Wikipedia

Verskil tüsken versys van "Karel Diederik Schönfeld Wichers"

Geskydenisse interaktiv döärsöken
← vöärige wysigingvolgende wysiging →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
wark in uutvoring - VerNSSed
Regel 1:
{{Etelazie}}[[Ofbeelding:Koarel.jpg|thumb|right|KoarelKarel van 'n NotoarisNotåris]]
'''Karel Diederik Schönfeld Wichers''' ([[Naarden]], [[1901]] - [[Riesn|Ryssen]], [[1993]]), better bekeandbekend metunder zinnensyne [[Tweantse Skeeldnaamns|skeeldnaamnskeldnamen]] '''KoarelKårel/Karel van 'n NotoarisNotåris''' was nenkandidåt-notåris, bekeandn skriewermär in RiesnRyssen en doarümstreaken boetn.vöäral Heebekend leawdnas ofgezeunderdskryver invan net hukneyrste boetnvulleydige Riesnwöördebook invan tet bos,[[riessens|ryssensk]]e kortdialekt bie(1959) ten Tweedede Heedtwentsk-neaderlandske en neaderlandsk-twentske wöördeböke (1979). HierduurHee iswas drnen mearbröyr weainigvan oawer[[Belcampo|Herman umSchönfeld-Wichers]], bekeand.ouk nen bekenden skryver.
 
Döär dat hee sik afsünderden in et wold rund Ryssen, is der verholdingswys weinig oaver üm bekend.
Koarel skreef in [[1959]] n wöardebeukn van t Riessens, en later van t hele Tweante, beaide Tweants-Neerlaands as Neerlaands-Tweants. Hee was doarmet n eerstn den't n volledig wöardebook van t Tweants maakn.
 
==LeawnLeyven==
Schönfeld-Wichers har in [[Amsterdam]] eleardeleyrd vuurvöär advokoatadvokåt (MeaisterMeyster in de RechtnRechten), en vuurvöär notoarisnotåris in [[n Heeg|nDen Haag]]. TochEt verhaal wil keusdat hee vuurup nden vriedag leawnvan syne officielle anstelling köys vöär een vry leyven, under et motto "leyver vryheid as geld". Hee treuktröyk heesik zik teruggeterügge in 'n bos, woerwår atas hehee zelfselv ne boomhutteboomhütte harbowd ebouwdhar. DetDat gebreukgebröyk hehee as zinsyn wonhoeswoanhuus. LaterSyn harbröyr zinHerman breurboweden [[Belcampo|Herman]]later nouk huuskeneen hüüsken in t zelfdeetselvde bos,. woerDo at Koarel intrök toew atas Herman noarnå [[Grunnen (stad)|GrönningnGrönningen]] verhuuznümtröyk, verwesselden Karel syne hütte vöär den van Herman.
 
"Menear Karel", so as ryssenders üm nöymeden, höyld van de anweysigheid van anderen, mär nit üm selv in de belangstelling te stån. Hee organiseyreden regelmåtig musikoavenden, wår hee dan selv med synen [[trekzak|trekkebüdel]] verskes medspöllen deyd en underwyl de domålige jögend uuthöyreden oaver de ryssender språke.
Met zinne ''Kueklkoare'' ([[Standaard Skriefwieze]]: ''Keukelkoare'') treuk he regelmoatig met kunnigheaid duur [[Europa (continent)|Europa]] (o.a. met [[Harm oet Riessen]]). Hee verdeenn dan zin geeld duur seizoenswoark te doon, zo as bievuurbeeld druwe plukn bie de wienboern in [[Fraankriek]]. Disse reaizn beskreef hee in zinnen beundel ''Raejsbreewe oet de Kueklkoare''.
 
Van ne olde [[Renault]]-vrachtwage makeden hee de allereyrste ''camper'', den as hee de ''Kueklkoare'' (köykelkåre) döypeden. Dårmed tröyk hee reygelmåtig med künnigheid (meysttyds junge lüde) döär [[Europa (continent)|Europa]] (u.a. med [[Harm oet Riessen|Harm uut Ryssen]]). Geld verdeyneden se dan döär seisoonswark te doon, so as byvöärbeyld druven plükken by de wynburen in [[Fraankriek|Frankryk]]. Disse reisen beskreyv hee in synen bündel ''Raejsbreewe oet de Kueklkoare'' (Reisbreyve uut de Köykelkåre). Ne andere reise voreden üm in [[1955]] når [[Sicilië|Sicilye]], wår oaver hee in [[1985]] et book ''Noar 't Vuerspiejige Aejlaand'' (Når et Vüürspyige Eiland) skreyv.
Ne aandere reaize voordn um in [[1955]] noar [[Sicilië]], woeroawer hee in 1985 t book ''Noar 't Vuerspiejige Aejlaand'' skreef. Hee har dus feailik een van de eerste campers van [[Nederlaand]].
 
De KeukelkoareKöykelkåre is opup ekocht duurdöär neen stel Riesndersryssenders dee atas tet deenkding oplapnuplappen weelt,wilt. enSe deehebbet atder drouk öareöäre [[slephutte|slephutnverenigesleaphüttenvereynige]] noarnår eneumd hebt.<ref>F.G.W. Löwik (2003), ''De Twentse Beweging : strijd voor modersproake en eigenheid.'' Grönningn: Rieksuniversiteit Grönningn. [http://dissertations.ub.rug.nl/FILES/faculties/arts/2003/f.g.h.loewik/wieiswie.pdf 'Wie is wie?'] (pdf)</ref>
 
==BekeandheaidBekendheid==
De meyste bekendheid kreyg Schönfeld-Wichers med syn wöördebook van et ryssenske dialekt van vöär 1959, wårvöär hee syne eygene skryvwyse uutdachten. Disse skryvwyse was slim fonetisk, up [[Nederlaands|neaderlandsk]]en grundslag. Samenstellede wöörde en "Neaderlandske" wöörde löyt hee vort. Ouk was hee 'n eyrsten vöärsitter van de lokale heymkündevereynige. Et wöördeböykske was bedoold as 'instap vöär et ryssensk'.
De meeste bekeandheaid kreeg hee duur zin wöardebook van t [[Riesns]] van vuur [[1959]], woervuur hee zinne eegne skriefwieze bedachtn. Dee skriefwieze was slim foneties, mear toch vuur t gewone volk beheurlik makkelik te leazn. Saamnetrökne wöarde en wöarde dee at noa ekuierd wördn vanoet t [[Nederlaands|Hollaands]] leut hee vort. Hiermet was hee n eerstn den at zik bezig heuld met t behoold van t (Riesns) Tweants. t Wöardebeukn was neet helemoal volledig, mear t har dan ook ''n kort kunnig wordn met t Riesns'' as doel.
 
Schönfeld-Wichers was neen onmeundigunmündig sekuur man. NoaNå völle opmoarkingnupmarkingen en anwiezingnanwysingen van aandereandere Riesndersryssenders skreefskreyv hee in 1970 nognoch neen bievoogselbyvoogsel bieby tet wöardebeuknwöördeböykske. DetDat gavnlöyt hee oetuutgeaven in ''deDe Driemaandelijkse bladenBladen'' van tet [[NeersassiesNedersaksisch Instituut]] van de Rieksuniversiteitryksuniversiteit in [[Grunnen (stad)|Grönningn]]Grönningen. In tdat bievoogselbyvoogsel warnstünden nognoch völle mear wöardewöörde en oetdrukkingn steundnuutdrükkingen. tEt Beuknböykske wasis al joarnjåren oetverkochtuutverkocht, mearmär terwörd geleagnheaidin van1996 tin 45-jöarigkleine bestoanantallen vanvannys edrükked üm te vyren dat de Stichting Oudheidkamer Riessen in45 1996,jår wördnbestünd. drEt nogbyvoogsel verskeaidenewör vanhyrby edrukt.nit Merup hierinenöämen, wörmär tbeide bievoogselsint neetnu online as [[pdf]] opte enömnkrygen.
 
In [[1979]] köm hee metmed tet oetgebreaideuutgebreide ''Woordenboek Nederlands Twents'' woerinwårin zinas niejehee bievoogselsyn nye byvoogsel van 1970 walselv verwoarketin wasverwarket had. NöastNöäst oawerzettingsoaversettingen van wöardewöörde gafgavven hehee ookouk oetgebreaideuutgebreide kultuurbeskriewingskulturele beskryvingen. De Twentske wöörde "verryssensken" hee, woerinümdat atdat zinnenvolgens stoarknüm geveulsbaandet metoorsprunkelike ttwentsk Riesnswas noaren vuurtnde kömandere soorten ne "verkörte uutvoring". DoarummeDåruut isbleyk tsyne nitstarke echtgevöylsband nmed akademiesRyssen bookwoarken teet neumen,ryssensk. mearEt gefgeavt waleen onmeundigegood völlebeyld informasievan oawer(et) RiesnRyssen(sk) en TweanteTwente in tde vrooevroge [[20e eeuw|20ste joarhoonderdewe]]., Ditmär wöardebooken isakademisk albookwark joarnlangekan oetverkocht.et dårdöär nit enöymd worden.
 
Dåroaver skrivt hee:
Umdet he van kleains of an Riesns eheurd har, kleunkn aandere variaantn van t Tweants um doarig in de oorn. Hee meandn det aandere soortn Tweants ne "verkörte oetvoering" van t Riesns warn. Doaroawer skrif he:
 
{{Dia|"''...Maar bij de bovenbedoelde verkorting gaat het om iets heel anders, namelijk het weglaten van "e"-s die juist wél betekenis hebben in het woord. Het zijn, grammatikaal geordend, de volgende:''
Regel 27:
''[...]''"<ref>Schönfeld Wichers, Mr. K.D. Woordenboek Nederlands Twents. Hengelo: Uitgeverij Broekhuis. p.13</ref>}}
 
Ryssensk hevt disse affixen wal. En ümdat Schönfeld-Wichers med ryssensk was up egrööyd meyneden hee dat et so höyreden.
Umdet t Riesns disse klaankn wál hef en det volgens um zo heurdn, meann he det t Riesns t zuuwerste Tweants was. t Is dudelik det he ne geveulsbaand met t Riesns har.
 
Wat Riesnders probeert al joarnlaank n standbeeld vuur um in Riesn te kriegn, mear doar wil de gemeente neet an. As kleain protest steet doarumme zinne foto in de nieje oetgave van t wöardebeukn.
Van "https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Karel_Diederik_Schönfeld_Wichers"