Verskil tüsken versys van "Achterhook"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Droadnaegel (Oaverleg | bydragen)
K oa -->ao volgens Wikipedie:ANS, SONT en WALD skriefwieze
Regel 1:
{{Portaol|Portaol:Achterhook|PortoalPortaol Achterhook}}
[[Ofbeelding:Achterhook-kaort.GIF|thumb|Den Achterhook]]
Den '''Achterhook''' (of ''Achterhoek'') is een gebeed in 't oosten van [[Nederlaand|Nederland]] in de previnsie [[Gelderlaand|Gelderland]] en beslöt 't gebeed tussen d'n [[Iessel]] in 't westen, d'n [[Olde Iessel]] in 't zuudwesten, de [[Duutslaand|Duutse]] grenze in 't zuudoosten en oosten en de [[Oaveriessel|Overiesselse]] streken [[Sallaand|Salland]] en [[Tweante|Twente]] in 't noorden. 't Gebeed kump ongeveer oaverènaoverèn met (is wat groter as) de veurmoalegeveurmaolige [[Graafschap Zutfent|''GroafschapGraofschap'']].
 
== Gebeed ==
[[Ofbeelding:Regio achterhook.gif|thumb|Den Achterhook mit ziene ploatsenplaatsen]]
Der wöd ok wal esprokken oaveraover "de Graafschap", wat ne verwiezing is noarnaor t olde [[groafschapgraofschap Zutfent]], moarmaor histories bekekken waren dee gebieden neet etzelfde. De regio Achterhook van vandage is n samenwarkingsverband tussen de gemeenten, dee in dit gebeed ligt. Dit bunt de gemeenten [[Aalten]], [[Berkelland]], [[Bronckhorst]], [[Deutekem]], [[Montferland]], [[Oost Gelre]], [[Olde Iesselstreek]] en [[Wenters]] van vandage.
 
Met de gemeente Montferland is de regio Achterhook groter as t geografiese gebeed, umdat disse hele gemeente westelek van den Olden Iessel ligt en geografies dus bi-j de [[Liemers]] heurt. De gemeente [[Lochem]] ligt wal in t geografiese gebeed van den Achterhook, moarmaor is neet an-eslotten bi-j et regioverband. Lochem is an-eslotten bi-j den [[Stedendreehook]], bestoandebestaonde uut de gemeentes [[Apeldoorne (gemeente)|Apeldoorne]] (Apeldoorn), [[Brum]] (Brummen), [[Deaventer]], [[Epe]], [[Voorst (gemeente)|Voorst]] en [[Zutfent]].
 
== Etymologie (woarwaor kump den name vandan?) ==
An-enommen wöd, dat de eerste vermelding van et woord Achterhook, kump oet den dichbundel ''Eensaem Huis-en Winter-Leven'' van predikant [[Willem Sluyter]] oet 1670:
:'''Waer iemand duizend vreugden soek, Mijn vreugd is in dees’ achter-hoek'''<ref>http://www.biografischwoordenboekgelderland.nl/bio/1_Willem_Sluiter</ref><ref>http://www.fietsenindeachterhoek.nl/sluyter.html</ref>
Regel 15:
== Kultuur ==
=== Tradisies ===
Een Oost-Nederlandse gebruuk da'j in den Achterhook nog könt trögvinden is de noaberhulpenaoberhulpe, et ''[[noaberschapnaoberschap]]''.
Der bunt nog völle tradisies leavend zoas et [[kroamschuddenkraomschudden]], [[toete|ni-jjoarstoeten'jjaorstoeten]] inzoameleninzamelen, [[PoasvuurPaosvuur]], [[Mirreweenterhoornbloazn|Mirrewinterhoornblaozen]] en nog völle meer.
In den Achterhook bunt vandage de dag nog völle [[sage]]n en [[legende]]n bewoardbewaord ebleaven, dee vanof olde tieden van generoasiegenerasie op generoasiegenerasie wödden deurverteld.
=== Meziek ===
*Den popgröppe [[Normaal]] hef völ edoanedaon veur den tookenning van de Achterhookers. Zie wödden trots op ''boer'' te wean.
*[[Jovink en de Voederbietels]] is ok nen bekende popgröppe uut den Achterhook. Wat minder bekend buuten den Achterhook, moarmaor in den streke zelf woardeerdwaardeerd is den popgröppe [[Boh Foi Toch]].
 
=== Skrieveri-je ===
Nen bekende Achterhooksen dichter is [[A.C.W. Staring|Staring]].
 
=== SproakeSpraoke ===
In den Achterhook wöd vanof olde tieden nen variant van et [[Nedersaksisch|Nedersaksies]] esprokken: et [[Achterhooks]]. Inwonners mit Nedersaksies as enige [[toal|sproakespraoke]] begint zeldzaam te wödden. De meeste leu vandage bunt tweetalig groot-ebracht, mit Nedersaksies thuus en [[Nederlaands]] op skole. Mede deur verhuzingen uut en bestuur vanuut et westen hef et Nederlaands völle invlood op de Achterhookse [[taal]]. Völ olde weurden bunt vergetten en vervangen deur van et Nederlaands ofgeleide varianten.
 
===Evenementen===
*Den [[Zwarte Cross]] wöd vanof [[1996]] joarleksjaorleks in den Achterhook eholden, in de eerste joarenjaoren in [[Hummelo|Hummel]], loaterlater op de crossbane 'De Kappenbulten' van [[HALMAC]] in [[Halle (Bronckhorst)|Halle]]. Vanweage de greutte van et evenement is et evenement enkele joarenjaoren eleaden verplaatst noarnaor de crossbane bi-j de [[Engelse schans|Engelse Schans]] in [[Lechtenvoorde]]. Et is et grootsten motorcrossevenement van West-Europa en wöd (met) organisierd deur Jovink en de Voederbietels.
*Op etzelfde laand vond van 2003 tot en mit 2006 et [[Arrow Rock Festival]] plaatse. Vanweage et grote slagen wodden et festival in 2007 verplaatst noarnaor et centraler eleagen [[Biddinghuzen]] en in [[2008]] noarnaor [[Nimwaege]].
 
=== Geskiedenis ===
[[Ofbeelding:Bospad.jpg|thumb|Bospad in boswachteri-j de Slangenburg bi-j [[Deutekem]]]]
D'n Achterhooksen geskiedenis is al gans old, net as dee van t [[GroafschapGraofschap Zutfent]]. Steedn as [[Deutekem]], [[Doezebarg]], [[Bronkhorst]] en [[Zutfent]] hadden al vrog [[stadsrechten]]. Zutfent kwam in de Romeinse tied al veur en Deutekem wodden in [[838]] al eneumd. In den Achterhook bunt völle kastelen te vinden, veural van de adelleke femilies Van Heekeren en Bronkhorst. Tot late in de 19de eeuwe had dee streek dan ok ne [[Feodalisme|feodale]] soamenstellingsamenstelling. In den [[TachtigjoarigenTachtigjaorigen Oorlog]] kwamen doardaor ok reagelmoatigreagelmaotig vi-jandelekheden veur. Veural um [[Grolle]], [[Breevoort]] moarmaor ok um t [[kasteel]] [[Bargh]] in [['s-Heerenbarg]] is dufteg evochten.
 
In den Achterhooksen samenlaeving wodden eeuwnlange de dienst uut-emaakt deur n klein antal grootgroandbezittersgrootgraondbezitters. Grote antallen dagloners mösten noarnaor de piepen van de "hoge heern" dansen. Den Achterhooksen eigenschap is noo nog altied 't "joajao, joajao" zeggen, as eigenlek "nea" wöd bedoold. Dit was n stil verzet teggen et gezag, zunder dat zie metene opstandeg lekken.
 
Lange tied bunt der in den Achterhook bossen e-kapt veur de holtindustrie. An 't ende van de joarenjaoren '40 van de 20ste eeuwe kwam doardaor een ende an. In de 2de helfte van de 19de eeuwe wödden doardaor deur de oaverheidaoverheid alderbastend investeerd deur onder andere den anleg van de spoorliene en de oprichting van de [[Gelderse Tramweagen]] (GTW). DoardeurDaordeur wödden den streek meer toogankelek en kon zich noastnaost den landbouw ok industrie vestigen. Veur dee tied was den Achterhook veurnamelek ofhankelek van t vervoer oaveraover den Olden Iessel, woarlangswaorlangs dan ok al in de 17e eeuw de eerste industrie ontstond, te wetten de [[iezergeteri-je]]n of Hutten. Noo den [[Tweede Wereldkrieg]] is de welvoartwelvaort in den Achterhook flink too-enommen.
 
{{Heufdartikel|Geskiedenis van den Achterhook|act}}
 
=== [[Geleuf]] ===
Volgens et [[CentroalCentraal Bureau veur de Statistiek]] was in 2003 nog 34,4% van de Achterhookse bevölking [[Rooms-Katholieke Karke|rooms-katteleek]], 23,9% [[Nederlaanse Hervormde Karke|Nederlaands hervormd]], 4,7% [[gereformeerd]], 3% [[islam]]ities, 5,1 % oaveregaovereg en gaf 31,2% (de ene noanao grootsten groep) an geen kerkeleke gezindte te hebben. Deur de toonemmende untkarking nömp et antal geleuvegen, en mit name et karkbezeuk of.
 
Veural de kattelieke karke möt hierdeur dufteg reorganeseren . NoadatNaodat de letste tied al verskillende [[dekanoat|dekenoatendekenaoten]] in den Achterhook bunt semenegoane bunt tot éen dekenoatdekenaot, mot noo in de hele regio rooms-kattelieke parochies soamengoansamengaon. DizzenDizze reorganisasie mot in [[2010]] kloarklaor wean.
Verwacht wöd dat verscheidene karken eure deuren mot sluten. Ok et antal kattelieke [[mis]]sen wöd stark verminderd . Volgens de ciefers van et underzooksinstituut KASKI oaveraover [[2006]] is et antal zundagse karkbezeukers in et [[bisdom Utrecht]] (dat ok den achterhook umvat) tot minder as een procent van de bevolking gedaald.
 
Karkelek kenmarkten den Achterhook zich deurdat de streake vrögger veur n groot deel Nederlaands Hervormd was, met n antal rooms-kattelieke '[[enclave]]s'. Dit bunt under andere de veurmoaligevroggere gemeenten [[Bargh]] en [[Wehl]], en pleatse als [[Grolle]] en [[Lechtenvoorde]].
In t midden is der vanuut et zuudoosten noarnaor et noordwesten ne liene te trekken, dee vanof [[Dinsper]] noarnaor [[Vasseveld]], [[Zellem]] noarnaor [[Hengel (Gelderland)|Hengel]] löp van darpen met veurnamelek ne prottestante bevolking. Et noordoosten en zuudwesten van de streake bunt van oldsheer oaveraover t algemeen katteliek.
Deutekem kent ne gemengde geleufsgemeenschop, moarmaor hier oaverheerstaoverheerst et antal neet-karkeleken.
 
== Natuur ==
Regel 59:
== Ekonomie ==
=== Ontwikkeling ===
De bewonners van et gebeed leafden eursprönkeliek veural van den landbouw. Vandage kent den Achterhook ne verskeidenheid an warkgeleagenheid. De verschroalingverschraoling van den [[laandbouw]] hef der veur ezorgd dat der binnen de regio völle [[Toerisme|plattelandstoerisme]] ontstoanontstaon is. Et gebeed is arg in trek bi-j leu dee röste zeukt of juust ne gans inspannende vakantie wilt. Aktiviteiten as fietsen, sjoksen, peerdrieden, [[nordic walking]], huufkoaretochtenhuufkaoretochten, kanovoarenkanovaoren en ballonvoarenballonvaoren wodt deur de [[Toerisme|kiekleu]] undernommen.
 
===Export===
*[[Laandbouw]], teggenwoordeg mit name [[veeteelt]] mit verholdingsgewies völle [[melkveeholderi-je]]n. Tot net noanao den [[Tweede Wereldoorlog|Tweeden Wealdkrieg]] ok völle [[bosbouw]].
*[[iezeroer|Oerholdende]] groandgraond maken vanof de 18de eeuwe [[Iezer|iezerindustrie]] meugelek. Bekende namen van Achterhooksen eursprong bunt DRU, Pelgrim, Becking en Bongers en [[ATAG]].
*[[Grolsch]] [[bier]] wöd vanof [[1615]] ebrouwen in Grolle ([[Nederlaands]]: Groenlo). In et veurjoarveurjaor van [[2005]] is de letste èchte Grolsche bierbrouweri-je eslotten en is et bedrief uut den Achterhook vort egoanegaon.
 
==Plaetse==
[[Ofbeelding:Grolle_gracht.jpg|thumb|De [[stadsgrachte]] van [[Grolle]]]]
Een oaverzichtaoverzicht van de grotere en/of toeristiese plaetse:
 
*[[Aalten]]
Regel 95:
== Oetstalling ==
<gallery>
Ofbeelding:Bronkhorst karke.jpg|Bronkhorst
Ofbeelding:Bredevoort_markt.jpg|Breevoort
Ofbeelding:Vakwarkhuus in Lechtnvoorde.jpg|Lechtenvoorde
Ofbeelding:Ruurlo kasteel.jpg|Reurle
Ofbeelding:Slangenburg2.jpg|Slangenburg
Ofbeelding:Bergh.jpg|Bargh
Ofbeelding:Lochem binnenstad.jpg|Lochem
Ofbeelding:Zutfent uutzicht.jpg|Zutfent
Ofbeelding:Terborg_karke.jpg|Terborg
Ofbeelding:Montferlaand.jpg|Montferlaand
Ofbeelding:Doesebarg karke.jpg|Doezebarg
Ofbeelding:Zeddam_molle.jpg|Zeddam
</gallery>
 
== Bronnen, uutgoandeuutgaonde verwiezings en rifferensies ==
{{Bron|
<references/>