Verskil tüsken versys van "Stadsplat"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Wwikix (Oaverleg | bydragen)
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
t '''Stadsplat''' of '''stadplat''' is neen verzammelingversammeling [[dialekt]]nen wat wördwördt spröknspröäken in de gröttere steadnsteyden in tet [[Nedersaksisch|NeersassiesNeadersassiske]] gebeed. tEt Isis neen vörm van tet [[Neerlaands|neaderlandsk]], metmed Neersassieseneadersassiske kenmearkenkenmarken, zo as oetsproakeuutspråke en neen paar dialektwöardedialektwöörde en [[Tweantse zegswiezen|zegswiezensegswysen]] drder deurdöär. VeuralVöäral in de gröttere [[Tweante|Tweantsetwentske]] steadnsteyden [[Almelo]], [[Hengel (Oaveriessel)|Hengel]] en [[Eanske|Enskede]] wördwördt dit dialekt spröknspröäken. VakeEcht sprektneadersassisk spreaket of begrieptbegrypet sprekkers van tet stadplat t echte dialekt oet de umgeaving nich mearmeyr.
 
Et verskynsel is te vergelyken med et [[leeuwardersk]] stads[[freesk]], wat eygenlik hollandsk is med starke freeske kenmarken, en et [[Missingsch]] in Noord-Düütskland.
==Kenmearken==
===Oetsproake===
Neersassiese kleenkers en metkleenkers wordt toopast in t Neerlaands. t Bekeandst bint de -ee en de -oo en de -eu, dee nich vergliedt (nen [[tweeklaank]] wordt), mer ne [[eankelklaank]] blieft. Ook de -ui en -ei bint aans as in t [[Standaard Nederlaands]]; ze begint heuger en mear veurin in de moond. De -au kleenkt mear as ne -oo dan as ne -aaw.
 
==Kenmarken==
Elk woard wat in t Hollaands op -en eandigt, wörd in t stadsplat oetsprökn met nen lettergreepkleenker, den't ekeuzn wörd ofhaankelik van de plek van oetsproake van de veurgoande metkleenker; de wearkwöarde ''lopen'', ''eten'' en ''werken'' wordt dus oetsprökn as ''loop-m'', ''eet-n'' en ''werk-ng''. Wat leu probeert dit teegn te goan, en probeert de leste lettergreep volledig oet te sprekn, woardeur t wier tevölle noadruk krig: ''loopuhn'', ''eetuhn'' en ''werkuhn''. Groepen metkleenkers wordt teruggebracht (kleenkerreduksie): bv. ''borst'' wörd oetsprökn as ''bos'', en ''tegen'' wörd ''teeng''.
===Uutsproake===
Neadersassiske klinkers en medklinkers wordet topassed in et neaderlandsk. Et bekendst bint de vlakke ''ee'', ''oo'' en ''eu'', dee as nich verglydet (nen [[tweeklaank|tweyklank]] wordet). Ouk de ''ui'' en ''ei'' bint anders as in et Standaard Nederlands: se beginnet höyger en meyr vöärin den mund (''buiten'' wördt ''büj(t)-n'', ''weinig'' wördt ''weejnig''). De ''ou'' klinkt meyr as ne ''oo'' as as ne ''aau''.
 
Elk woord wat in et hollandsk up -en endigt, krigt in et stadsplat ne [[lettergreapklinker]]: ''-m'', ''-n'' of ''-ng''. Den wördt köäsen up basis van de vöärgånde medklinker: de warkwöörde ''lopen'', ''eten'' en ''werken'' wordet uutspröäken as ''loo(p)-m'', ''ee(t)-n'' en ''wer(k)-ng''. Ümdat dit as sociaal unwünskelik seen wördt, proberet lüde dit in sociaal underskeidende ümstandigheden te underdrükken en de lätste lettergreap vulleydig uut te spreaken, wårdöär et jüüst tevöäle nådruk krigt: ''loopühn'', ''eetühn'' en ''werkühn''. Medklinkergrupen wordet terüggebracht (medklinkerredukty): ''borst'' wördt ''bos''.
Wieders is t stadsplat [[rhotisisme|non-rhoties]], wat beteeknt det ne -r an t eande van n woard of noa n kleenker nich wörd oetsprökn; ''moeder'' wörd oetsprökn as ''moede''.
 
Stemhebbende wryf- en sis-klanken wordet untstemd: [z] wördt håste altyd [s], [v] wördt [f].
Ook wörd dr völ [[ofzwakking (sproaklear)|ofzwakking]] of ''lenisie'' toopast. Hierbie wordt harte stemloze plofklaankn (''p'', ''t'' en ''k'') ofzwakt töt ne zachte stemhebnde plofklaank (''b'', ''d'' en [[Duuts]]en ''g'') as ze tusken twee kleenkers in stoat. t Zinneke "Dat kun je maar beter niet opeten" wörd oetsprökn as "da kuj ma bede nie obbeetn".
 
Wydters is et stadsplat [[rhotisisme|nit-rhotisk]], wat wil seggen dat de -r an et ende van een woord of lettergreap of nå nen klinker nich uutsprökken wördt: ''Moeder'' wördt ''moede'', de jungensnaam ''Bart'' wördt ''Bat''.
Hieroet blik ook dat stadsplat de saamntrekkings oet t Neersassies gebrok: ''wil ik'', ''kun je'', ''zullen we'' , ezw, wordt saamntrökn as ''wi'k'', ''ku'j'' en ''zu'w''.
 
Ook wördwördt drder völvölle [[ofzwakking (sproaklear)|ofzwakkingafswakking]] of (''lenisielenity'') toopasttopassed. HierbieHyrby wordtwordet harte stemlozestemlouse plofklaanknplufklanken (''p'', ''t'' en ''k'') ofzwaktafwakked töt nesachten zachte stemhebnde plofklaank (''b'', ''d'' en [[Duuts]]en ''g'') as zese tuskentüsken tweetwey kleenkersklinkers in stoatinståt. tEt Zinnekevöärbealdsinneke "Dat kun je maar beter niet opeten" wördwördt oetspröknuutspröäken as "da kuj ma bede nie obbeetnobeedn".
===Wöarde en zegswiezen===
De basis van de stadsplatte wöardeskat is t Hollaands, mer hierdeurhen wordt völ dialektwöarde doan. Bekeande veurbeelde zeent ''onmeundig'' en ''kats'', dee sprekkers broekt zoonder noadeanken:
*"Het ging onmeundig hard" - "het ging ontzettend snel."
*"Ik heb dr kats niet meer aan gedacht" - "ik ben het compleet vergeten".
 
HieroetHyruut blikblikt ookouk dat stadsplat de saamntrekkingssamentrekkingen oetuut tet Neersassiesneadersassisk gebrokgebrukt: ''wil ik'', ''kunkün jey'', ''zullensölt wewy'' , ezwesw, wordtwordet saamntröknsamentrökken as ''wi'k'', ''ku'j'' en ''zu'w''.
Völ heurde zegswiezen bint: "ik heb de band lek"(i.p.v. ''Mijn band is lek'') en "De ruiten los" (i.p.v. ''de ramen open'').
 
===Wöörde en segswysen===
==Bekeande sprekkers==
In de basis is de wöördeskat van et stadsplat hollandsk. Toch wordet hyr vöäle dialektwöörde döärhen bruked. De bekendste vöärbealde sint ''unmündig'' en ''kats''.
*[[Ilse DeLange]] - Zängeresse oet Almelo
 
*[[Herman Finkers]] - komiek en leedjesskriever oet Almelo
*"HetEt ging onmeundigomunnig hardhat" - "het ging ontzettend snel."
*"Ik heb drder kats nietnie meer aan gedacht(ge)dacht" - "ik ben het compleet vergeten".
 
VölAndere heurdesegswysen zegswiezenhebbet bintne typisk twentske undergrund: "ik heb de band lek"(i.ps.v. ''Mijn band is lek'') en "De ruiten los" (i.p.v. ''de ramen open'').
 
==BekeandeBekende sprekkers==
*[[Ilse DeLange]] - ZängeresseSängeresse oetuut Almelo
*[[Herman Finkers]] - komiekKomyk en leedjesskrieverleedkesskryver oetuut Almelo
 
[[Kategorie:Tweants artikel]]