Verskil tüsken versys van "Grunnegs-Oostfraise dialekten"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Grönneger 1 (Oaverleg | bydragen)
Even tuzzentieds opsloagen
Grönneger 1 (Oaverleg | bydragen)
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
{{wiu}}
 
De '''Grunnegs-Oostfraise dialekten''' binnen n groep [[Friso-Saksisch]]e varieteiten dij soamen t [[Grunnegs-Oostfrais]] vörmen. Zai worden ook wel ais apaart zain as [[Grunnegs]] en [[Oostfreisk Nederduutsk|Oostfrais]], woarbie de grìns tuzzen [[Nederlaand]] en [[Duutslaand]] ([[Grunnen (provìnzie)|Grunnen]] en [[Oostfraislaand]]) as toalgrìns zain wordt. Onterìcht, zain t dialekt over de grìns hìn ien bienoa onveraanderde vörm deurgaait. De iendailen van de dialekten staait hieronder vermeld, woarbie de nummers verwiezen noar de nummers op t koartke.
 
Regel 15 ⟶ 17:
== Oostfrais ==
 
:8 [[ReiderlaandsRaiderlaands]], proat ienroegweg in de [[Nedersaksen|Leegsaksische]] gemaintes [[Boenen|Bonnen]], [[Jemmen]], [[Wainer]] en [[WainerLeer]]; binoastaark hailmoalverwant overainkomstegaan mitt Oldambtsters. Ook t Emder Plat kent n ìnd kenmaarken van t Reiderlaands en wordt der sums ook bie rekend.
:9 [[Moormerlaands]], proat ien t Moormerlaand, ongeveer laandkraits Leer zunder t ReiderlaandRaiderlaand en Börkum, mòr mit t Grootveen en Wiesmoor in t Auwerkerlaand.
:10 [[Aauwerkerlaands]], proat ien t olle [[Aauwerkerlaand]] en [[Broukmerlaand]].
:11 [[Kromhörns]], proat ien de Kromhörn, de drijhörn tuzzen de Leybocht, de Emsmonden en de Dollert en de Westerems, woar de stad [[Emden]] in ligt.
:12 [[Börkums]] of Börkumers, proat op t aailaand Börkum. Staark verwant aan t Hogelaandsters.
:13 [[Nörderlaands]], proat ien t olle [[Nörderlaand]].
:14 [[Aailaand Oostfrais]], proat op de aailanden [[Juust]], [[Nörderoog]] en [[Baalterm]].
Regel 29 ⟶ 31:
 
==Varianten==
[[Bestaand:Groningen-Oostfriesland2.png|800px|center|thumb|Dialekten en toallienen ien [[pervìnzie Grunnen]] en de laand-/stadkraisen [[Leer (laandkrais)|Leer]], [[Emden]], [[Auwerk (laandkrais)|Auwerk]], [[Wittmund (laandkrais)|Witmond]], [[Fraislaand (laandkrais)|Fraislaand]] en [[Wilhelmshaven|Wilmshoaven]].]]
 
===Noord-Drìnt===
t Dialekt van de Kop van Drìnt wordt voak ook bie t Grunnegs rekend. Dit binnen den veuraal de dialekten van de dörpen Roon, Paais en, Eel-PotterwoldPotterwòld en Zuudloaren. De dialekten van Ain, Nörg en Vrais goan al meer noar t Midden-Drìnts tou. Tuzzen dizze lougen ligt de lien van ''wie maoken-wie maokt'', ien tieds dat de lienen ''goud-gooud'' en ''neit-neeit'' zudelk van Nörg ligt.
 
De ai-klank wordt, behaalve in Eel-PotterwoldPotterwòld en Zuudloaren, meer oetsproken as -ij en wordt doarom voak schreven as ei, dus ''neit'' en ''gein''. Dit sloet den ook weer aan op Midden-Drìntse ''neeit'' en ''geein'', wat oetsproken wordt as de Grunnegse ''ee''. n Aander biezunderhaid van t Noordvèlds is dat man gain ö-klaank kent. Dit wordt sikkom aaltied n -u of -o.
 
===Westerkertaaier===
Ien t Westerkertaaier worden verschaaiden varianten proat dij n overgang vörmen van t [[Hogelaandsters]] noar t [[Frais]] en [[Stellenwaarfs]]. De maiste dialekten kennen de klanken ai, ou en ui nait, woardeur t veur veul aander Grunnegers klinkt as of de Westerkertaaierders haalf-bakken Grunnegs proaten, in tieds dat de nait diftongeerde vörm oller is.
 
Ien t [[Middaglaand]] wordt gain ''oet'', ''goud'' en ''wie'', zègd, môr ''uut'', ''goed'' en ''wij''. Doardeur wordt dit dialekt tou t Westerkertaaiers rekend. Wel zègt man nog ''nait'' en ''gruin'', wat weer overainkomt mit t Hoogelaandsters. Vrouger heurden [[Aisen]], [[Fiwwerd]], [[Gaarnwerd]] en [[Hoogkèrk]] ook bie t Westerkertaaierse dialektgebied, mòr dit is laanksoam verschoven. Hoogkèrk is, deurdat t aan Stad vastgruid is, zien aigen karakter grotendails kwietworden.
 
t Noordwestelke dialekt gaait meer noar t [[Frais]] tou en wordt den ook aan aander zied van de grupLaauwers proat in t oostelke dail van t Köllemerlaand. Voak wordt der n onderschaaid moakt tuzzen t Homsterlaands en t Midden-Westerkertaaiers, wegens t staarke Frais-achtege aksìnt van t Homsterlaands, môr der binnen gain dudelke isoglossen. t Homsterlaands komt overain mit t dialekt van t Köllemerlaand, dat over gaait in t [[Pompsters]] dat enkeld nog deur n poar olle luu proat wordt. De maiste Pompsters proaten Frais mit wat Westerkertaaierse / Grunnegse woorden der deur; nait Friso-Saksisch, mòr Saxo-Frais. Ook t [[Stadsfrais]] van Köllem het wat Grunnegse invlouden had.
 
t Zudelk westerkertaaiers dat proat wordt in Kornhörn, Luukswolde, Tolbert, Leek en alles ten zuden doarvan, gaait meer richten t [[Stellenwaarfs]] mit woorden as ''gruun'' en ''vulen'' veur t Midden-Westerkertaaierse ''groen'' en ''voelen'' en t Hoogelaandsterse ''gruin'' en ''vuilen''. In t zuudwestelkste dail van t Westerkertaaier wordt noast t Westerkertaaiers ook [[Frais]] proat.
Regel 45 ⟶ 49:
Biezunderheden dij ien t haile Westerkertaaier veurkommen binnen ''zijt'' en ''lijt'' veur ''zègt'' en ''lègt''.
 
t Belaangriekste verschil tuzzen t Westerkertaaiers en [[Noordvèlds]] is uut-oet. t Belaangriekste onderschaaid tuzzen t Westerkertaaiers en Stellenwaarfs is dat t Westerkertaaiers nait de ae-klank het, t verklainwoord -ke het en n overwegend Grönnegse woordschat en oetdrokkens kent.
 
===Hogelaand===
Voak wordt t [[Hogelaandsters]] beschaauwd as t maist Grunnegse dialekt van t Grunnegs. Dit komt deurdat t Hogelaandsters nait ain dudelke invloud het van boetenòf, zo as t Westerkertaaiers n Fraise invloud het, t Oldambtsters n Hoogduutse[[Hoogduuts]]e invloud en t Stadjeders en Veenkelonioals n Drìntse invloud. Toch is t Hogelaandsters in de lèste aiw hail wat van zien aigenhaid kwietroakt, deurdat der veul rieke boeren wonen dij al veur de [[Twijde Wereldoorlog]] besloten heur kinder [[Hollaands]] groot te brengen.
 
Dert binnenToalgebied naitvan veult verschillenHogelaandsters binnenwordt aan de westziede begrìnsd deur de Laauwerszee, t HogelaandstersRaitdaip, behaalve bie [[Gaarnwerd]], [[Aisen]] en [[Fiwwerd]] dij aan de westzien van t Raitdaip liggen, mòr wel bie t Hogelaandsterse toalgebied heuren. Aan de zuudkaant wordt t begrìnsd deur Stad, aan de oostkaant roegwèg deur t [[Eemsknoal]] en de [[Eems]] en aan de noordkaant deur de [[Waddenzee]]. Binnen dit toalgebied binnen der waineg verschillen. Woarschienlek is dit kommen deurdat de lougen op t Hogelaand reloatief kört bie nkander liggen en der waaineg verschillen ien kultuur en volksoard is. Vrouger bestonden der in n poar dörpen enkelde woorden dij uniek wazzen, zo as t woord ''zös'' veur t siever ''zès'' in [[Ollerom]] en [[Vaaierhoezen]], mòr dizze verschillen binnen vandoag aan dag nait meer te heuren.
 
Biezunderheden in t Hogelaandsters binnen de -ien veur -in, bv. ''ien'', ''kiender'' en ''vienden'' woar t Oldambtsters, Veenkelonioals en Stadjeders ''in'', ''kinder'' en ''vinden'' hebben. Ook kent t Hogelaandsters t verschiensel woarbie ''-del'' en ''-len'' soamen oetsproken worden en klinken as n ''-l'', dus gain ''boudel'' zo as in t Oldambtsters, mòr ''boul''. Doardat zowel ''-del'' as ''-len'' sikkom zo oetsproken wordt, wait man sums nait zeker of aine ''boudel'' of ''boulen'' zègt. Op Radio Noord het hoogleroar Grunnegs Siemon Reker n moal vertèld dat zai vrouger aaltied langen mozzen om de Duutse stad ''Keulen'', omdat dit dus ''Keul'' wör en dus ook ''keudel'' betaiken kon. Ook het t Hogelaandsters de naaigen om de t as d of ð oet te spreken. Dit komt ook in aander dialekten veur, mòr in t Hogelaandsters bie meer woorden.
Regel 64 ⟶ 68:
 
===Fivelgo en Oldamt===
Toalkundeg wordt t [[Fivelgo]] in twij daild deur t [[Eemsknoal]]. Dit knoal is redelk nij, dus het op aan zok nait zo veul mit dizze dailen te doun, mòr van oldsheer is dit n zompege en dunbevòlkte streek en muilek begoanboar in verlieken tou de zaandrog van t [[Duurswold]] in t oosten van Fivelgo en t Hogelaand in t westen en noorden van Fivelgo. t Westelke dialekt in Fivelingo wordt den ook bie t Hogelaandsters rekend, in tieds t oostelke dialekt meer mit t [[Oldamtsters]] het. Toch komt t nait haildaal overain mit t Oldambtsters en wordt t sumtieds ook as apaart dialekt, t ''Duurswolds'' of ''WoldjersWòldjers'', beschaauwd. De steden [[n Daam|Daam]] en [[Delfsiel]] heuren bie dit toalgebied. t Onderschaaid tuzzen t WoldjersWòldjers en t Hogelaandsters wordt vörmd deur de drij biezunderheden dij onder t kopke Hogelaandsters benuimd worden. t Onderschaaid tuzzen t WoldjersWòldjers en t aigenliekse Oldamtsters is ''wör'' tegenover ''woer'' veur de verleden tied van ''worden'' en de òfwezeghaid van de -e achter vraauwlieke zulfstaandege noamwoorden, dus gain ''kraante'' en ''laampe'', mòr ''kraant'' en ''laamp''.
 
t Oostelk OldambtstersOldamtsters, of ''West Raiderlaands'', het dit dus wel. Ook wordt t Oostelk Oldambtsters kleurd deur veul Duutsege woorden. Dit komt deurdat vrouger veul verkeer over en weer de grup was, woarbie Nederlaandse worden in t Oostfrais kommen binnen en aansom. t Oostelk Oldambtsters wordt proat in [[Zuudbrouk]], [[Woagenbörgen]], [[Termunten]], [[Schanze]], Bennewold[[Bennewòld]], [[Blijham]], [[Winschoot]] en aal wat der tuzzenin ligt. t Dialekt van de stad Winschoot is aigelks meer n mengelmous van Veenkelonioals en Oldambtsters en wordt smis bie de ain, smis bie d'aander rekend. Voak t OldambtOldamt beschreven as t oethörntje van t laand, omreden t zo wied van [[Hollaand]] òf ligt. Dit is de rezen dat hier t Grunnegs nog t maist leventeg is van de haile pervìnzie.
 
===Westerwòlde===
Staark deur t Oldamtsters beïnvloud is t [[Westerwoolds|Westerwòlds]]. Ofwool t Westerwòlds vrouger n staark op zokzulf stoand dialekt, dat meer mit t [[Eemslaands]] haar as mit t Grunnegs. Dit is vandoag aan n dag veraanderd. t Westerwòlds, dat vrouger proat wör in [[Troapel]], [[Sèllen]], [[Onswedde]] en [[Wedde]] (nait in [[Boertang]], woar aaltied al luu van boeten woond hebben), wordt nou enkeld nog deur n poar honderd olle luu proat en den voak ook al nait meer in de 'pure' vörm dij bv. deur Westerwòldse dichter J.H. Neuteboom broekt wör. Tegenswoordeg kin zègd worden dat in Troapel en Onswedde Veenkelonioals proat wordt en in de rest van de dörpen Oldamtsters. Toch worden de dialekten van t veurmoalege Westerwòlds nog wel beïnvloud deur de olle toal. Zo komt der in Westerwòlde nog geregeld de keel-r veur en zègt man nog voak de u woar aander Grunnegse varianten o hebben, zo as ''bukse'' en ''hum'', veur ''boksem'' en ''hom''. Ook het t Westerwòlds invloud had op de oetsproak van de aai of ij, dat voak èj is. In t Veenkelonioals het man dat ook overnomen, mòr den allend bie wat in t Oldamtsters -ij is, zo as ''nèj'' en ''snèj'' veur t Oldambtsterse ''nij'' en ''snij''. t Verklainwoord -ken is maisttieds vervongen deur -ke en de meervoldsvougen van waarkwoorden ìndegt tegenswoordeg aaltied op -en, dus ''wie hebben'' en nait meer ''wie hebt''.
 
Dizze toalwizzel komt deurdat Westerwòlde vrouger aan drij kaanten omrinkt was deur moren; hoogveen. Oorspronkelk was t bevòlkt worden deur luu oet t Emslaand en deurdat der n haandelsweg deur t veen lag noar Muunster tou, het t Westerwòlds n hail ìnde Hoogduutse en Westveelse invlouden had. Dou in 1614 Westerwòlde bie Grunnen kwam en in de krizesjoaren van de joaren '30 in de 19e aiw t veen ontgonnen wör, wör Westerwòlde bie de rest van Grunnen en Nederlaand aansloten. De veenaarbaiders en törfstekers dij noar westerwòlde hìntrokken binnen kwammen maisttieds oet de buurt en stichtten doar veenkelonioale dörpen as [[Aalteveer]], [[Veelerveen]] en [[Vraiskeloo]].
 
===Veenkelonies===
Veenkelonioals wordt proat ien de Grunneger en Drìntse Veenkelonies. Dit wordt roegweg proat [[Hogezaand]], [[Sapmeer]], [[Veendam]], de [[Pekel]]s en [[Knoal]] en in de Drìntse veengebieden van [[Roswinkel]] en de [[Drìntse Monden|de Monden]] tot [[Zuudloarderveen]] tou. Zudelk van Roswinkel, t gebied rond [[Emmerkompas]] en [[Bargerkompas]], is n overgongsgebied dat sumtieds wel tot t Veenkelonioals rekend wordt, mòr meer Drìntse invlouden het as Grunnegse, mit woorden as ''heur'' tegenover ''hor'' (jao heur), ''wie hebt'' tegenover ''wie hebben'' en ''warken'' tegenover ''waarken''.
 
t Veenkelonioals is ontstoan deurdat t wiedse Boertangermoor ontgonnen wör deur luu vanoet Fraislaand, Drìnt, t Eemslaand, Oost-Fraislaand en aanswoar oet Grunnen. De Fraise invloud zit hom in t gebroek van -uu veur -oe, dus ''uut'', ''huus'', ''gebruken'' in stee van ''oet'', ''hoes'' en ''gebroeken'', mòr doar entegen wel weer ''roet'' en ''doezend'' tegenover t Drìntse ''ruut'' en ''duzend''. Vanoet Westerwòlde is de èj kommen, zo as in ''nèj'' (nij) en ''twèje'' (twij). t Veenkelonioals het net as t Oldamtsters n -e achter veul vraauwlieke woorden, mòr in tegenstellen tou t Oldamtsters verzacht de mitklinker dij der veur staait, dus ''kraante'' is in t Veenkelonioals ''kraande'' en ''laampe'' is ''laambe'' en ''mokke'' ik ''mokhe'' (mit n Duutse/Fraise/Engelse g).
 
De verklainvörm wordt in t Veenkelonioals vörmt mit -(p)ie (''boompie'', ''boukie''), -(e)chie (''wichie'', ''lammechie'') of -je (''hondje'', ''jonkje'') in tegenstèllen tou -ke (''boomke'', ''koartke'') en -(t)je (''boukje'', ''wichtje'').
 
Binnen t Veenkelonioals vörmt de lien ''wör''-''wuir'' n schaaidenslien dij de olle grìnzen van t gewest Westerwòlde vòlgen, woardeur man leuven kin dat dit onderschaaid deur t olle Westerwòlds kommen is.
 
Deurdat der n hail ìnde grode ploatsen in de Veenkelonies liggen is t Veenkelonioals t Grunnegse dialekt dat deur t maist aantel luu proat wordt.
 
===Duutse Raiderlaand en stad Leer===
:''Woorden oet de varianten in Duutslaand zellen schreven worden in de Grunnegse schriefwies mit de Duutse schriefwies der achter tuzzen hoakjes''.
 
t [[Raiderlaands]], ''Oost Raiderlaands'' of ''Raiderlanner plat'' wordt proat in de gemaintes [[Bonnen]] (Bunn), [[Jemmen]], [[Wainer]] en t Leroaner stadsdail [[Bingom]] tuzzen de Nederlaands grup en de Eems, mòr ook in de stad [[Leer]] zulf. In tieds t Nederlaandse Raiderlaand as oethörn van Nederlaand zain wordt, wordt t Duutse Raiderlaand zain as de oethörn van Duutslaand. Hier binnen nog n hail ìnde olle vörms te vinden dij voak zowel in Grunnen as in de rest van Oostfraislaand nait meer veurkommen. Nou binnen der in Oost-Fraislaand sowieso meer olle vörms beholden dij in Grunnen nait meer veurkommen zo as ''wo'' of ''wou'' veur ''hou'', ''tain'' veur ''tien'', ''snek'' of ''sneg'' veur ''slak'', ''skallen'' of ''sjkallen'' veur ''zellen'' en ''man'' veur ''mòr'', vörms dij tot veurkört ook nog in t Westerwòlds veurkwam en veurheer ook in de rest van Grunnen.
 
t Raiderlaands wordt binnen t Oostfrais veuraal kenmaarkt deur de Nederlaandse invloud. Woorden dij man in [[Veendam]] od [[Zoltkaamp]] wel kent, mòr in [[Auwerk]] en [[Nörden]] nait, dij kommen voak wel veur in t Raiderlaands. Denk hierbie aan ''traauwen'' (trauen) in stee van ''hieroaten'' (hieraten) en ''wie bunnen'' (wi bünn) in stee van ''wi sünd''. Doarnoast komt in t Raiderlaands, net as in t Kromhörns en Börkomers, veul de Nederlaandse g veur, mòr nait zo voak as in t Börkomers.
 
Ook t Kromhörns en t Börkomers kennen veul Nederlaandse en Grunnegse geliekenissen, mòr t Raiderlaands het der meer. Toch binnen der ook verschillen tuzzen t Raiderlaands en de Grunnegse dialekten dij der nait binnen in t Börkemers en t Kromhörns. t Dudelkste verschil is de triftong ''eou'' in woorden as ''gjoud'' (Good) en vljoud (Floot). n Aander onderschaaid is ''jie'' veur t Grunnegse ''ie'' of ''joe'', wat in t Kromhörns ''jo'' is en in t Börkomers ook ''joe''. In t Raiderlaand zègt man ''ik kann'', op Börkom zègt man ''ik kenn'', zo as in t Grunnegs ''ik kin''. Op Börkom en in Grunnen wordt zègd van vaaier (veier), mòr in t Raiderlaand zègt man, liek in de rest van Oostfraislaand, ''vèjer'' (veer). Wel is t aksìnt van t Raiderlaands t 'daipst' van aal Oostfraise dialekten. Doar ain oet de veengebieden of Emden prima verstoanboar is veur luu oet Oldenbörg of Bremen, zo is de Raiderlaander dat nait. Hierdeur krigt man voak dat aander Duutsers t Raiderlaander plat verwarren mit t Saterfrais, omdat man baaident nait verstoan kin. In de stad Leer is dit aksìnt minder en gaait t wat meer richten dat van de veengebieden en dus dat van Oldenbörg.
 
===Börkom en Kromhörn===
Zo as hierveur al nuimd is, binnen de dialekten van t aailaand Börkom en de Kromhörn staark verwant aan t Grunnegs. Doarbie staait t Börkomers nog net even dichter bie t Hogelaandsters as t Kromhörns.
 
(...)
 
===Moormerlaand en Overledingerlaand===
t Moormerlaand en Overledingerlaand binnen verliekensboar mit de Grunnegs-Drìntse veenkelonies. t Wazzen oetgespraaide moren dij deurkruusd worden deur lutje zaandrogge en tuzzen de 18e en 20e aiw ontgonnen binnen mit dezulfde techniek van daipen en wieken woarlaanks lintdörpen ontstoan binnen, dij oetgruiden tot grode ploatsen. In Grunnen binnen dit Sapmeer, Veendam, Knoal en Pekel, in Oostfraislaand binnen dat [[Oosterveen]] (Oosterfehn/Oostrhauderfehn), [[Vlaksmeer]] (Flachsmeer), [[Waarzensveen]] (Warsingsfehn) en [[Grootveen]] (Grootfehn). Dizze veenkelonies binnen, liek de Grunnegs-Drìntse veenkeloies, ontgonnen deur luu vanoet verschaaidene regionen. Summegen vanoet t Eemslaand, aandern oet t Oldenbörgerlaand, Grunnen of aanswoar oet Oostfraislaand. De toal is den, ook liek in Grunnen en Drìnt, n mengelmous van dij verschaaidene varianten. Allend t vrumde hier is dat der nait ain Veen-Oostfrais dialekt ontstoan is. Der worden sumtieds in ain dörp verschaaidene vörms broekt en sumtieds broekt ain persoon zulfs verschaaidene vörms noast nkander. De aine keer zègt man ''ik kwam'', aander moal zègt er ''ik kweem''. Meneer A zègt ''Dat moak ik nich.'', woarop zien noaber antwoord ''Dat dew ik ook nijt''.
 
t Veengebied om en bie Grootveen en Wiesmoor, dat historisch bie t Auwerkerlaand heurt, vaalt toalkundeg ook onder t Moormerlaand. Ook in t [[Lengerlaand]], dat op de gaast ligt en de lougen [[Filsum]] en [[Detern]] op de revierdunen van de [[Leda]] worden verschaaiden vörms deur nkander broekt, deurdat luu vanoet de veengebieden doar hìn wonen goan binnen. Toch kommen op de zaandgronden de westelke vörms (''ik was'', ''ik kwam'', ''nijt'') wel meer veur as de oostelke vörms (''ik weer'', ''ik kweem''', nich'').
 
De westelke ou- of au-klank wordt in de Veengebieden oetsproken as -ew (dus ''gewd'' veur ''goud'' of ''gjoud''), mòr wordt schreven as -oo. Oostelk en zudelk van de veengebieden, dus in t Ammerlaand en Eemslaand wordt t meer oetsproken as oo. t Zulfde gèldt veur de westelke ai-klank, dij oetsproken wordt as ij- (schreven as ee- of eei-). Baaident vörmen n tuzzenvörm tuzzen de westelk Oostfraise en Grunnegse ai en ou en de Oldenbörgse ee en oo. Dizze oetsproak komt in de rest van t oostelk Oostfraislaand ook veur.
 
===Auwerkerlaand en Broukmerlaand===
t Auwerkerlaand en t Broukmerlaand binnen geogroafisch t midden van Oostfraislaand en historisch was t ook t middelpunt, in de middelaiwen wegens de Opstalboom en loater wegens de laandbaauwgrond van woar Emden zien riekdom as Haanzestad mit stoapelrecht vot hil. t Laandschop bestaait oet n zaandrog, n gaast (in Oostfraislaand ''Gast'' of ''Geest'' nuimd), mit doar omtou grode veengebieden en in t westen rieke zeeklaai. Toch het Emden toalkundeg minder invloud had op t Auwerkerlaand en Broukmerlaand as bv. Stad Grunnen op de Ommelanden. t Toalgebied van Emden stopt bie de olle grìns van de Kromhörn en doardeur is t Auwerkerlaands veul oostelker van karakter.
 
De oostelke invloud komt noar veuren in woorden as ''òver'' (aver), ''jie'' en ''kweem'' veur t Kromhörnse ''man'', ''jo'' en ''kwam'' (Oldamtsters: ''mòr'', ''ie''/''joe'', ''kwam'').
 
(...)
 
===Nörderlaand===
t Nörderlaand ligt op t noordwestelkste punt van t Oostfraise haalfaailaand om de stad Nörden tou. Politiek het t Nörderlaand aaltied n kertaaier vörmd mit t Broukmerlaand en dat is veur n groot dail in de toal weerom te zain. Dij liekt noamelk slim op dij van t Broukmerlaand en t Auwerkerlaand, mòr het n poar biezunderheden dij t toch n aander dialekt moaken. Zo het t Nörderlaands n sjk- (schg- of schk-) woar t Auwerkerlaands -sj (sch-), bv. in t woord ''sjkall'' (schkall), wat in t Auwerkerlaand as ''sjall'' (schall) zègd wordt. Dit gèldt nait veur aal woorden, den ''sjkewl'' (Schkool) is in t Auwerkerlaand ''skewl'' (School/Skool). Doarnoast gaait de oetsproak van be- ien de zin van ''bedanken'' en ''beschotten''/''beschaarmen'' meer noar bi- tou, dus ''bidanken'' en ''bisjkutten'' (bischkütten). Dit is nog n overbliefsel oet t Oldfrais. t Nörderlaand zulf wordt nog weer deursneden deur de toallien ''ik was''-''ik weer''. Aan de westkaant zègt man ''Ik was in d'sjkewl.'' (Ik was in d'Schkool), aan de oostzied zègt man ''Ik weer in d'sjkewl'' (Ik was in d'Schkool).
 
===Harlingerlaand===
t Harlingerlaand komt sikkom overain mit de laandkrais Witmond (Wittmund) en was vrouger deur veengebieden van de rest van Oostfraislaand schaaiden. Toch het de groafschop Oostfraislaand t Harlingerlaand sikkom aaltied al in bezit had, mit oetzundern van t Esenerlaand, t noordelke dail van t Harlingerlaand rondom de stad Esens, dat n zetje n zulfstandege heerliekhaid/stadstoatje wèst het. Ook toalkundeg kin man dit onderschaaid nog zain.
 
Summege toalkundegen mainen dat t dialekt van t Esenerlaand t sìntrum is van t Friso-Saksisch, omreden doar kommen nog n hail ìnde olle Fraise invlouden weerom. Ofwool olle woorden as ''fooun'' (Foon), en ''hengst'' veur n ''wicht'' en n ''peerd'' nait meer doagelks broekt worden, binnen zai wel bie de maiste luu bekend.
 
Nait allend dij woorden, mòr n hail ìnde isoglossen lopen tuzzen t Harlingerlaands en de aander Oostfraise dialekten. Doarom wordt t Harlingerlaands ook wel bie t Noord-Oldenbörgs rekend.
 
(...)
 
Dat t Harlingerlaands wel voak bie t Oostfrais rekend wordt komt ten eerste deurdat t van oldsheer bie t groafschop Oostfraislaand heurd het en ten twijde deurdat t Harlingerlaands meer westerse invlouden had het as t Harlingerlaands en Oldenbörgs mit vörms as ''zouterdag'' (Soterdag), ''ik heb west'', ''ik kweem'' en ''grèl''/''vergrèld'' (grell/vergrellt) tegenover t Jeverlaandse ''zunnòvend'' (Sünnavend), ''ik bun ween'' (ik bünn ween), ''ik keem'' en ''beus'' (böös).
 
===Jeverlaand===
t Jeverlaand is sunt de loate middelaiwen politiek òfschaaiden van de rest van Oostfraislaand, omdat t as ain van de eerste Fraise gebieden n groafschop wör, ien tieds dat de aander Fraise gebieden tuzzen Beemster en Wezer nog aan de Fraise vrijhaid vasthillen. Deurdat de loatere Oostfraise groaven geern t Jeverlaand bie heur gebied vougen wollen, is der n stried kommen tuzzen de Oostfraizen en de Jeverlaanders, woardeur veul Jeverlaanders heur, ondanks dat zai tegenswoordeg in de landkrais Fraislaand wonen, nait meer echt Oostfrais vuilen. Toch het de toal nog wel t ain en t aander aan gemainschoppelkheden mit de aander Grunnegs-Oostfraise dialekten. n Deurslaggevend woord hierbie is t woord ''loog'' (Loog), in t Oldamtsters ''loug''. Dit woord veur dörp komt allend op t Fraise substroatum veur, woaronder ook t [[Midden-Drèents|Midden-Drìnts]], en is dus kenmaarkend veur n Fraise invloud. Ook vörms as ''wie bunt'' (wi bünt) veur t Oldamtsterse ''wie binnen'', ''maid'' (Meid) veur ''wicht'' of ''(dainst)maid'', ''kold'' veur ''kold'' en ''jeer'' (Jeer) veur ''jirre'' kommen vanoet n Fraise invloud en stoan tegenover de Oldenbörgse vörms ''wie zunt'' (wi sünd), ''deern'' (Deern), ''kalt'' en ''geer'' (Geer).
 
t Plat van t aailaand Wangeroog is nait goud bestudaaierd. Dit komt veuraal omreden der tot sikkom 100/150 joar leden nog Frais proat wör (de lèste spreker in om en bie 1930 oet tied kommen) en sunt dij tied aalderhaande Platduuts en Hoogduuts t aailaand op kommen is, dat dus reloatief nij is en nait zo slim aigen vörms kent.
t Oostelk Oldambtsters, of ''West Raiderlaands'', het dit dus wel. Ook wordt t Oostelk Oldambtsters kleurd deur veul Duutsege woorden. Dit komt deurdat vrouger veul verkeer over en weer de grup was, woarbie Nederlaandse worden in t Oostfrais kommen binnen en aansom. t Oostelk Oldambtsters wordt proat in Zuudbrouk, Woagenbörgen, Termunten, Schanze, Bennewold, Blijham, Winschoot en aal wat der tuzzenin ligt. t Dialekt van de stad Winschoot is aigelks meer n mengelmous van Veenkelonioals en Oldambtsters en wordt smis bie de ain, smis bie d'aander rekend. Voak t Oldambt beschreven as t oethörntje van t laand, omreden t zo wied van Hollaand òf ligt. Dit is de rezen dat hier t Grunnegs nog t maist leventeg is van de haile pervìnzie.
 
[[Kattegerie:Grunnegs artikel]]