|
[[Bestaand:Kierkegaard.jpg|thumb|Søren Kierkegaard]]
'''Søren Aabye Kierkegaard''' ([[Kopenhagen]], [[5 meie|5 meei]] [[1813]] – aldaar, [[11 november]] [[1855]]) was 'n [[19e eeuw|19e - eeuwse]] [[Denemarken|Deense]] [[ theoloogtheologie|theologie]] en [[filesofie| filesooffilosoof]]. Ok al nuumden he zichzölf 'n anti-filesoofantifilosoof en 'n rilligieusreligieus schriever en wödt algemien ezien as de eersten [[existentialisme|existentialistiese]] filesooffilosoof. TeengnsworigTengenswoordig zeg men 't aans, zi'j wult Kierkegaard in zien historiese contextkontekst begriepen en nie laanker interpreteren vanuut de existentialistiese beweging. ▼
▲'''Søren Aabye Kierkegaard''' ([[Kopenhagen]], [[5 meie|5 meei]] [[1813]] – aldaar, [[11 november]] [[1855]]) was 'n [[19e eeuw|19e-eeuwse]] [[Denemarken|Deense]] [[theoloog]] en [[filesofie|filesoof]]. Ok al nuumden he zichzölf 'n anti-filesoof en 'n rilligieus schriever en wödt algemien ezien as de eersten [[existentialisme|existentialistiese]] filesoof. Teengnsworig zeg men 't aans, zi'j wult Kierkegaard in zien historiese context begriepen en nie laanker interpreteren vanuut de existentialistiese beweging.
== Körte beschrieving van zien leven ==
SörenSøren Aabye Kierkegaard wörnwördden geboren op 5 meei 1813 in Kopenhagen. As leste van de zeuven wichter uut 't gezin en hi'j stammenstamden uut 't tweede huwlikhuwelik van zien va. Alle wichter starft veur zi'j de 35 jaor haald magt hemmenhebben, behaolve breur Peter, die nog laanker leven zol as SörenSøren. Zien va Michael Peterson Kierkegaard drög 'n zwaore last met zich met, ofkomstig vanuut zien jeugd: As jonk had he, tiedens 't hoeden van schaopen, [[God]] vervluukt um zien ellendige bestaon. Dat zörgden nog vake bi'j 'm veur 'n zwaormoedige bujjen. Va Michael was toch 'n prima zakenman die völle geld binnen haalthaald hef. Wat geld betröf kwaam 't gezin prima deur. Allene har zien va zien verstaand 'n bettie kwiet ewörnewörden deur zien vroggere Godsvervluukinggodsvervluuking. Hi'j schref dan ok de vrogge dood van viêvevieve van zien wichter hier op an. KierkgegaardKierkegaard hef beheurlike trekken an disse [[melancholie]] van zien va der an over hoaldenhoolden. An de aandere kaante mut iets 'm inspireerd hemmen hebben, want der bint maamaar weinig luulu die zo völle schreven hebt as Kierkegaard in zo'n körte tied.
Over Kierkegaards wichter jaoren is nieniet völle bekend. Wi'j wet wel dat he op jonke leeftied beliedenisse daone hef. Wat gebeurden op 20 april 1828, op dat moment was he veertien jaor. Twee jaor later (vanof 30 oktober 1830) gungngungen he naor schoele op de universiteit. De jaoren daornao starft 't iene naor 't aanderaandere familielid.
* Op 10 september 1832 starft zien zus Nicoline op 33 jaorige leeftied.
* Op 21 september 1833 starft zien breur Niels op 24 jaorige leeftied.
* In 't jaor daorop op 31 juli starft zien moe.
* Op 29 december van 'tzölfdet zölfde rampjaor 1834 starft zien zus Petrea. Zi'j was toen 33 jaor oaldoold.
In 1836 kwaam der 'n prettiger gebeuren, breur Peter gungngungen in brulfte op 21 oktober met Marie Boisen. VervolngnsVervolgens hef Kierkegaard in meei 1837 zien eerste ontmoeting had met Regine Olsen, die 'n belangrieke rolle in zien schrieversleven zol gaon speulen. MaaMaar, in 't zölfde jaor, starft Marie Boisen. De meansenmaensen kiekt ok nieniet meer vrömd op um 't feit dat der melancholie bi'j disse familie heersten. 't Is annemlik dat SörenSøren hier deur bi'j zien studie der onder liedenliedden, ok al is daor nie völle van terugge te vinnen in zien of aandere teksten. Hi'j kwaam nie arregarg verre met zien studie, want hi'j heuld meer van brekken en uutgaon. Deur disse levenswieze kwaam der 'n breuk tussen hum in zien va, wölken hopenhoopten had dat SörenSøren 't verre zol schuppen binnen de karklikekarkelike orde. Op 10 juli 1838 giet he wearwaer met goed zien va en giet he weer drok gaanks met zien studie. Zien va möchenmöchten 't resultaat nie metniet makenmetmaken, want Micheal Peterson Kierkegaard störf in 'tzölfdet zölfde jaor op 8 augustus. 't Overlieden van zien va hef Kierkegaard völle piene in zien hatteharte daone.
't Knieftige van Kierkegaard wödwördt duudlikdudelik deur zien snelle ontwikkelen. Twee jaor later studerdenstudeerden he Cum''cum Laudelaude'' of. Enkele maond nao zien ofstuderen verlooft he met Regine Olsen. En dan gien jaor verder stuurt he op 11 augustus de ringe terugge en verbrök in oktober 1841 de verleuving. Zien umgeving reageert eschokt en kan 't nieniet begriepen. Kierkegaard zölf, is in zien geschriften aait dubbel west over zien verhoaldingverhoolding töt Regine Olsen. Wat in ieder geval vast stiet is dat de verbrökking met heur van grote invloed is west op 't schrieverschap van disse Deen.
UuteanlikUutaenlik zakt Kierkegaard op 2 oktober 1855 op straote in mekare en wörnwördden in 't Frederikshospitaal op -enömmen. Hi'j starft 'n maond later op 11 november en wörnwördden op 18 november in 't familiegraf begraven.
=== Zien begravenis ===
Zien breur Peter nemp 't besluut um 'm 'n karklikekarkelike begravenisse te geven. Dit gebeurden in iene van de veurnaamste karken van Kopenhagen. De karke zat helemoale vol en zölfs buten stönstönnen luulu umme de deankerdaenker zien leste eereere te bewiezen. Veural arme en simpele luulu die zien boeken niet iens elezen harren kwaam um 'm nog iene maol te ziene. Hoogop-eleiden warren der nieniet bi'j, met uutzundering van 'n paar luulu die hi'j persoonlik haan ekent en studenten.
Peter Christian heuld de overdeankingoverdaenking en zee hierin dat zien breur herinnerd mossen wörnwördden um zien grote doadendaoden veur 't kristlikchristelike geleuf. Nooit har he hiervan of-ewekken en 't was veur 'm de absolute waorheid. Heur mossen verwondering hemmenhebben veur Kierkegaards wark maamaar 'm tegeliekertied ok vergeven dat he an 't eaneaende van zien leven war goangaon te dwalen van de echte leer. Dit verwes on-etwiefeldongetwiefeld noarnaor ' 'Tt Ogenblik' en de literaireliteraere warken met commentaarkommentaar op de karke. Völle aans können Peter netuurliknatuurlik nieniet zengnzeggen, met zien karke an de iene kaante en zien breur an de aandere kaante.
NoaNao de diênstdienst. Toe de kiste al bi'jnao in 't graf war daal-ezaktdaalezakt namen zien arts Lund nog snel eemeven 't woord. Hi'j was verontwaordigd over 't gedrag van de karke noanao 't overlieden van zien patiëntpasiënt. Hi'j zee dan ok: 'Disse keerl, die hier vandage in stijl begraven wödwördt, as of he bi'j de karke heurden, was tiedens zien leven iene van de vurigste teengnstaanderstegenstaanders van dizzede dzölfdezölfde karke. Ik gao hier daorumme op teengnintegenin, zowel in zien en mien eangnaegen name, dat men oons anwezigheid hier beschouwd as 'n deelnemmen an de erediênsteredienst van 't offesjeleoffisiële kristendomchristendom. Hi'j is hier teengntegen zien wille hen ebracht. Ik binne slechsslechts volgd umme dit feit te constaterenkonstateren. Noch hi'j noch ik bintbin ooit bi'j 'n offesjeleoffisiële kristlikechristelike haandeling west. NoadatteNaodatte wi'j harren in -eziene wat dit offesjeleoffisiële kristendomchristendom inhöld.' Noa disse körte toesprake wörnwördden der 'Bravo' ereupen en zölfs 'vort met de domineers!'. Zo wörnwördden Kierkegaard as nog in zien eangnaegen stijl begraven. (De dokter kreeg hiernoahiernao van de karke 'n boete van 100 rieksdoaldersrieksdaolders en mossen zien excuusexkuus anbieden.)
Op zien grafstiene wörnwördden de volngndevolgende tekste, uut ekeuzenuutekeuzen deur Kierkegaard zölf, an-ebracht:
'Nog n körte tied,<br />
'Nogdan he'n körtek tiedewönnen,<br />
dan he-k ewönnen,<br />
dan is de hele stried<br />
in ien maol verzwönden,<br />
dan kan 'k rusten goangaon<br />
in rozenzalen<br />
en achter mekare<br />
met mien Jezus proatenpraoten.'
Kierkegaard stelden dat de [[taal]] oons vervrömp van de levende [[ervaoring]], an eziene zi'j 'n [[abstrakt]] gegeven is. Ok komme wi'j in zien wark teengn dat he [[deanken]] en [[bestaon]] as twee verschilnde dingn zöt. Hi'j zee dan ok dat bestaon nie edacht mut wörn, maa leefd. Dit betekend dan niet dat disse twee nummens met mekare te maken hef, want bestaon giet zölfs zo krang saam met [[existentieel]] deanken, dat 't met mekare deurweaven mut ween. Kierkegaard gef in dit opzicht 'n ni'je betekenisse an Hegels term ''synthese''. Better is 't messchiene te sprekken van 't Deense begrip "Sammensætning". Het ''krachtens het absurde'' kreg hier zien beslög. De Waorheid is 'n saamstelling van onverbindbaarheden, die desondaanks bint saam steld. 't Geleuf krachtens 't absurde is dan ok de diêpste warklikheid en volngns Johannes Silentio 't heugst haalbare veur 'n meanse.'t Geleuf is niet deur 'n meanse te bewarken, God mut zölf daor as instaantie bi'j ween. ▼
Kierkegaard onderschet hierbi'j twee aparte deanken: ▼
▲== Zien Filesofiefilosofie ==
't Eersten is objektief deanken: 't is onverschillig teengnover bestaonsvraongn en bestiet uut objektieve waorheden (waorheden as '1 + 1 = 2 en ' 'n groten deel van Nederlaand lig onder 't zeeniveau'). 't Tweede is subjektief deanken: 't bezit gien objektieve waorheid (zo kö-j beveurbeeld bewearen dat 't niet goed is um 'n meanse dwars te zitten, maar kö-j die nie onderbouwen met waorheden, 't is naamlik 'n weerde). ▼▲Kierkegaard stelden dat de [[taal]] oons vervrömp van de levende [[ervaoring]], an eziene zi'j 'n [[abstrakt]] gegeven is. Ok komme wi'j in zien wark teengntegen dat he [[ deankendaenken]] en [[bestaon]] as twee verschilndeverschillende dingndingen zöt. Hi'j zee dan ok dat bestaon nieniet edacht mut wörnwörden, maamaar leefd. Dit betekendbetekent dan niet dat disse twee nummens met mekare te maken hef, want bestaon giet zölfs zo krang saamsamen met [[ existentieelexistensieel]] deankendaenken, dat 't met mekare deurweavendeurwaeven mut ween. Kierkegaard gef in dit opzicht 'n ni'je betekenisse an Hegels term ''synthese''. Better is 't messchienemisschiene te sprekken van 't Deense begrip "Sammensætning". Hett '' krachtensKrachtens hett absurde'' kreg hier zien beslög. De Waorheid is 'n saamstellingsamenstelling van onverbindbaarheden, die desondaanks bint saam steldsamensteld. 't Geleuf krachtens 't absurde is dan ok de diêpstediepste warklikheidwarkelikheid en volngnsvolgens Johannes Silentio 't heugst haalbare veur 'n meansemaense. ' t Geleuf is niet deur 'n meansemaense te bewarken, God mut zölf daor as instaantieinstaansie bi'j ween.
▲Kierkegaard onderschet hierbi'j twee aparte deankendaenken:
Meansen besteed volngns Kierkegaard eur leven an onbedudende gedachtens (zo as: 'Zit mien haor wel goed?') en zinloze ondernemmings (zo as: ' 't doe van 'leuke dingen' '). Dit keurt he ten zeerste of; hi'j deankt dat 'n meanse is op ebouwd uut almaole subjektieve waorheden. As men disse ontdekt wöd 't leven warkliker en diêper. ▼▲'t Eersten is objektief deankendaenken: 't is onverschillig teengnovertegenover bestaonsvraongnbestaonsvraogen en bestiet uut objektieve waorheden (waorheden as '1 + 1 = 2 ' en ' 'nt groten deel van Nederlaand lig onder 't zeeniveauzeenivo'). 't Tweede is subjektief deankendaenken: 't bezit gien objektieve waorheid (zo kö -'j beveurbeeldbieveurbeeld bewearenbewaeren dat 't niet goed is um 'n meansemaense dwars te zitten, maar kö -'j die nieniet onderbouwen met waorheden, 't is naamliknamelik 'n weerde).
▲MeansenMaensen besteed volngnsvolgens Kierkegaard eurheur leven an onbedudende gedachtens (zo as: 'Zit mien haor wel goed?') en zinloze ondernemmings (zo as: ' 't doedoen van 'leuke dingen' '). Dit keurt he ten zeerste of; hi'j deanktdaenkt dat 'n meansemaense is op -ebouwd uut almaoleallemaole subjektieve waorheden. As men disse ontdekt wödwördt 't leven warklikerwarkeliker en diêperdieper.
Warklikheid bestiet, a-j 't Kierkegaard vraogt, maa is nie uut te drukken in 'n woorden, umdatte wi'j dan metiene subjektieve, abstrakte weerden der an verbind. ▼
▲WarklikheidWarkelikheid bestiet, a -'j 't Kierkegaard vraogt, maamaar is nieniet uut te drukken in 'n woorden, umdatte wi'j dan metiene subjektieve, abstrakte weerden der an verbindverbindt.
't Boek 'Enten-Eller' (vertaolt as: 'Of-of') is 'n veurbeeld van direkte kritiek van Kierkegaard op Hegel. Hi'j gaf Hegel der de schuld van dat 't verstaandlike leven van 'n hele ginnerasie ontmeanslikt war. De oorzake hiervan vönnen Kierkegaard 't feit dat Hegel de oer-logica van Arostoteles an har epast. ▼
▲'t Boek 'Enten-Eller' (vertaolt as: 'Of-of') is 'n veurbeeld van direkte kritiek van Kierkegaard op Hegel. Hi'j gaf Hegel der de schuld van dat 't verstaandlikeverstaandelike leven van 'n hele ginnerasie ontmeansliktontmaenslikt war. De oorzake hiervan vönnen Kierkegaard 't feit dat Hegel de oer-logicaoerlogika van Arostoteles an har epast.
Hi'j wes niet allinnig de Hegeliaanse filesofie van zien tied of maa ok de - in zien oongn - leuge vörmlikheid van de Deense karke. ▼
▲Hi'j wes niet allinnig de Hegeliaanse filesofiefilosofie van zien tied of maamaar ok de - in zien oongnogen - leuge vörmlikheid van de Deense karke.
'Afsluttende uvidenskabelig efterskrift' (Ofsluutend onwetenschaplik naoschrift) wöd beschouwd as iene van zien bettere warken. ▼
▲'Afsluttende uvidenskabelig efterskrift' ( OfsluutendOfslutend onwetenschaplikonwetenschappelik naoschrift) wödwördt beschouwd as iene van zien bettere warken.
Met zien literatuur wol Kierkegaard de lezer 'n spiegel veurhoalden dennen, 'wenneer der 'n aap in kek, der gien apostel spiegelt'. Zien spesifieke existentialisme löt zich illustreren an 't volngnde citaat: ' 't Is almaole waor wat de filesofie zeg: 't leven mut achterwaorts wörn begreppen. Maa dan verget men de tweede zinne: dat 't veurwaorts mut wörn eleafd. Wat 'n zinne. Hoe diêpe a-j der over naodeankt, uuteanlik is 't zo dat 't leven tiedens 't aardse nooit heelmaole wöd begreppen, juuste umda-k nooit volledig rust kan kriengn um die positie in te nemmen: achterwaorts'. ▼
▲Met zien literatuur wol Kierkegaard de lezer 'n spiegel veurhoaldenveurhoolden dennen, ' wenneerwanneer der 'n aap in kek, der gien apostel spiegelt'. Zien spesifieke existentialisme löt zich illustreren an 't volngndevolgende citaatsitaat: ' '<cite>t Is almaoleallemaole waor wat de filesofiefilosofie zeg: 't leven mut achterwaorts wörnwörden begreppen. MaaMaar dan verget men de tweede zinne: dat 't veurwaorts mut wörnwörden eleafdelaefd. Wat 'n zinne. Hoe diêpedieper a -'j der over naodeanktnaodaenkt, uuteanlikuutaenlik is 't zo dat 't leven tiedens 't aardse nooit heelmaolehelemaole wödwördt begreppen, juuste umda -'k nooit volledig rust kan kriengnkriegen um die positieposisie in te nemmen: achterwaorts '</cite>.
'n Mooie start um met 't wark van Kierkegaard te begunnen is zien boek 'Eufening in 't Kristendom'. 't Verdient anbeveling um zich de Deense taal eangn te maken um de subtiliteiten van Kierkegaard uutweidings te können waorderen. ▼
▲'n Mooie start um met 't wark van Kierkegaard te begunnen is zien boek 'Eufening in 't KristendomChristendom'. 't Verdient anbeveling um zich de Deense taal eangnaegen te maken um de subtiliteiten van Kierkegaard uutweidings te können waorderen.
{{Dialekt|sdz|[[Vechte|'t Vechtdal]]|ANS}}
{{DEFAULTSORT:Kierkegaard, SorenSøren}}
[[Kategorie:Filosoof]]
[[Kategorie:Theoloog]]
| 