Verskil tüsken versys van "Jöädendom"

[[Ofbeelding:Menorah7a.png|thumb|250px|De menora is een symbool van 't Jeudendom en zol oorsprunkelikoorsprunkelek deel westewest hebben van 't meubilair van de tempel van Salomo]]

't '''Jeudendom''' is 't geleuf van 't jeudse volk, 't is iene van de vrogs önstaoneonstaone monotheïstische godsdiensten. Vandage de dag bestiet 't altied nog en wöd 't altied nog belejen deur jeuden, met name in Israël.

't Jeudendom kan nieniet makkelek in westerse hokkies stopt wödden zo as religie, ras, etniciteit of cultuur, dit umdat jeuden over 't jeudendom praot in tarms van 4000 jaor geschiedenisse. Tiedens disse lange tiedpark hebt jeuden slaoverni'je, chaos, theocratie, verovering, bezetting en ballingskapballingschop ervaort en bint zi'j in contact westewest en beïnvluud deur 't olde Egypte, Babylonië, Perzië, 't Griekse hellinisme, evenals moderne bewegingen zo as de [[Verlichting]], 't socialisme en de opköms van 't nationalisme. 'n Hele bulte kunt wi'j wel zeggen.

Jeudse geschrifen en hun geschiedenisse is vake bruukt deur aand're luu as historische fundament, daor bint aand're religies deur önstaoneonstaone, zo as twi'je hele bekenden: Christendom en Islam.

Jeuden hebt 't 'n paar boeken waor zi'j hun geleuf op basseertebasseert hebt (Torah), en zi'j bezit boeken die bint önstaoneonstaone naor anlieding van disse Torah, later op eschreven deur de zo enuumde profeten (Neviiem) en geschiedenisse vertellende de boeken (Chetoeviem). 't Totaalplaotie van disse boeken nuump zij (Torah + Neviiem + CHetoeviem =) TeNaCH. Daornaos hebt zi'j nog de Talmoed, dit bint weer honderd en/of duuzenden jaor olde opmarkingen van olde rabienen over de Torah.

De Torah bint de boeken die deur Mosje schreven, naor interpretatie van God. De Torah kump gedeeltelek overhen met de eerste vief biebelboeken van de christenen, allene de verchilenverchillen van interpretatie en vertaling tussen jeuden en christenen bint te groot umme ze dichte bi'j mekare te zetten, zo wilt de mieste jeuden 't ok, zi'j zegt dat christenen nieniet met hun heilige boeken umgaot waor as zi'j veur beduult bint.

De hemel en de eerde zol emaakt wezen deur God (deur de jeuden vake nuumt: Ha-Sjem = De Name) in 7 dagen, en al wat d'r op röndrond krup, zwemt en vlug. De mènsemèènse wöd veur esteld als 'n wezen dat boven alle dieren en de natuur stiet, umdat zij naor 't beeld van God emaakt bint.

Nao dat Adam en Chava uut 't paradies ezet bint en de vluud met Noach en de bote ebeurt bint, kump Avram an de beurte, disse kreg de boschop ummeum vötvört te gao van zien laand en mut woonwonen in Kanaän en hi'j kreg ok 'n vrumde belofte van God, de olde kaerl zol nog 'n kindiekinde kriegen ok al bint hi'j en zien vrowe röndrond de honderd jaor. 't Kind wat zi'j zult kriegen zol de stam-va wödden van 'n machtig en groots volk (en de jeuden zeg dat zi'j dat bint, maor de Arabieren zeg vulle eeuwen later ok dat zi'j dat bint). Saraj hiet zien vrowe. Naor vulle gedoe hef e dat kind (Jitschak) toch ekregen, dan kump God weer met 'n nog vrumd're verzuuk, Avraham (hi'j had de name Avraham ekregen in plaose van Avram) mut zien zönne offeren! Now, hi'j is zo troltrow an zien God dat e met Jitschak op stap giet naor 'n barge, en zien zönne gef zich d'r maor an over, en termee as Avraham 't mes in zien jonk wil zetten kump d'r 'n engel bi'j 'm stao die rup dat e mut stoppen en dat e bewezen hef dat e alles veur zien God wol doen. Daorbi'j had e zich bewezen dat hi'j de man is waoruut 'n priester-volk magt köm die allene richt is op disse God.

Jitschak kreg 'n jonk, die hi'j Jäkov nuumt (Jäkov wöd later 'Jisraël' enuumt, en zien kinder wöd de 12 stammen van Jisraël). Jäkov kreg later 12 kinder. Allene hebt al zien kinder 'n hekel an Jozef, umdat dat 't lieveling'tie van va is. Op 'n keer bintbinne zi'j met zien allen saom en bedènkt de 11 umme Jozef in 'n putte te geuien en 'm daor te laoten stikken, maor Benjamin ziet dat nieniet zitten en tuuvalleg kump d'r haandelarenhandelaren uut Egypte langes en zi'j bedènktbedèènkt zich niks en verkuchen hun klèneklenne breurtie Jozef, later vertelt ze an hun va dat zien zönne op-evretenevretten is deur 'n wild biest. Nao vulle gebeurtenissen in Egypte wöd Jozef uutèndelekuutendelek önderkeuningonderkeuning en kump d'r dus goed van of. Jaoren later, tiedens 'n hongersneudehongersneud van 7 jaore, kump e zien breurs weer tegen 't lief, zi'j kump graon haolenhalen umdat Egypte as ienegse hebt op-eslaone, maar de jonks herkent 'm nieniet metiene. UutèndelukUutendelek ontmuut Jäkov zien zönne weer naor jaoren dachtedacht te hebbenhemmen dat e was op-evretenevretten deur wilde biesten. De breurs en va kump in Egypte woon. Uut disse 12 luu bint naor 400 jaor 'n heel volk uut-egreuid, de 12 breurs wöd as stamva's ziene.

Maor naor 400 jaor hebt de Egyptenaren dit volk as slaoven emaakt. Now kump Mosje an böd, die deur God ereupen is umme dit ni'je volk te bevriejen. Naor de bekende 10 plaogen die Mosje in name van God over Egypte hef ebracht lut Farao de 't naozaot van Jisraël (Jäkov) gaon naor 't laand dat God hen beleufd had, 't laand Kanaän waor Avraham in die tied mussen woon van God. Later as 't volk bi'j 'n groot water stiet, en nieniet meer verder kan gaogaon, kump ok nog iens Farao achter hun an, Farao is van gedachen veraandert en wil zien slaoven trugge. Dan kreg Mosje 't teken dat e op 't water mut slaon, en termee hi'j dat dut giet 't water van twi'je kaanten opzied, en 'n pad kump dreuge te staon waor as 't volk deur hen kan vluchen. Farao en zien leger verdrinkt uutèndelek in de gölven, want 't water giet gewoon weer zien gangs. 't Volk kan zien ganga gaone en op weg gaone naor 't beleufde laand. Maor, önderweg, giet d'r iets gebeuren wat altied b'langriek veur alle jeuden zol blieven: Mosje giet de barge Sinaï op umme de Torah (Wet) te öntvang van God. Hierbi'j is 't b'langriekse fundament elegd van 't Jeudendom, naos die van Avraham en Gods belofte an 'm dat zien naozaot vredig zult leven in 't laand waor as Mosje hen zol breng. Mosje en Avraham bint hierbij dan ok de b'langriekse profeten in 't Jeudendom, hun twi'je wöd as ienigsen 'maot' deur God enuumt in de Torah. An eköm in 't beleufde laand, waor as Mosje niet in mochen daor zien opstaandigheid op 'n bepaold moment, vereuverd 't volk van Jisraël heel Kanaän en giet zich daor vestigen. God hef zich an zien belofte holden.