommen, dat zai de toal ookien èlk gevaal verstoan beheersenkinnen zollenmouten. Voak zain zai t Grunnegs aanders nait as serieuze toal zo as t Frais, môrmòr echt as streektoal,; van doarvandoar ook t verklainwoord "taaltje". t Grappege hiervan is dat dizze groep voak positiever over t Grunnegs is as de maiste Grunnegers zulf, ien tieds dat zai de term "leuk taaltje" voak aan t [[Twìnts]] ôfschoevenòfschoeven. n Reden dat t Grunnegs as mooi en grappeg zain wordt is dat t Grunnegs hail gaauw is en doardeurdirekt grappege klanken ontwikkelt. Ook t dubbele karakter van de toal speult voak mitis. t Grunnegs is noamelk hail nuchter, hail gewoon aaldoags, môrmòr aan aander kaant kin man ook goud gevuil der mit oetdrokken, en den veuraal negoatieve gevuilens zo as vloeken, schèlden en kloagen, môrmòr ook goud laifde en verdrait.

De negoatieve holden van boetenders tegenover t Grunnegs doar entegen, het direkte ienvloud op de holden van de Grunnegers zulf. Den de negoatieve holden van de Grunnegers zulf tegenover heur toal is grotendails n minderweerdeghaidskomplex tegenover t "hoge" Hollaands en dat as zai Grunnegs proaten blieven, dat zai den leeg stoan ien de werderenweerden van de Hollaanders.

t Vertoalgedrag van t Grunnegs holdt ien de moat van vertoalen en vergrunnegsen van woorden ien t doagelks sproakbroeken. De lèste tienderjoaren wordt dit aal minder. Hierveur wör al proat over t regiolekt, t soamengoan van de Grunnegse dialekten tou ain streektoal. Toch het dit ook nog n aander betaikenis, noamelk t soamengoan van t Grunnegs mit t Hollaands. Deurdat de Hollaandse toal aal meer grond kregen het ien Grunnen en noudoags de heufdtoal worden is, vervaalt t Grunnegs noar de achtergrond. Veul mìnsken proaten nog wel meer Grunnegs as Hollaands, môrmòr t Hollaands is tegenswoordeg t veurbeeld worden. Olle woorden as 'keroazie', 'teller', 'edik', 'oproupen', 'hozen' en 'snek' worden ien t normoale sproakbroeken nait meer broekt en worden vervongen deur vergrunnegste Hollaandse woorden as 'moud', 'bôrdbòrd', 'azien', 'bèllen', 'sokkenkousen' en 'slak'. t Is aans nait zo dat dij olle worden nait meer bekendbekènd binnen. Man kent heurde woorden nog wel, môrmòr dij worden as te plat ervoaren en man leuft dat aander luu dizze woorden nait meer kennen.

n Aander aspekt van vertoalgedrag is t opnemen van vrumde woorden. Vrouger was t Grunnegs de ainegste toal dij t vôlkvòlk prait, woardeur woorden al gaauw veraanderd wörren. Denk aan t woord 'bait', dat oorspronkelk binnenkwam as 'beet'. Ien dij tied was t hail gewoon om nije woorden te vergrunnegsen. Noudoags is dat minder. Exotische vruchten as 'tomaat' en 'banaan' worden ien t doagelks sproakbroeken nait vertoald noar 'temoat' en 'benoan', môrmòr hollen heur aa klank. Ook aander nij woorden as 'voetbal', 'televisie' en 'ijs(co)' worden ien t doagelkse sproakbroeken nait vertoald noar 'voutbaal', 'wiedkieker' of 'iesko', môrmòr blieven t zulfde as in t Nederlaands. Sums wordt t wel vertoal ien de dichterij.

Ien t onderwies is t Grunnegs gain [[Lieste van schoelvakken|vak]] van moutwaark, môrmòr t komt wel aal meer veur. [[Grondschoul]]en kinnen der veur kaizen of zai onderricht geven willen ien en op t Grunnegs of nait. Doarom wordt t Grunnegs ook nait overaal geven. Toch zugt man wel aal meer dat grondschoulen kinder op jonge leeftied al zo veul meugelk mit t Grunnegs ien kontakt kommen lôtenlòten. Hierdeur pikken zai vanzulf n ìnde van de toal op, zunder dat tzai verplicht riegen woorden en toalregeltjes oet t heufd leren ismouten. De stichten Hoes van de Grunneger kultuur het ien soamenwaarken mit de Rieksakademie en de Hanze Hogeschoul verschaaidene lespakketten soamenstèld woardeurveur kinderlegere mitschoulen deom toalonderricht ienmit aanroakente kommen kinnengeven.

Ien t [[middelboar onderwies]] wordt t Grunnegs nait geven as vak. Wel wordt der op verschaaidene schoulen wel aandocht aan besteed tiedens de periode van de Grunnegse schriefwedstrieden.

Op [[Rieksakademie Grunnen]] kin Grunnegs wel studaaierd worden. Dit is n initsjetief van [[Siemon Reker]], dij ien 2007 erkendpromoveerd is as hooglerer GrunnegsGrunnegse toal en kultuur. Hierbie wordt veuraal keken noar t tegenswoordege Grunnegs en heur varianten, noa aanlaaiden van teksten van Grunnegse zangers en schrievers. Hierbie wordt ook veuraal aandocht schonken aan de oetsproak en regionoale varianten. Ook gaait Reker de toal op akademische wieze bestudaaiern en vastlèggen.

De Grunnegse literatuur en poezie is ien de lèste joartienentienderjoaren ook aal meer gruid. Der kommen aal meer Grunnegse schrievers, dichters en zangers. Dit zugt man ook ien aander regionen, woardeur man ook wel proat van de ''dialect-renaissance'', t weerleven van t dialekt. Jan de Boer mainmaint andersaans ien zien bouk ''Aanzain en Wezen van n Moudertoal'' dat dit ook gevoaren het. Hai maint, en mit hom de [[Grunneger Schrieverskring]] en de [[Koninklijke Academie voor Wetenschappen]] (ôfdailenòfdailen Dialectkunde), dat t grode aantel schrievers ien t Grunnegs n gevoar mit zok mit dragt. Noamelk dat tin eerste de maiste Grunneger schrievers dij luu binnen dij nait meer ien Grunnen wonen en dat zai doardeur veuraal nostalgische heugens op schrift stellen, ien tieds dat zai t woare kontakt mit de regioon verloren binnen. Hierdeur zol de aigelkse gemoudelke funksie van de streektoal van tegenswoorden verloren goan. Tin twijde kin der op dij menaaier n soort standerd ontstoan woar man zok aan holden mouten zol, môrmòr doardeur zol t meer waitenschoppelk wezen as gemoudelk, woardeur de toal ook weer ien t gedrang komt. Doarnoast zègt Heeroma, ien zien boukje over t Westerwòlds, dat t gevoar van dichters en schrievers ook is dat man de toal mooier lieken let as dat t echt is. Op schrift kommen woorden dij ien t doagelk sproakbroeken nait meer broekt worden, makkelker terug as ien n gewoon gesprek en worden woordenboukjes voaker broekt om n mooi riemwoord te vinden.

Toch blieft man perbaaiern om t Grunnegs deur middel van veul aan t vôlkvòlk zain toute lôtenlòten, toch aan tou pitjen. Elk joar om en bie meert wordt bieveurbeeld ien de maiste [[gemainte]]sregionen (voak per twij of drij gemaintes) ien Grunnen n schrieverswedstried holden. Hierbie kin elkenain dij wil, n Grunnegs stukje [[poëzie|poezie]] of [[proza]] iensturen. Voak dudden schoulen hieraan mit om t broeken van t Grunnegs onder de kinder en de jongluu aan toute pitjenpeerdjen. DeDoarnoast winnoarsis vander deook drij leeftiedskategorien goan deur noar den provinzjoaleprovìnzjoale rondeschriefwedstried.

Ook is der ain moal ien de drij joar n priesoetreiken veur t Grunneger bouk, oetreikt deur de Stichten 't Grunneger Bouk. Noast dizze literaireliterère pries is der ook nog de [[Kornelis ter Laan|K. ter Loan]]-pries dij oetreikt wordt aan n persoon of n stichten/verainen dij zok ienzet het veur de GrunnegerGrunnegse toal.

Ook worden op verschaaidene steessteden inien Grunnen ook kurzussen Grunnegs geven. Ook hierien zugt man ien de lèste joaren n opmars. Meer en meer luu, veuraal boetenders, nemen n kurzus om n bitke toute intergreern of gewoon oet belaangstellenbelaangstèllen. Dizze kurzussen kinnen op twijzowel doulstellens gevenricht worden: op t proaten enas op t enkelde verstoan. Summege gemaintes en de provìnzie sturen zo òf en tou ambtenoaren ook op n kurzus om, liek as ien Fraislaand, ook t Grunnegs noar de politiek en t openboar bestuur te brengen.

Wat streektoalmuziek aangaait het t Grunnegs veur Nederlaandse begrippen n laange traditsie. Vot noa de kraig (joaren 50, 60) kwammen der Grunnegse zangers en zangeressen op. n Goud veurbeeld hiervan is [[Peter Buwalda]] oet Stad, dij ook wel zain wordt as de eerste echte Grunneger zanger. Dit bleef doudestieds veul provinsjoal, môrmòr sunt de joaren 90 van de vurrege aiw gaait t ook noar aander regionen. De grootste en bekendste Grunnegse zanger is [[Ede Stoal]], dij zien laidjes zulfs ien t [[Japans]] vertoald binnen en dij tot vandoag aan dag tou as boegbeeld zain wordt van de Grunnegse muziek. Ien de joaren 80 en 90 wazzenkwammen noastonder aandere [[Wia Buze]], en [[Rooie Rinus en Pé Daalemmer]] de maist suksesvolle Grunnegse muzikanten, dij loater deurgoan binnen mit Alina Kiers as de [[Bende van Baflo Bill]] en nou nog aal sukses hebben onder de noam [[Voorheen de Bende]]. Ien aal drij gevalen zitten zai ien t kabaretgebied. n Aander suksesvol aartiest van de joaren 90 en vandoag is [[Erwin de Vries]] dij ien de 90erjoaren dail was van de band [[DeHeleboel]] en nou solo gaait. Hai zit meer echt ien de popwereld as de streektoal- en piroatenkaant. Doarnoast binnen der nog n hail ìnde aander Grunnegse muzikanten zo as de [[Bond tegen Harries]], dij meer ien de [[rap]] en [[alternoatieve rock]] zitten, [['The Yellowish Summer Evening]] dij veuraal poetische muziek mòken, [[Tineke Rouw]] dij n hail ìnde verschillende soorten muziek dut, [[De Stroatklinkers]], [[De Pompers]], [[Harrie Niehof]], [[Burdy]], [[Alex Vissering]] en nog n hail ìnde meer.

n Aargumìnt dij voak tegen de streektoalmuziek geven wordt is dat t voak nait om serieuze muziek goan zol, môrmòr meer om feestmuziekfeest- en zopiroatenmuziek. Toch binnen der onder de Grunnegse muzikanten n hail ìnde dij serieuze muziekpopmuziek môkenmòken, mit muzikoal zain, goie instrumìntoatsie en woarvan de tekst aargens over gaait, zo as Alex Vissering mit ''De Groanrepubliek'', dat gaait over t kommunistische verleden (en heden) van Oost-Grunnen, môr bieveurbeeld ook Erwin de Vries mit ''De Polder'' dat gaait over de laifde veur t Grunneger laandschop of ''Boer en Ondernemer'', dat gaait over de gruiende en veraanderende toaken van n boer. Ondaanks dizze gruiende (ien aantel en kwaliteit) "maarkt" van Grunnegse aartiesten, is t nog gainent van heur lukt om ook ien hail Nederlaand en boeten de streektoalkrais deur tou breken. Wel het de laandelk bekende band [[Is Ook Schitterend|IOS]] n, oorspronkelk Hollaands, laidje ien t Grunnegs vertoald as ôfschaid en dank aan Grunnen, woar zai begonnen binnen. Wat aanbod aan muziek ien dialekt aangaait kin man zèggen dat t Grunnegs van aal streektoalen ien Nederlaand hierien veurop lopt.

Wat nijsbloader aangaait, wordt der môrmòr schietwaaineg ien t Grunnegs schreven. Maisttieds staait alles ien t Nederlaands, môrmòr sumtieds staait der wel ais n Grunnegs artikel ien, maisttieds gain belaangrieke berichten. Voak binnen dit gedichten of nijstieden dij goan over t Grunnegs zulf of n nij verschenen bouk of zo wat. n Rezen hierveur is dat der vanoet goan wordt dat nait haile provìnzie Grunnen Grunnegs sprekt, môrmòr wel Nederlaands (ien elk gevaal as twijde toal).

Op radio het t Grunnegs n wat grotere rol. Op lokoale radiostatsjons as [[RTV Noord|Radio Noord]], [[Radio Westerwolde]] en [[Simone FM]], wordt n der van ales doan om t Grunnegs n bitke toute promoten. Der wordt den ook regelmoateg Grunnegs proat, bieveurbeeld ien programmen woar man noar radio tou bèllen kin om tou reageern op n stelling of dingen tou ruil aan tou baiden, môrmòr ook bie de zundagmörn radiozenden "Noordmannen", dat voak hailemoal ien t Grunnegs is. Ook binnen der verschaaidene radioprogrammen woar allendeg Grunnegse muziek draaid wordt. Nijsberichten binnen aaltied ien t Nederlaands en ook t kommentoar tuzzen de muziek deur is deur de weeks voak op zien Hollaands. Grunneger muziek wordt aans wel regelmoateg draaid, ook boeten de Grunnegstoalege programmen.

Op wiedkieker is t Grunnegs ook nait hail prominent aanwezeg, môrmòr der wordt òf en tou wel aandocht aan besteed. n Vast onderdail woar wel Grunnegs proat wordt was tot 2009 tou t weer op RTV Noord. [[Jopke Nijenhoes]] (''Jaap Nienhuis'') en [[Derk Bosker]] (''Derk Bosscher'') gaven dou elke dag t weer ien t Grunnegs. Sunt 2009 binnen zai der mit stopt. Ook bevroagens ien de nijstieden mit de lokoale bevòlken binnen geregeld op zien Grunnegs en den wordt der gain Hollaandse vertoalen bie zet.

De lèste joaren is der ook n programma op, nuimdbie noamen ''Grunnegers'', woarien t Grunnegs leerd wordt aan de kiekers. Dit programma verschilde per saaizoen. Zo wör der n moal n Grunnegs stukje tekst oplezen mit wat fouten der ien. Aan t ìnd van t programma wörren dij fouten den opnuimd en konden de kiekers kieken of zai t goud haren. Ien n aander saaizoen worden bepoalde woorden besproken. Hierbie wör n woord oplezen en almoal veurbeelden van zinnen en zegswiezen dij mit te doun hebben.

Noa t sukses van de [[Tweants|Twintse]] streektoalriege ''[[Van Jonge Leu en Oale Groond]]'', was provìnzie Grunnen ook van plan n Grunnegse serie te môkenmòken. Aan t ìnd van 2007 was t eerste saaizoen van dizze riege, bestoand oet 12 ôflevernsoetzendens, te zain bie [[RTV Noord]]. Ien 2008 tot jannewoari 2009 is der n twijde saaizoen oetzonden. De noam van dizze riege is [[Boven Wotter]], wat verwiest noar de [[Blaauwe stad]]. Dizze serie het ook n zetje op de publieke omroup wèst.

Ien kìrk wordt t Grunnegs ôfòf en tou broekt. Sunt 1947 worden der regelmoateg Grunnegstoalege dainsten organizeerd. Veur dizze Grunnegse dainsten worden spesjoale doatums en steessteden oetzöcht. n Vaste dag of stee is der nait. Tegenswoordeg worden zulfs ien Amsterdam wel ais n Grunnegstoalege dainst holden veur aal "emigreerde" Grunnegers. De dainsten worden holden ien binoa aal richtens van t Kristelke leuven, dus nait allend de hervörmde kìrken, môrmòr ook de gereformeerdegerevörmeerde, protestantseprotestaantse en deupsgezinde kìrken. Allend de Reums-Katolieke kìrken mizzen nog, môrmòr dat komt ook omdat doar môrmòr n poar van binnen ien pervìnzie Grunnen.

Ien twijde hèlft van de 20. aiw is der begonnen mit n Grunnegse biebel. Onder laaiden van de Liudgerstichten wörren twij kemizzies ienstèld dij t olle en t nije testament overzetten deden oet de grondtoalen ([[Hibbrais]], [[Aramees]] en [[Graiks]]) ien n soort aalgemain Grunnegs, dat ook wel t ''Biebelgrunnegers'' nuimd wordt. Op heur webstee was de Grunnegstoalege biebel al wat joaren toute lezen, môrmòr sunt 2008 is er ook ien boukvörm verkriegensboar. De offisjele titel van de Grunnegstoalege biebel is den ook gewoon "Biebel". Ook wordt der waarkt aan n Grunnegse vertoalen van de [[Heliand]].

Noast de biebel wör, noa tienderjoaren waark, ook t bouk "Psaalms en Gezangen" ôfmoaktòfmoakt, woarien, zo as titel al vermouden dut, de psaalms en aander laider vertoald binnen. Man hoopt dat deur dizze vertoalens t Grunnegs ien kìrk aan tou peerdjen, omreden der nou n standoardstanderd is.

Verschaaidene moalen kommen minsken wel ais inien verwarren mit de bievougliekse noamwoorden ''Grunneger'' en ''Grunnegse''. t Aigliekse verschil is dat ''Grunnegse'' allend betrekken het op de toal Grunnegs. ''Grunneger'' het in tieds doarvan betrekken op de stad en provìnzie Grunnen. Bieveurbeeld: ''Grunnegse stichten'' betaikent ''stichten veur de Grunnegse toal''; ''Grunneger stichten'' betaikent ''stichten veur t gebied Grunnen''.

* [http://uk.youtube.com/watch?v=ujY9P7hQjAg Pèrsbericht van RTV Noord over de benuimen van SimonSiemon Reker]

* [http://www.GroningerWoordenboekgroningerwoordenboek.nl t Grunneger woordenbouk op droad]

'''WebsteesWebsteden'''