Verskil tüsken versys van "Karel Diederik Schönfeld Wichers"

Schönfeld-Wichers har in [[Amsterdam]] eleyrd vöär advokåt (Meyster in de Rechten), en vöär notåris in [[n Heeg|Den Haag]]. Et verhaal wil dat hee up den dag van syne officielle anstelling köys vöär een vry leyvenleaven, under et motto "leyverlever vryheid as geld". Hee tröyktröäk sik terügge in 'n bos, wår as hee selv ne boomhütte bowdbouwd har. Dat gebröykgebröäk hee as syn woanhuus. Syn bröyrbröder Herman bowedenbouweden later ouk een hüüsken in etselvde bos. Do as Herman nå [[Grunnen (stad)|Grönningen]] ümtröykverhüseden, verwesselden Karel syne hütte vöär den van Herman.

"Menear Karel", so as ryssenders üm nöymeden, höyldhöld van de anweysigheidanweasigheid van anderen, mär nit üm selv in de belangstelling te stån. Hee organiseyredenorganiseerden regelmåtig musikoavendenmusikåvenden, wår hee dan selv med synen [[trekzak|trekkebüdel]] verskes medspöllen deyd en underwyl de domålige jögend uuthöyreden oaver de ryssender språke.

Van ne olde [[Renault]]-vrachtwage makeden hee de allereyrste ''camper'', den as hee de ''Kueklkoare'' (köykelkåre) döypeden. Dårmed tröyk hee reygelmåtig med künnigheid (meysttyds junge lüde) döär [[Europa (continent)|Europa]] (u.a. med [[Harm oet Riessen|Harm uut Ryssen]]). Geld verdeynedenverdeenden se dan döär seisoonswark te doon, so as byvöärbeyld druven plükken by de wynburen in [[Fraankriek|Frankryk]]. Disse reisen beskreyv hee in synen bündel ''Raejsbreewe oet de Kueklkoare'' (Reisbreyve uut de Köykelkåre). Ne andere reise voreden üm in [[1955]] når [[Sicilië|SicilyeSicilie]], wår oaverwåroaver hee in [[1985]] et book ''Noar 't Vuerspiejige Aejlaand'' (Når et Vüürspyige Eiland) skreyv.

De meyste bekendheid kreyg Schönfeld-Wichers med syn wöördebook van et ryssenske dialekt van vöär 1959, wårvöär hee syne eygene skryvwyse uutdachten. Disse skryvwyse was slim fonetisk, up [[Nederlaands|neaderlandsk]]en grundslag. Samenstellede wöörde en "Neaderlandske" wöörde löyt hee vort. Ouk was hee 'n eyrsten vöärsitter van de lokale heymkündevereynige. Et wöördeböykskewöördeböken was bedoold as 'instap vöär et ryssensk'.

Schönfeld-Wichers was een unmündig sekuur man. Nå völle upmarkingen en anwysingen van andere ryssenders skreyv hee in 1970 noch een byvoogsel by et wöördeböykskewöördeböken. Dat löyt hee uutgeaven in ''De Driemaandelijkse Bladen'' van et [[Nedersaksisch Instituut]] van de ryksuniversiteit Grönningen. In dat byvoogsel stünden noch völle mear wöörde en uutdrükkingen. Et böykskeböken is al jåren uutverkocht, mär wörd in 1996 in kleine antallen vannys edrükked üm te vyren dat de Stichting Oudheidkamer Riessen 45 jår bestünd. Et byvoogsel wör hyrby nit up enöämen, mär beide sint nu online as [[pdf]] te krygen.

In [[1979]] köm hee med et uutgebreide ''Woordenboek Nederlands Twents'' wårin as hee syn nye byvoogsel van 1970 selv in verwarketverwarked hadhar. Nöäst oaversettingen van wöörde gavven hee ouk uutgebreide kulturele beskryvingen. De nit-ryssenske Twentsketwentske wöörde "verryssensken" hee, ümdat dat volgens üm et oorsprunkelike twentsk was en de andere soorten ne "verkörte uutvoring". Dåruut bleykbleak syne starke gevöylsbandgevöölsband med Ryssen en et ryssensk. Et geavt een good beyld van (et) Ryssen(sk) en Twente in de vroge [[20e eeuw|20ste eweeywe]], mär en akademisk bookwark kan et dårdöär nit enöymdenöömd worden.

Karel bedachten syne eygene skryvwyse, ümdatüm dat den vöär et (ryssensk) twentsk noch neet bestünd. Hee hantereden as basis et hollandsk vöär de klank-letterverbindingen, mär wydters was de skryvwyse slim up klank erichted. Toch was Schönfeld-Wichers nit künnig med et [[Internasjonaal Klaankenskrift|Internationale Klankenskrivt]]. Hee höld der reakening med dat syne leysers meysttyds verholdingswys mär kört når skole güngen en enkel een beaten hollandsk haddenharren leyren leysen en skryven. Dår probereden hee by an te sluten. In syn ''Woordenboek Rijssens Dialect'' deyd hee in et ''Voorwoord'' by yderen afsünderliken klank ne uutleg.<blockquote>''Bij de spelling heb ik mij een tweeledig doel gesteld, namelijk de woorden goed weergeven, zoals ze werkelijk uitgesproken worden en een eenvoudig geheel van regels te volgen, met vermijding van tekens, die niet beslist nodig waren. (...)''</blockquote><blockquote>

''Een in het Rijssens veel voorkomende klank is die van het Engelse "but" of het Duitse "Köpfe" als ze kort, en van het Franse "soeur" of het Engelse "world" als ze lang is. Door dialectschrijvers wordt voor de korte meestal het Duitse teken "ö" gebruikt, Maar verschillende overwegingen hebben mij er toe gebracht dat niet te doen. Deze klank is namelijk geen variatie van de "o", maar van de "u"; tussen haar en "u" van bv. "put" bestaat een soortgelijke betrekking als tussen de "o" van "los" en die van "dof". Daarom gaf ik de voorkeur aan het teken: "ù". De lange klank kan dan volgens de algemene regel (achtervoeging van een "e") weergegeven worden door "ùe", terwijl men bij het Duitse teken dan zou moeten komen tot "öe", dat onduidelijk is en aan de "oe" of aan "ooee" doet denken. Ook is bij het schrijven het zetten van een ' eenvoudiger dan van ".''</blockquote>Koarel skreyvskreav as vöärbeyld ''wöörde'' as ''wùere''. Üm leysers te låten wennen an syne styl, skreyvskreav hee achterin et wöördebook een kört verhaal, vulledig in dee spelling. {{Dia|Paragraaf 1:<br>''Teegn de tied dat uern keal dr zoowat wier kon wean oet t venne, lear Gediene zik in n blootn hemdrok, n boontn dook umme en t kaapjen op, ouwr de oondrduure. Dat zo'j ook vuur de wille doon op zonnen moojn zomroawnd; dan is dr leawndigaejd genog achtr de groote eekne bueme langs de Hoar. Ze keek de kaante van n Lechnboarg op, mer nog ginnen keal. wal kùm doar Mans met peard en huejwaage tusken de bueme duur en hùel skuuns op t hoes an dat an dezelde kaante lear as t ùere.'' (...)}}

Schönfeld-Wichers was den eyrsten den as syne ryssenske skryverye officieel uutgavven. En ümdat hee een heyl antal junge gäste begeleiden dee as later in Ryssen en vöär de språke invloodryke lüde wörden, so as [[Harm Agteresch]] en [[Gerrit Kraa]], kreyg syne skryvwyse al gau voot an de grund. Der was ouk nit wat anders. Syne skryvwyse wördwördt töt up den dag van vandage noch ebruked in officiele naams so as de [[slephutte|sleaphüttenvereynige]] ''De Kueklkoare,'' postseygelversamelgruup ''<nowiki/>'n Poszeagl,'' de meyste [[Tweantse skeeldnaamns|skealdnaams]] en geavelversyringen.

==MooyMooi üm te weaten==

*Alle jåren in [[meert|maert]] düt de gemeynteråd van [[Riessen-Hoolten|Ryssen-Holten]] vergaderen in et neadersassisk. Et rådslid wat et "mööyste" plat düt, krigt den ''Karel van 'n Notåris WisselbekerWesselbeker''.