|
==Medeklinkers / spelling==
Hier is 'n overzichte van hoe de spelling (,zo duudlik mooglik neer-ezet,) giet in de gemiente [[Hardenbarg (gemiente)|Haddenbarreg]], of better ezegd 't is 't Vechtdals dialect, marmaa zo as hierveur is 't ok grotendeels toe te passen bi'j de res van 't Sallaans.
{| class="wikitable" width="50%"
(bv.: 'n old boek / paar aole boekn
bv.: 'k zolzolle wel iens.. / wi'j zolln wel iens..)
|-
|ui
|-
|oo
|''eu'', of in sommige gevallen is 't eengwoon 'n ''oo''.
|-
|ij
|''i'j'' of ''ie''
(alleneallenig as de ''ij'' as leste in 't woord veurkump is 't 'n ''i'j'' as 't midden in 'n woord veurkumpstiet is 't een'n ''ie'')
|-
|-
|-
|aai
|''ei'' (draaien is drei'jn/ meai'jn, maaien is mei'jn/ meai'jn)
|-
|-
|e & a (vake as 't gevolgd wörd deur ''-ns'')
|(wördt (vake) schreven as:) ''aa'' & ''éé'' (sprek uut as 'n lang(er) klinkende ''a'' of ''e''. Bv.: vekaansie, méénsemeanse)
|-
|-
** Wi'j loop''t'' daor <> Daor lop''e'' wi'j,
Wi'j bin''t'' daorumme mèèns'nmeansn <> Daorumme binn''e'' wi'j mèèns'nmeansn,
[as 't w.w. voor de 'wij' (m.v. v.n.w.) kump, kump d'rder een schwa (stomme e) achter; aandersumme kump d'rder een 't' achter.]
MarMaa d'rder bint ok woorden die-w 'saomensaam-smelt': 'GaotGaore wi'j..' is 'gao-w', 'Heb ie..' is 'he-j', 'HadHar ik..' is 'ha-k' enz.
** en woorden die met ''...ren'' endigteandigt, ofwel: kinde''ren'', ei''ren'', runde''ren'' enz., hef 't Sallaans 't dubbelmeervold '-er' -plus '-en' nie ('t meervold is allene '-er'):
kinde''ren'' is kinde''r'' (wördt ok wel ezegd as kinder''s''),
enz.
** en wat ok in elke variantvariaant van 't Sallaans veurkump is:
Dat de begunletter ''g'' bi'j spellingenwoorden die verwes naor 'n verlidden tied, zo as: ''g''ekregen, ''g''evraagd, ''g''edaan, wegvaltvalt vort (zo a-w zîet bi'j helen Nedersaksiese taalgebied).
veurbeeld: Ik had naar Sinterklaas mijn verlanglijstje ''gestuurd'', daarin had ik heel veel snoepgoed ''gevraagd'' en raad eens: ik heb een laars vol ''gekregen''! Dank u Sinterklaasje.
'k Had(de)Harre naor Sunterklaos mien verlangliesie ''estuurd'', daorin ha-k heel veulevölle snuupgoed ''evraogd'' en raod iens: 'k hebbe 'n leerze vol ''ekree-ng''! Daank oe Sunterklaosie.
** wat ok heel typerend is veur 't Sallaans dialect is de verkleiningverkleaning van de woordtieswöördties:
Wat in Nederlaans kleinklean wördwöd emaakt met ''-(e)tje'' (hondJE, plaatJE, manNETJE enz.) is in 't Sallaans ''-tie(n)'' of ''-chie(n)'', somsmanks met umlaut in de stamklinker. 't Verschilt per regio hoe as 't gebruukt wördwöd.
enkele veurbeelden: hond''je'' is h''öu''nd''tie(n)'' of h''öu''n''nechie(n)'' of hond''tie(n)'',
plaat''je'' is plaat''ie(n)'',
man''netje'' is man''nechie(n)''
** In tegenstelling töt 't Nederlaans kump 't meervold op '-en' amper veur; in plaatse daorvan wördwöd 't ienheidsmeervoudienheidsmeervold '-t' gebruukt.
veurbeeld: 'Wij ''gaan'' naar de speeltuin.' is 'Wi'j ''gaot'' naor de speultuune.'
'De kinderen spelen in de speeltuin.' is 'De kinder(s) ''speult'' in de'n speultuune.'
'Wij ''moeten'', als ouders, goed op de kinderen letten.' is 'Wi'j ''mut'', as oldersoalders, goedgood op de kinder(s) lett'nlettn.' enz.
*** '''Uutsprake:'''
Hier volgt 't ien en aander um rekkening met te holdenhoalden a-j dialectdialekt gaot lezen: want vake wördenwöd bepaolde woorden gwoon voluut eschreven, terwel 't nie zo wördwöd uut-espreuken.
** wat ok bi'j bi'jnajnao alle (Nedersaskiese) dialectendialekten veurkump is dat woorden die endigteandigt met ''..gen'' in 't Nedersaskies as ''..ng'' wördtwödt uut-espreuken,
veurbeeld: gekre''gen'' is ''ekree-ng'',
vra''gen'' is ''vrao'-ng'' enz.
** en ok bi'j woorden die endigteandigt met ''..ven'' is in 't dialectdialekt ''..m'',
veurbeeld: le''ven'' is ''lee-m'',
===Umlaut===
't Sallaans hef eveneem as alle Saksiese dialekten umlaut ondergaonondergaone in de woorden met 'n Oldgermaansen lange ''ô''; hierbi'j hef bowendien 'n veraandering plaatseplase-vunnen volkommen analoog an 'n mutatie van ''oo'' naor ''oe''. Hierdeur klinkt 't Oldgermaanse *''grônaz'' "groen" noe as ''gruun'' of ''gruujn'' (teegnover 't Twentsen ''greun''). Ok hef 't Sallaans umlaut in 'n verkleanwoorden, waordeur 't zich anslöt bi'j 't Veluws en Twents en 't zich onderschedt van 't Stellingwerfs en Drents. 'n "Boekje" wödt 'n ''bukie(n)'' of ''boekien'', 'n "bakje" 'n ''bäkkien'' of ''bakkien'', 'n "hondje" 'n ''hunnechie(n)'', ''hontien'' of `''huntie(s).''
===Ofzwakking (lenisie)===
=== Sk-/Sch- ===
In wat delendeeln van Sallaand, veural greensendgreansnd an Twente, wördtwödt de sch- op zien Nederlaans uut-espreukenespreukn, in aandere delendeeln wördtwödt e as sk- uut-espreukenespreukn. D'rDer is gien regel veur, en d' ienen zeg skoele en 'n aander schoele. Dit is ok nie per plaatseplase verschillend, marmaa hef te makenmaakn met persoonlike veurkeur, of invloed van de umgewing.
D'rDer wördwöd wel is's edacht dat dit d'rder met te makenmaakn hef dat de oale (dialekt sprekkendesprekknde) luu hun kinder Nederlaans prebeerdenprebeerdn te lerenleern en de kinder verbetterdenverbetterdn as zi'j in 't Nederlaans van skuur veur schuur deudendeudn. De kinder gungengungn disse regel dus ok in 't dialekt gebruukengebruukn.
Disse "verbettering" zörgzörgdn d'rder ok veur dat luu ok woordenwoordn met sch- gaot uutsprekkenuutsprekkn die juuste wel met 'n sk- mut wördenwörn uut-espreukenespreukn, zo as bv. scheetbord (skateboard) en schielers (skeelers). Dit warkt ok aansumme: lîenwoordenlîenwoordn uut 't Nederlaans met 'n sch- wördtwödt manks met 'n sk- uut-espreukenespreukn (bv. ni'jskierig)
== Geografie ==
| 