Verskil tüsken versys van "Grunnegs"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
MicBy67 (Oaverleg | bydragen)
Regel 225:
Dit [[Middelgrunnegs]] gong middelkerwies om en bie 1800 over ien t [[Nijgrunnegs]]. Dit is aans nait mit zekerhaid te zèggen. Ien de loate [[18. aiw]] was de Nederlaandse stoat laanksoam gruid noar grotere ainhaid. t Nederlaands haar nou ook al dudelk n vaste stoates kregen. Dit mouk de Grunnegers ook bewaiten van heur aigense streektoal en apaarte aigensheden. De Grunnegers begonnen laanksoam soamen tou goan. Woar doarveur de gemiddelde Ommelaander zok as Frais oetdrokte, vuilde man zok nou overaal Grunneger en was de Grunnegse toal n belaangriek dail doarien. Vanòf dij tied doekt t Grunnegs weer op ien schriften en wordt t schreven op n wieze dij verschillend was van t Nederlaands, ien tieds dat man ien de vrougere aiwen juust zo veul meugelk dezulfde letters veur zowel t Grunnegs as t Nederlaands broekte, dij ien baaide gevalen wel aans oetsproken wörren. Dit was nou dus veraanderd en nou kin man den ook dudelk zain hou t Grunnegs der ien dij tied oetzag en ook goud vaststellen hou of t klonken het. Deur dizze aandocht wait man vanòf dizze tied den ook t maist van t Grunnegs òf.
 
[[Ofbeelding:Westfeelse Expansie.PNG|left|thumb|250px|'''Puur<span rood'''style="background-color:#ff0000">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background-color:#ff0000">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>&nbsp;= t Westfeelse stamtoalgebied;<br '''griezeg/><span rood'''style="background-color:#be6363">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background-color:#c97e7e">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>&nbsp;= toalentoallen dijdir min of meer Westfeelse ienvlouden had hebben]]
 
De belaangriekste veraandern van t Middelgrunnegs noar t Nijgrunnegs is dat de klanken ''ee'' en ''oo'' en ''oe'' veraanderden ien ''ai'' en ''ou''. Volgens [[Kloas Heeroma]] zol dit beurd wezen deur n ienvloud vanoet [[Westfalen|Westfele]], dij er de ''[[Westfeelse expansie]]'' nuimt. Liek ien t Westfeels nam ook t Grunnegs de klanken ai en ou over, ien stee van ee/ie en oo/oe. Ook wörren bepoalde woorden overnomen en grammatikoale aigensheden liek zo. Dit het ien [[Westerwôlde]] staarker wèst as ien de rest van Grunnen. Ain probleem is aans dat Heeroma dizze veraandern nait ien n bepoald tiedsvlak zet. Man wait nait wanneer dit presies beurd is. Deurdat de klanken ai/ei, ui en ou aan t ìnde van de 18. aiw veur t eerst veurkommen ien de geschriften, rekenen holdend mit t feit dat t Westerlaauwers Frais ook rond dij tied veraanderde, wordt der wel ais van oet goan dat vanòf t ìnde van de 18. aiw tou t begun van de 19. aiw t Grunnegs dizze Westfeelse ienvloud ondergong. Dit kwam vanoet t zuudoosten, vanoet Westerwòlde, dat middelkerwies al eerder Westfeliseerd was. Zeker wait man dit nait, deurdat der bar waineg ien t Grunnegs schreven is tuzzen 1600-179, woardeur t hail goud meugelk wezen kin dat de Westfeelse ienvloud al ien de 17. aiw ientrid dee ien Grunnen. Doarbie wordt maind dat de klankenwandel n gelaidelek proses wèst het van ie noar ee noar ij noar ai, dus van ''skieper'' (Oldgrunnegs), ''skeper'' (vroug Middelgrunnegs), ''skeper'' (oetsproak: skijper; loat Middelgrunnegs), ''skaiper'' (vroug Nijgrunnegs), ''schaiper'' (hudeg Nijgrunnegs). t Kin ook wezen dat de ee-klaank der nooit wèst het, mòr dat dij allendeg mòr schreven wör noar Westfeels veurbeeld. Dat zol betaiken dat n woord as ''schaiper'' vot vanoet ''skieper'' kommen is. Bie dizze theorie sloet aan dat verschaaidene olle luu ien Stad en t Oldambt de ui (bv. in "gruin") oetspreken as ai (dus "grain"). Dit is den direkt weerom te laaiden noar t Fraise "grien".
Regel 237:
Ook de geogroafische dialekten veraandern. Zunder de hoge mobiliteit van de lèste aiw, zollen de twij prosezzen dij hierboven beschreven stoan, hail dörpsgebonden wezen. Toch zugt man dat der ien Grunnen over t aalgemain, ook deur de dichthaid van de dörpen, veuraal op t Hogelaand, der ien stee van dörpsdialekten veuraal streekdialekten bestonden en sunt de [[Twijde Wereldkraig]] begonnen de geogroafische dialekten aal meer noar mekoar tou te gruien. Hierdeur is ien de twijde hèlft van de [[20e eeuw|20. aiw]] t regiolekt ontstoan. Dörpsdialekten bestoan al nait meer en zwakke dialekten as t [[Westerkertaaiers]] en t [[Westerwôlds]] stoan aan de raand van t onbroeken. Noast de mobiliteit, het t der ook mit te doun dat t Grunnegs aal minder van hoes oet proat wordt, woardeur luu dij t nait kinnen, t leren mouten. Logischerwies is der nait veur elk dörpsdialekt n kurzus, woardeur man n soort aalgemain Grunnegs leert. Doarbie komt dat luu dij t Grunnegs wel al praiten en der belaangstellen veur hebben, aal meer aander dialekten der bie leren goan, woardeur zien of heur oorspronkelke dörps- of streekdialekt aal meer soamen gaait mit dijent dij er der bie leerde.
 
Ondanks dat de toal laanksoam oetstaarft, is der de lèste tientelderjoaren aal meer aandocht kommen veur de Grunnegse toal. De oetdrokken: "Waitst nait watst hest, totdatst t kwiet bist" gaait hier oardeg op. Juust deurdat t Grunnegs aan t oetstaarven is, kommen der aal meer initsjatieven om de toal te beholden. Der kommen aal meer zangers, schrievers en bloaden dij t Grunnegs ien leven holden perbaaiern. Ien [[1997]] is t [[Leegsaksisch]], woar t Grunnegs bie heurt, deur [[Europese Unie|Uropa]] erkend worden as [[streektoal]] en op moment (2012) is man bezeg om n hogere stoates, dijent van minderhaidstoal, aan te vroagen. Ien 2007 is [[Siemon Reker]], dij doudestieds streektoalfunksjonoares en biezunder hoogleroar was, benuimd tot gewoon hoogleroar Grunnegse toal en kultuur.
 
== Aanzain van t Grunnegs ==