Wikipedia

Verskil tüsken versys van "Oldsassisk"

Geskydenisse interaktiv döärsöken
← vöärige wysigingvolgende wysiging →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
K Servien hevt de syde Oldsaksisch hernöömd nå Oldsassisk oaver een döärverwysing hinne
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 12:
| klassifikatie = [[Indo-Europees]]
*[[Germaanse sproaken|Germaans]]
**[[West-Germaans]]
***Oldsassisk
| skrift = Et [[Latiense alfabet|latynske alfabet]]
Regel 177:
|}
 
Anteykening:
Anteykeningen:
 
* Lange klinkers kwammen selden in unbeklemtoonde lettergreapen vöär en waren vöäral et resultaat van achtervoogsels of samenstellingen.
Regel 187:
! [[Vöärklinker]]
|-
! Verbreydend
! Verbreyded
| {{IPA|io}}  ({{IPA|ia}}  {{IPA|ie}})
|-
Regel 196:
Anteykeningen:
 
* De versmaldeversmallende tweyklanken {{IPA|/ei/}} en {{IPA|/ou/}} kummen in party teksten vöär (vöäral in [[Genesis]]), wårskynlik under invlööd van et [[Nederfrankisch|neaderfrankisk]] of et [[hougdüütsk]], wår et de oldsassiske untwikkelingen {{IPA|/ɛː/}} en {{IPA|/ɔː/}} vervangt (dee untstån binnen üüt de [[oergermaans|oorgermaanske]] {{IPA|/ai/}} en {{IPA|/au/}}).
* Ho et by de verbreydedeverbreydende tweyklanken krekt in mekare stikt is wat undüdelik in een antal teksten. Woorden dee mid ''io'' eskreaven wördden in de [[Heliand]], de üütvorigste skrivtelike bron van et oldsassisk, hadden in de meyste andere teksten vake de wisselform mid ''ia'' of selvs ''ie'', vöäral in latere teksten. De tweyklank güng üütendelik in sowat alle middelsassiske dialekten samen mid {{IPA|/eː/}}.
* Der waren ouk 'lange' tweyklanken, so as {{IPA|/oːu/}}, {{IPA|/aːu/}} en {{IPA|/eːu/}}. Se wördden lykewels behandeld as twey upeynvolgende lettergreapen van een lange klinker evolgd döär een korte klinker, neet as een süvere tweyklank.
 
==Grammatika==
 
===Morfology===
Et oldsassisk was een [[fleksy|flekterende språke]], ryk an [[morfology|morfologiske]] diversiteit. Et hevt een bült verskillende naamvallen üüt et [[Oergermaans|oorgermaansk]] behölden, namelik: de [[nominativ]], [[genitiv]], [[dativ]] en [[akkusativ]] (achtereynvolgens: de eyrste, tweyde, darde en veerde naamval), en (as oaverblyvsel in de oldste teksten) de [[instrumentalis]] (de achtste naamval).
 
Et oldsassisk had ouk dree [[getal]]len (enkelvold, tweyvold, en meyrvold) en dree [[geslacht]]en (mannelik, vrouwelik en unsydig). Et tweyvoldformen kwammen allinnig in de eyrste en tweyde persoon vöär en verweasen nå gruppen van tweye.
 
===Naamwoorden===
Oldsassiske (selvstandige) naamwoorden wördden volgens höär klasse up verskillende maneren eflekteerd. Hyrunder vind jy een oaversicht van de üütgangen vöär ''dag'', een mannelik naamwoord mid een a-stamme:
 
{| border=1 width=30% style="text-align:center; margin:1em 1em 1em 0; border:1px #999 solid; border-collapse:collapse;"
| style="background:#afefef;" colspan="5"|'''dag''' ''m.''
|-
! style="background:#FBEC5D;"|Naamval
! style="background:#FBEC5D;"|Enkelvold
! style="background:#FBEC5D;"|Meyrvold
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Nominativ''' || dag || dagos
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Genitiv''' || dages, -as || dago
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Dativ''' || dage, -a || dagum, -un
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Akkusativ''' || dag || dagos
|}
 
An et ende van de oldsassiske periode begünnen de verskillen tüsken de naamwoordklassen te verdwynen, en üütgangen van de eyne wördden vake up de andere verbüging oaveredröägen, en vice versa. Dit was een ümvattend proces, wat dervöär sörgde dat de meystvöärkummende naamwoordklassen de minder vöärkummende vervüngen. As gevolg dårvan bleyven allinnig de vöärmålige klassen van de swakke n-stamme en de starke a-stamme in et middelsassisk ehandhaavd. Disse twey naamwoordklassen wördden an woorden to-evoogd dee neet allinnig historisk by et woord höyrde, mär volgde ouk de wortel van een woord.
 
===Warkwoorden===
De wyse van [[konjungaatsie|warkwoordvervoging]] in et oldsassisk kan ümskreaven wörden as een tüskenform van et oldengelsk en et oldneaderlandsk an de eyne kante, en et oldhougdüütsk an de andere kante. Anders as in et oldhougdüütsk en oldneaderlandsk, mär vergelykbår mid et oldengelsk, hevt et neet de dree verskillende warkwoordüütgangen in et meyrvold bewaard, se hadden allemåle ''-ad'' (ouk wel ''-iad'' of ''-iod'' volgens de verskillende warkwoordverbügingsklassen). Et oldsassisk had lykas et oldneaderlandsk, mär twey klassen van swakke warkwoorden, mid mär een pår oaverblyvsels van warkwoorden üüt de darde swakke klasse (namelik, in veer warkwoorden: [[wikt:libbian#Oldsassisk|libbian]], [[wikt:seggian#Oldsassisk|seggian]], [[wikt:huggian#Oldsassisk|huggian]] en [[wikt:hebbian#Oldsassisk|hebbian]]).
 
Disse tabel givt een oaversicht van alle söäven oldsassiske starke warkwoordklassen en de dree swakke warkwoordklassen:
 
{| border=1 width=100% style="text-align:center; margin:1em 1em 1em 0; border:1px #999 solid; border-collapse:collapse;"
! style="background:#afefef;" colspan="2"|
! style="background:#afefef;" colspan="7"|Starke warkwoorden
! style="background:#afefef;" colspan="3"|Swakke warkwoorden
|-
! style="background:#FBEC5D;"|'''Vervoging'''
! style="background:#FBEC5D;"|'''Vöärnaamwoord'''
! style="background:#FBEC5D;"|'ryden'
! style="background:#FBEC5D;"|'vlegen'
! style="background:#FBEC5D;"|'helpen'
! style="background:#FBEC5D;"|'breaken'
! style="background:#FBEC5D;"|'spreaken'
! style="background:#FBEC5D;"|'varen'
! style="background:#FBEC5D;"|'(be)heyrsken'
! style="background:#FBEC5D;"|'(ver)domen/<br/>oordeylen'
! style="background:#FBEC5D;"|'verklåren'
! style="background:#FBEC5D;"|'seagen/<br/>seggen'
|-
| style="background:#CCCCFF;" colspan="2"|'''[[Infinitiv]]''' || [[wikt:ridan#Old Saxon|rīdan]] || [[wikt:fliogan#Old Saxon|fliogan]] || [[wikt:helpan#Old Saxon|helpan]] || [[wikt:brekan#Old Saxon|brekan]] || [[wikt:sprekan#Old Saxon|sprekan]] || [[wikt:faran#Old Saxon|faran]] || [[wikt:waldan#Old Saxon|waldan]] || [[wikt:domian#Old Saxon|dōmian]] || [[wikt:mahlon#Old Saxon|mahlon]] || [[wikt:seggian#Old Saxon|seggian]]
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="5"|'''[[Indikativ|Antöynende wyse<br/>teagenswoordige tyd]]'''
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''ik''' || rīdu || fliugu || hilpu || briku|| spriku || faru || waldu || dōmiu || mahlo(n) || seggiu
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''thū''' || rīdis || fliugis || hilpis || brikis|| sprikis || feris || weldis || dōmis || mahlos || sages
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''hē/it/siu''' || rīdid || fliugid || hilpid || brikid || sprikid || ferid || weldid || dōmid || mahlod || saged
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''wī/gī/sia''' || rīdad || fliogad || helpad || brekad || sprekad || farad || waldad || dōmiad || mahliod || seggiad
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="5"|'''[[Indikativ|Antöynende wyse<br/>verleaden tyd]]'''
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''ik''' || rēd || flōg || halp || brak || sprak || fōr || wēld || dōmda || mahloda || sagda
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''thū''' || ridi || flugi || hulpi || brāki || sprāki || fōri || wēldi || dōmdes || mahlodes || sagdes
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''hē/it/siu''' || rēd || flōg || halp || brak || sprak || fōr || wēld || dōmda || mahloda || sagda
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''wī/gī/sia''' || ridun || flugun || hulpun || brākun|| sprākun || fōrun || wēldun || dōmdun || mahlodun || sagdun
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="5"|'''[[Subjunktiv|Anvogende wyse<br/>teagenswoordige tyd]]'''
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''ik''' || rīde || flioge || helpe || breke|| spreke || fare || walde || dōmie || mahlo || seggie
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''thū''' || rīdes || flioges || helpes || brekes|| sprekes || fares || waldes || dōmies || mahlos || seggies
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''hē/it/siu''' || rīde || flioge || helpe || breke|| spreke || fare || walde || dōmie || mahlo || seggie
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''wī/gī/sia''' || rīden || fliogen || helpen || breken|| spreken || faren || walden || dōmien || mahlion || seggien
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="5"|'''[[Subjunktiv|Anvogende wyse<br/>verleaden tyd]]'''
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''ik''' || ridi || flugi || hulpi || brāki|| sprāki || fōri || wēldi || dōmdi || mahlodi || sagdi
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''thū''' || ridis || flugis || hulpis || brākis|| sprākis || fōris || wēldis || dōmdis || mahlodis || sagdis
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''hē/it/siu''' || ridi || flugi || hulpi || brāki|| sprāki || fōri || wēldi || dōmdi || mahlodi || sagdi
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''wī/gī/sia''' || ridin || flugin || hulpin || brākin|| sprākin || fōrin || wēldin || dōmdin || mahlodin || sagdin
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="2" | '''[[Gebedende wyse]]'''
| style="background:#CCCCFF;"|'''Enkelvold''' || rīd || fliog || help || brek || sprek || far || wald || dōmi || mahlo || sage
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Meyrvold''' || rīdad || fliogad || helpad || brekad || sprekad || farad || waldad || dōmiad || mahliod || seggiad
|-
| style="background:#CCCCFF;" colspan="2"| '''[[Unvultooid deylwoord]]''' || rīdandi || fliogandi || helpandi || brekandi|| sprekandi || farandi || waldandi || dōmiandi || mahlondi || seggiandi
|-
| style="background:#CCCCFF;" colspan="2"|'''[[Vultooid deylwoord]]''' || (gi)ridan || (gi)flogan || (gi)holpan || (gi)brokan|| (gi)sprekan || (gi)faran || (gi)waldan || (gi)dōmid || (gi)mahlod || (gi)sagd
|}
 
Anteykening:
 
* De darde swakke warkwoordklasse besteyt üüt mär veer warkwoorden (namelik [[wikt:libbian#Oldsassisk|libbian]], [[wikt:seggian#Oldsassisk|seggian]], [[wikt:huggian#Oldsassisk|huggian]] en [[wikt:hebbian#Oldsassisk|hebbian]]); et is een oaverblyvsel van een oldere en groutere klasse dee in et oldhougdüütsk behölden is.
 
== Vöärbealdtekste ==
Van "https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Oldsassisk"