|
In dit artikel bruuk ik allene de Hebreeuwse naam' van de personages, en niet de vertaling van uut de christelikke biebel.
== 't Verhaal globaal ==
=== Torah ===
De hemmel en aarde zol emaakt ween deur God (deur de jeuden vake nuumt: Ha-Sjem = De Name) in 7 daagn, en al wat der op rond kröp, zwemt en vlög. De meanse wöd veur esteld als 'n wezen dat boven alle dieren en de natuur stiet, umdat zi'j naor 'n beeld van God emaakt bint.
Nao dat Adam en Chava (Eva) uut 't paradies ezet bint naodat zi'j van 'n vrucht egetten hebt, endaormet de zundeval, en de vloed met Noach en de bote gebeurt bint, kump Avram an de beurte, disse kreg de boschop um vort te gao van zien laand en mut wonen in Kanaän en hi'j kreg ok 'n vrömde belofte van God, de oale keerl zol nog 'n kind kriegn ok al bint hi'j en zien vrauwe rond de honderd jaor. 't Kind wat zi'j zult kriegn zol de stam-va wödden van 'n machtig en groots volk (en de jeuden zegt dat zi'j dat bint, maa de Arabieren zegt völle eeuwen later ok dat zi'j dat bint). Saraj hiet zien vrauwe. Naor völle gedoe hef e dat kind (Jitschak) toch ekreegn, dan kump God weer met 'n nog vrömder verzuuk, Avraham (hi'j had de name Avraham ekreegn in plase van Avram) mut zien zeune offeren. Noe, hi'j is zo trouw an zien God dat e met Jitschak op stap giet naor 'n barge, en zien zeune gef zich der maa an over, en termee as Avraham 't mes in zien jongen wil zetten kump der 'n engel bi'j 'm staon die röp dat e mut stoppen en dat e bewezen hef dat e alles veur zien God over hef. Daorbi'j had e zich bewezen dat hi'j de man is waoruut 'n priester-volk magt kommen die allenig ericht is op disse God.
Jitschak kreg 'n jongen, die hi'j Jäkov nump (Jäkov wöd later 'Jisraël' enuumt, en zien kinder wöd de 12 stammen van Jisraël). Jäkov kreg later 12 kinder. Allenig hebt al zien kinder 'n hekkel an Jozef, umdat dat 't lievelingtien van va is. Op 'n keer binne zi'j met zien allen samen en bedeankt de 11 um Jozef in 'n putte te gooien en 'm daer te laoten stikken, maa Benjamin zöt dat nie zitten en toevallig kump der haandelaren uut Egypte langes en zi'j bedeankt zich niks en verköchen hun kleane breurtien Jozef, later vertelt ze an hun va dat zien zeune op-evretten is deur 'n wild biest. Nao völle gebeurtenissen in Egypte wöd Jozef uuteandlik onderkeuning en kump der dus aorig goed van of. Jaoren later, tiedens 'n hongersneud van 7 jaor, kump e zien breurs weer teegn 't lief, zi'j komt graon halen umdat Egypte as ienigse hebt op-eslaon, maa de keerl herkent 'm nie metene. Uuteandlik ontmoet Jäkov zien zeune weer naor jaoren edacht te hebben dat e was op-evretten deur wilde biesten. De breurs en va kump in Egypte wonen. Uut disse 12 luu bint naor 400 jaor 'n heel volk uut-egreuid, de 12 breurs wöd as stamva's eziene.
Maor naor 400 joor hebt de Egyptenaren dit volk as slaoven emaakt. Now kump Mosje an böd, die deur God ereupen is um dit ni'je volk te bevrijden. Naor de bekende 10 plao'ng die Mosje in name van God over Egypte hef ebrach löt Farao de 't naozaot van Jisraël (Jäkov) gaon naor 't laand dat God hen beleufd had, 't laand Kanaän woor Avraham in die tied mössen woon van God. Later as 't volk bi'j 'n groot water stiet, en niet meer verder kan gaon, kump ok nog iens Farao achter hun an, Farao is van gedachen veraandert en wil zien slaoven trugge. Dan kreg Mosje 't teken dat e op 't water mut slaon, en termee hi'j dat dut giet 't water van twi'je kaanten opzied, en 'n pad kump dreuge te staon woor as 't volk deur hen kan vluchen. Farao en zien leger verdrinkt uutèndelek in de golven, want 't water giet g'woon weer zien gangs. 't Volk kan zien gang gaon en op weg gaon naor 't beleufde laand. Maor, onderweg, giet d'r iets gebeuren wat altied b'langriek veur alle jeuden zol blie'm: Mosje giet de barge Sinaï op um de Torah (Wet) te ontvang' van God. Hierbi'j is 't b'langriekse fundament elegd van 't Jeudendom, naos die van Avraham en Gods belofte an 'm dat zien naozaot vredig zult lee'm in 't laand woor as Mosje hen zol breng'. Mosje en Avraham bint hierbij dan ok de b'langriekse profeten in 't Jeudendom, hun twi'je wöd as ienigsen 'maot' deur God enuumt in de Torah. An eköm in 't beleufde laand, woor as Mosje niet in mochen door zien opstaandigheid op 'n bepaald moment, veroverd 't volk van Jisraël heel Kanaän en giet zich door vestigen. God hef zich an zien belofte hollen.
=== Chetoeviem ===
Latere boeken beschrieft de tied die doornaor kump. Eerst kump Josjoea an de beurte, hi'j is de opvolger van Mosje die 't volk mut leiden tiedens de verovering van 't laand Kanaän. Nao dat zi'j 't laand in bezit hebt enöm' wöd 't volk eleid deur 'richteren', dit bint luu die deur God an wèzen bint die de vrede mut bewaren in 't laand. Maar naor vulle klao'ng um 'n keuning kreg 't volk zien keuning, de eerste keuning is Sjaoel, maar disse stiet God nie an en lut Dawied zalven tot keuning.
Maor dat löt Sjaoel niet zomaar gebeuren. Naor vulle gedoe, en de dood van Sjaoel uutèndelek, kump Dawied an de macht. Dawied is nie zomaar 'n keuning, hi'j is deur God eprezen en God dut de belofte dat Dawieds naozaot altied 't keuninschap zol blie'm behollen. Dawied was 'n echte kriegsheer en hef dan ok vulle oorlogen evoert. Met de wens dat e veur God 'n tempel wil bowen giet God nie op in, Dawied hef te vulle bloed an zien haanden. Wel kreg e de belofte dat zien zeune dat zol doen, zien zeune hiet Sjlomo. Dawied is overlèden en Sjlomo kump an de macht. Sjlomo hef van God vulle wiesheid en riekdom ekree'ng, nog meer as zien va. En hi'j hef de eerste tempel bowt, woor as de erediens van God hollen kan wödden zo ast in de Torah (wet) stiet, met priesters en al.
Latere verhalen vertelt veurnamelik over de rest van de geschiedenisse van de jeuden. Met name 't keuninshuus, de zunden en de door opvol'ngnde ballingschap van de jeuden.
=== Neviiem ===
Now, binne wi'j an de leste begunt. Dit rare woordtie is 'n translatie van 't Hebreeuws en 't betiekend simpelweg: Profeten. Dit woordtie wöd gebruukt veur 'n antal boeken die bint toe-ewèzen an mèènsen die in name van God espreuken hebt, de profeten. Profeten bint d'r altied al ewest bi'j 't jeudse volk en zi'j hebt aaltied claimt dat zi'j de woorden van God spraken. Vake wöd d'r espreuken over de zunds van 't volk en 'n antal waorschuwingen. Ok hier weer kump de ballingschap an böd, sömmige boeken bint ok eschrèven tiedens de ballingschap, mar dan vake as bemuudiging veur 't volk met beloftes dat zi'j weer terugge zult kèren naor Israël (Wat dan pas weer echt gebeuren in 1948). Christenen zeg det zi'j in de profeten-geschriften anwiezingen vind veur Jezus als de Mosjiach, want d'r bint anwiezing in de jeudse boeken te vinnen dat 'n naozaot van Dawied iens 'n keer zol köm en 't volk weer terugge zol brengen naor Jisraël, hi'j zol de mèènsheid redden en iederiene bekeren töt de God van Jisraël en de endtied zol daormet begunnen. Mar jeuden hebt 'n heel aand're ideeë over de Mosjiach dan christenen en di's dan ok vake de anleiding ewest töt mieningsverschillen tussen jeuden en christenen.
=== De dartiene geleufs principes van Maimonides (RaMBaM) ===
|
