|
De '''Neanderthaler''' (''homo (sapiens) neanderthalensis'') is een üüt estörven meanssoorte. Se bint in honderdüsenden jåren tyd untwikkeld üüt [[Homo heidelbergensis]]. Bütte van neanderthalers bint evünden in [[Europa|Öropa]], 'tet [[Midden-Oosten]] en [[Azië|Sentraal-Asye]].
===Ontdekking===
Neanderthalerbütte bint ontdekt döör een koppel stynhouwers in et [[Neandertal]] in 1856 an de revyre de [[Düssel]], in [[Duutslaand|Düütslaand]]. An dit dal hev de meanssoorte düs ok syn name te daankendanken. Et betrövven een skedeldak, een spåkbyn, twee dybyne, een upperarmbyn, een ellepype en wat brokstükken.
Achterov bekekken was et eerste neanderthalerskelet al in 1829 in et [[België|Belgiske]] [[Luik]] evünden. Later ok in [[NederlaandNederland]] en [[Fraankriek|FraankrykFrankryk]].
Eerst dachten lüde dat et gwoongewoon van et hedendaagse model was, mar wal een misvörmden. Wårskynlik een 'idyoot'. Aanderen dachten dat et wal ees een meanse üüt de [[iestied|ystyd]] kon weenweasen. En et plaaty van de neanderthaler as eneen wöösteling en gelykendlykend op een gorilla bestyt altyd nog, mar dår kümp sütys an veraanderingverandering in.
Appat is wal dat [[Charles Darwin]] niks esegd ov eskreven hev overoaver de neanderthaler.
===Lichaamsbouw===
Neanderthalers waren gwoongewoon een meanssoorte, arg gelyke an uns. Maar der waren ok zekerseaker verskillen. So wörden sesy nyt arg laank: 150 töt 160 cm, mar swårder van lyv en mögelik vlink wat starker. In vergelyking met uns harren se laankwarpiger höövden, een swåre weankbroubogeweankbrouwboge, de kinne stünd nyt vöörüüt en se harren een dikke nöse. Neanderthalers waren blykbaar gyn gude renners, want de onderbyne waren kleaner. Vermudelik waren de oosterse varyaantenvaryanten wat slaanker as de westersen, wat med 't klymåtverskil te maken hev. Wel harren se de harssens groter as dat van uns. Kwå språkmögelikheden waren de neanderthalers sekerseaker gelyke an uns.
===Kültüür===
Neanderthalers waren knyvtige meansen. Getüge de völle vündsen van stynen warktügen so as vuustbylen en skrapers. Sommige lüde deankt datat de plysstyn, ümme dyrenhüdendyrhüden te bewarken, döör de neanderthaler üüt evünden is, en later döör moderne meansen overenömmenoaver-enömmen is. Ok harren sesy verskillende wyses ümümme vüür te maken, wat wal heandig is as y in een ystyd leevt. De meeste overblyvselsoaverblyvsels van neanderhalers bint in grotten evünden, wat de anname stark maakt dat se dan ok meestentyds in grotten leven en slöpen. Völle anwysings bint der vöör dat sesy der een godsdynst der op nå hölden en eer doden met allerley rytüwelen begraven.
{{Dialekt|sdz}}
| 