Verskil tüsken versys van "Haiku"

NeNen '''Haiku''' is nen [[Japan]]sen [[dichtkeunst|dichtvörm]]. t Besteet oet dree regels van 5, 7 en wier 5 lettergreepn. NeNen haiku beskrif ne beleawing van n oognblik, mangs verbeundn an, of inspireerd duur [[zen]]. NeNen haiku is nen vingerhood vol met geveul, zoonder doar heel oetgebreaid of vaag oawer te doon.

n Dichtvörm is in t [[17e eeuw|17de joarhoonderd]] ontstoan oet euldere vörme duur at grote dichters t teegn mekoar opnömn, woervan't [[Matsuo Basho]] misskien wal t bekeandst is. Toendertieds was dissedissen dichtvörm nog nenen ''hokku'', n soort anzetgedicht vuur ne [[renga]], n ketngedicht, zo as de ''tan renga'', of as begin van ne [[Tanka (dichtvörm)|tanka]]. Pas an t eande van t [[19e eeuw|19de joarhoonderd]] maakn n dichter [[Masaoka Shiki]] van de ''hokku'' nen zeelfstaandigen dichtvörm; den ''haiku''. Nauw bekekn zeent doarmet de euldere gedichtn van dissen vörm ook ''hokku'', skoonwal t wal vakerder vuurköm at t earvolle beginvers begunn wör, zoonder at doar dan nen volledigen renga met eskreewn wör.

NeNen haiku hef normaalgesprökn 3 regels van ongevear 5-7-5 lettergreepn (in Japan wordt dee oonder mekoar op ene liene skreewn). Dr wörd verdan esteggeld oawer o'j hier strak an mut voldoon. A'j dr tevölle an doot wörd t n stief gedicht, mer an de aandere kaante is t völle knapper as t oe lukket. Doarbie keump nog det in t Japans ''morae'' vuurkomt, dee't nog mear bepärkt. In moderne, of Westerse vörme van t gedicht, wörd doarumme wal es van disse stelregel of ewekn, en zitt dr meestal tusken de 12 en 17 lettergreepn in nenen haiku. Ene van de bekeandste haiku is van Matsuo Basho en geet:

Bie oawerzettingn van haiku's veendt wat leu n inhoold belangrieker as n vörm, mer in bettere oetgaawn wörd de vörm toch wal met ereknd. Bie boawnstoandeboawnstoanden haiku hef de tweede regel mer 6 lettergreepn in plaatse van 7. Um n vörm klopnd te maakn mut de inhoold heel iets aanders wordn:

Dit probleem is per sproake wier aanders. t [[Fraans]]k hef bievuurbeeld völle mear wöarde en lettergrepe neudig as t [[Engels]]. Nen te strakken vörm voldut nit an seempelheaid, mer nen te lössen vörm is wier nit good vuur de kernachtigheaid. Den haikuHaiku keump van nauw kiekn en leefde vuur vörm en seempelheaid. t Is nit zomear n kleain stukn skriewerieje in dree lienkes met 5-7-5 lettergreepn, mer doaroet mut ook ne hoast keenderlike verwoondering bliekn. NeNen haiku leazn is indrukn opdoon, met de sfeer en t geveul van t haiku-oognblik. Oawer nenen haiku mu'j nit te lange nöaln.

=== KlassiekeKlassiekn haiku ===

Den klassiekeKlassiekn haiku hef gewoonlik vief oonderwoarpn; de seizoenen: Leante, zommer, hoarfst en weenter. [[Niejjoar]] is in Japan ook n seizoen. t Niejjoar is ook n geleefd oonderwoarp vuur [[senryu]]gedichtn. De seizoenswöarde wordt ook wal [[kigo]] neumd.

=== Den moderneModernen haiku ===

Den moderneModernen haiku hef ook disse vief oonderwoarpn, mer kan zik ook op aandere dinge richtn zo as kafeebezeuk, mode, vrea, koi en [[karmis|koarmse]]. Den moderneModernen haiku kan dus wat n wat breder anbod an thema's kiezen, mer t gevoar doarmet is wal det t oppervlakkig kan wordn, tenzij at leu zorgt at den haiku ne oognblikbeleawing blif en origineel is. Skoonwal den modernemodernen haiku dus nit allene mear oawer natuur geet, blif t doar vake nog wal an relateerd. Dr zeent zelfs beuke met hele rieges seizoenswöarde, lieste met gebroekn, dinge, deers en plaantn dee't verwiezet noar n seizoen. Dee hebt skoonwal weainig nut mear duurdet de wearld verdan eenkenniger en mondialer wörd.

Dit hef wellicht te maakn met de oawerheersende Westerse dichtgebroekn. De euldstbekeande gedichtn in bievuurbeeld t [[Ooldsassies]] en [[Angelsassies]] warn al op (metkleenker)riem, en meestal in eawn antaln zinn. Dit was makkeliker te onthooldn vuur de Westerse leu, dee't vake nog nit konn leazn of skriewn, terwiel in Japan leazn en skriewn al vanof 600 [[Jezus Christus|n. Kr.]] algemeaner invoord wör.<ref>Tailor, Insup, and Martin M. Tailor. Writing and Literacy in Chinese, Korean, and Japanese. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. 1995. p 364.</ref> In de Japanse dichtkeunst wörd t juust mangs ezeen as onvolkomnheaid as wöarde riemt.<ref>[http://www.vrouwke.nl/indexhaiku.html ''Haiku's'']. Vrouwke.nl. Bekekn op 13-9-2012.</ref> Dit probeert skriewers dus juust zovölle meugelik te vuurkomn. t Kan hierumme wean at t grote publiek haiku's vrömd veendt.

In Neerlaand wör den haiku invoord in [[1863]]. In det joar publiseern t literaire blad De Gids den eersteeersten (oawer ezatteezatten) haiku. n Opbouw van 5-7-5 was in dee tied in Neerlaand nog ongekeand. n Oetgewer van t blad, Potgieter, wol t ook anvaankelik in t geheel nit plaatsen, umdet t in zinne oogne gin dichtkeunst was. Mer keuning [[Willem III]] drung dr op an at Potgieter t zol oetgeewn, umdet he haandel met Japan vuur oogne har.

* n Hudigen en eerstn vuurzitter van n [[Europesen Road]] en vroger premier van [[België]], [[Herman van Rompuy]], steet dr um bekeand at he gearne haiku's les en zelf ook skrif. Disse zeent op zinne webstea te veendn. In [[2010]] gavn he zinnezinnen eersteeersten haikubeundel oet, met oawerzettingn in verskilnde sproakn van Europa, en ook in t [[Latien]].