Verskil tüsken versys van "Evolutietheorie"

De '''evolutietheorie''' is volngsvolgns de mieste weetnschapperswetenschappers ''de'' theorie veur 't ontstaoneontstaon van alle soortnsoorten, 'species', op [[aarde]].

Disse theorie beschref hoe as 't proses gietverlöp waorbi'j arflike eignschappneignschappen binnbinnen 'n populatie, van organismnorganismen, in de lope der tied en naor völle generasies veraanderd as gevolg van genetiese variaties, veurtplaanting en netuurliknnetuurliken seleksie.

De ideen van Darwin kwaamnkwamen nie zomar uut de luchte vallnvallen. VarreVerre veur en ok in zien tied waarnwaren der al verscheidneverscheidene deenkersdeankers die zich met 't ontstaoneontstaon en de ontwikkling van leevnlewen bezigheuldngaanksheulden.

===NetuurluknNetuurliken theologie===

[[Charles Darwin]] leefdnleefden tussntussen 1809 en 1882. In die tied hungnhungen de grootngroten meerderheid van de [[westerse bevolking]] de netuurliknnetuurliken theologie an. Die leer giet der vanuut detdat zowel 't [[heelal]] as 't leevnlewen emaakt bint deur 'n Schepper en detdat 'n aarde slechts enkleenkele duuzendenduzenden jaornjaoren oald is. VolngsVolgns de netuurliknnetuurliken theologie bint leevnsvörmslewensvörms onveraanderlik en könt soortnsoorten nie uutstarvnuutstarven.

HalfweengHalfweegn de zestiende eeuwe begunnen disse theorie echter al barssies te verteunnverteunen. De Fraansman George Cuvier ontdektn an 't endeeande van de 16e eeuwe detdat de geschiedenisse van 't leevnlewen vaste-lig in fossiele ofdrokknofdrukken. Ok zaagzagen e detdat fossielnfossielen diepe in de bodem minder liekt op moderne soortnsoorten as fossielnfossielen an 't oppervlak. Cuvier truktrök hieruut de conclusie detdat soortnsoorten wel deeglukdeeglik könt uutstarvnuutstarven. De Schotse geoloogngeologen James Hutton en Charles Lyell ontdektnontdekten in dezölfdndezölfden periode detdat de eerdeaarde vörmd is deur netuurluknnetuurliken prosessnprosessen en veraandert deur continue, langzaomelangzame acties en nie deur plötslingeplotslinge gebeurtenissn. De eerdeaarde mut dan ok völle oalder wéénween as duuzendenduzenden jaornjaoren. BoowndienBowendien könt zulkezölke langzaomelangzame prosessnprosessen op de lange termijn grotegroten veraanderings teweeg brengn.

TussnTussen 1749 en 1788 publiceerdnpubliceerden de Fraansman Comte de Buffon 'n 35-delige reeks oaverover de netuur. Hierin steldnstelden e veur 't eerst evolutionaire vraongvraogn en probeerdnprobeerden disse ok onder de andachandacht te brengn in de weetnschapplukewetenschapplike weerld. BegönBegun 1800 kwaampkwaam Jean-Baptiste de Lamarck en zien collega Étienne Geoffroy Saint-Hilaire töt de conclusie detdat der oaverienstemmingoverienstemming is in 't boowplaanbouwplaan van verschillndeverschillende organismnorganismen. Ok steldnstelden e detdat individus tiednstiedens hun leevnlewen eignschappn könt verwarvnverwarven die zi'j deurgeeft an de volndevolgnde generasie. Lamarck dachtndachten detdat dit gönggung via 'n veraandering in 't gedrag en Saint-Hilaire wees op de invluud van de umgewing.

Van 1831 töt 1836 zeildnzeilden Darwin met 't schip de ''Beagle'' de weerld rond en verzaomeldnverzamelden e onderweg allerlee plaantn- en [[dieren|diersoortn]]. In de jaornjaoren daornao warktnwarkten de Britse botanist ('n maot van Darwin) Joseph Dalton Hooker an de classificasie van plaantnsoortn uut [[Zuud-Afrika|Zuud-Aofrika]] en van de Galápagos eilaandneilaanden die de bioloog tiedns zien reis haddehaden verzaomeldverzameld. Darwin formuleerdnformuleerden naor anleiding van zien verzaomlingverzaamling en aandre gegeevnsgegewens 'n theorie oaverover evolutie en netuurluknnetuurliken selectie.

In 1858 ontvöngontvung e een'n manuscript van Alfred Russel Wallace, waorin de evolutie van soortnsoorten deur drok uut de umgewing beschreevnbeschrewen stundstön. Hooker zörgdnzörgden derveur detdat 't manuscript van Wallace saomnsamen met antekkningsantekkenings en 'n brief van Darwin terechte kwaampkwam bi'j de Linnean Society. Later detdat jaor publiceerdnpubliceerden disse organisatie ''On the tendency of species to form varieties'', een gezaomnlukngezamenliken presentatie van 't waarkwark van Wallace en Darwin. In naovolging hierop versneldnversnelden Darwin de publicatie van zien uutendeluknuuteandeliken miesterwaarkmiesterwark ''On The Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life'', körtweg bekend as ''The Origin of Species''.

In 1859 publiceerdnpubliceerden Charles Darwin zien belangriekstnbelangrieksten waarkwark ''On the origin of species''. De evolutietheorie die hierin beschreevnbeschrewen stiet was revolutionair, umdetumdat e beweerdnbeweerden detdat iedere soort is ontstaoneontstaon uut ieneien veuroalder. Dit betiekent detdat soortn in de lope der tied könt veraandernveraanderen. Daornaos steldnstelden Darwin detdat 't veurtplaantingssucces van 'n individu ofhangt van zien eignschappneagnschappen en detdat allinnig de eignschappneagenschappen die 't best in de umgewing pastnpasten terechte kump in de volndevolgnde generatie. Daordeur past soortnsoorten zich stieds varder an. De evolutietheorie leunt op drie basisprincipes; naamluknaamlik variatie, selectie en arflukheidarflikheid.

TwieTwee individus van dezölfdndezölfden soortesoort kuntkönt stark op mekare lieknlieken, mar bint nooit psies 'tzölfdetzölfd. In de netuur kump klennekleane verschillnverschillen (Darwin nuumdnnuumden ze variaties) binnbinnen 'n soort heel völle veur. DéénkDeank mar iens an de eignschappeneagenschappen lengte en oogkleur bi'j méénsnmeansn. VolnsVolgns Darwin bint variaties neudzaaklukneudzaaklik veur 't optreednoptreden van evolutie. Da's ok makklukmaklik te begriepnbegriepen: as alle individus van 'n soort identiek zollnzollen wéénween, is der gien ruumte veur veraandring.

Variaties geeft anleiding töt seleksie. OfhâanklikOfhaanklk van de umgewing waorin 'n soort lef, bint sömmigesommige eignschappneagenschappen naamlik gunstig en âandreaandre eignschappneagnschappen naodelig. Een individu detdat veurnaamlik gunstige eignschappneagnschappen bezit, hef 'n grotere kâansekaanse umme veulevölle naokommlingnnaokommelingn te produseern dan 'n individu met veul naodelige eignschappneagnschappen. Darwin nuumnnuumden dit idee ‘'t veurtbestaon van de best passnde’passende’ (''survival of the fittest''). DâankziDaankzi'j disse netuurliknnetuurliken seleksie kump der stieds meer individun met de eignschappneagnschappen die veur die umgewing veurdieligveurdelig bint.

Naos netuurliknnetuurliken seleksie hebt dierndieren ok te maaknmaken met seksueelnseksuelen seleksie. 't Uuterlik van 'n mannechiemannechien zeg bi'j veul soortnsoorten iets ooverover zien kwaliteitnkwaliteiten. Op basis hiervan bepaolt 'n vrouwchievrouwchien dan ok met wölk mannechiemannechien zi'j naokommlingnnaokommelingn wilwul kriengkriegn. NatuurliknNatuurliken seleksie en seksueelnseksuelen seleksie könt met mekare in conflict kommnkommen. Zo bint mannechies die met 'n opvallndopvallend uuterlik de andachandacht van vrouwchies wiltwult trekkntrekken daordeur wel extra goed zichtbaar veur vi'jaandnjaanden.

Darwin wös nog nie hoe, mar hi'j begreepnbegrepen wel detdat plâantnplaantn en dierndieren eignschappneagnschappen an mekare könt deurgeemdeurgewen. Daankzi'j de kruusingsexperimentnkruusingsexperimenten van Gregor Mendel, zeumzeuven jaor later, en de opheldringopheldering van de chemiesnchemiesen structuur van DNA in 1953 zaangzaagn weetnschapperswetenschappers an 't begun van de twintigste eeuwe in detdat seleksie een'n genetiese basis mös hemmnhemmen. Veraandrings (mutaties) in de geenengenen van 'n individu zörg derveur detdat der variasies binnbinnen 'n soort ontstiet.