|
=== Klimaat ===
Rhode Island hevt een vuchtig landklimaat. Dat düdet up warme, reagenachtige sommerssoamers en kule winters. Et heytste ooit emeaten was 40 °C in Providence, de laegste temperatuur was -32 °C in [[Greene (Rhode Island)|Greene]]. In döärsneyde wördt et der måndeliks tüsken de 28 °C töt -7 °C.
== SkiednisseGeskydenisse ==
=== KolonioaleKoloniale tiedtyd ===
[[Bestaand:Roger Williams and Narragansetts.jpg|thumb|right|225px|Roger Williams en de Narragansett-indioannindianen.]]
[[Bestaand:King Philip's Seat.jpg|thumb|right|225px|[[Stool van KönnigeKöäning Philip]], nde plaatsesteade woarwår nas loatsenden leaiderlätsten leider van de NarragansettnNarragansetten wörnümmebrachted edöadwör, destiedsin dee tyd nöchnoch groond-ebeedgrundgebeed van [[Massachussetts (koloniekolony)|Massachussetts]].]]
[[Roger Williams]] kömnköm öpup nden uuterstelätsten peunttip van [[Narragansett Bay]] te wönnwoanen noadetnå at hee was verbann uut n kolonie vanin [[Massachussetts (kolonie)|Massachussetts1636]] inverbannen 1636was uut de Massachusetts-kolony, ömdetümdat hee oandreanders religiestaandpeunteoaver hargelöyv dachten as de inwönnersrest van deede kolonieinwoaners. tEt Stökstükke laandland kreegnkreag hee van net [[Narragansett (indioannstamstam)|Narragansett-indioannstamNaragansettvolk]] ömüm 'n niejny leaven leawenup te moaknbouwen. Hee neumnnöömden tet stökstükke laandland '''Providence''' en neumnverklården tet ntöt plaatsesteade vanwår lüde mochten gelöyven wat se religievriejheaidwolden.
TweaTwey joarnjår loaterlater, in [[1638]], kömntröäken andere lüde verskilndenår menskenet öpeiland [[Aquidneck-eilaand (eiland)|Aquidneck]], wönnnå noadetat zeeleuWilliams toostemmigeöär vantostemmige Williamsdån ekreegn hebthad. DoarDår deaden se baawnne zeenye tweawoansteade woonplaatsebouwen, [[Portsmouth (Rhode Island)|Portsmouth]]. Ouk dår untstünd händig an verskel, wårnå verskillende lüde sik afsünderden en ne nye stad [[Newport (Rhode Island)|Newport]] stichteden. nDe Tweadendree plaatsesteades, önstoanProvidence, noadetPortsmouth nen gröpskenNewport, tverklården nichsikselv eansunafhangelik waren oawernöömden tsik beleaid''Colony inof PortsmouthRhode Island and Providence Plantations''.
In Rhode Island was vreyde tüsken de 'nykommers' en de inheymsken. Andere ståten hadden dår andere gedachten oaver. Vake deaden se niks uut up de neutraliteit van Rhode Island. Et Narragansettvolk wör afslachted, wat nit hülp üm de vreyde te bewåren. De Narragansetten söchteden wraak en stöäken Providence in den brand, al löäten se de inwoaners vöäraf noch wal kans üm vord te kommen.
Providence, Portsmouth en Newport kreegn öf roopn zölf öarn onofhaanklikheaid uut en neumn 'm zölf ''[[Colony of Rhode Island and Providence Plantations]]''.
De kolony wör deyl van de [[Hearskappye van Ny-Engeland]] in [[1686]], do as köäning [[James II van Engeland]] probeerden üm de lösse kolonys under sik te krygen. Nå den [[Gloriösen Upstand]] van [[1688]] wör Rhode Island weader unafhangelik. De vöärnaamste brunne van inkomsten was noch altyd burenbedryv en viskerye. Timmerholt en botenbouw wörden ouk vöördan belangryker. In disse tyd wörden der ouk slaven invoord, al warren dår gin wetten vöär. Slavenhandel wör 'n belangryk deyl van de plaatselike ekonomy, ümdat slaven nöydig warren vöär de [[rum]]stoakeryen.
Ondaanks det Rhode Island vreade har mit de ploatslike indioann harn de oandre stoatn dr oandre edaktn oawer. Zee trokn oft nichs an van n neutroaliteait van Rhode Island deur öp t ebeed van disse kolonie de Narragansett-stam uut te reujn, woarbiej de pögige van Rhode Island öm vreade te kriegn nich hölpn. De Narragansettn sloan trög deur Providence in n braand te doon, hoowal de inwönners dr an veurofgoand de toostemmige kreegn öm weg te goan.
Rhode Island was den eyrsten ståt wat sikselv unafhangelik verklården van et Vereynigd Köäningryk. Dat was up den [[4. mei]] [[1776]]. Et was tegelyke ouk den lätsten ståt van de oorsprungelike darteen wat de nye amerikaanske grundwet underteykenden. Dat was up den 29. mei [[1790]], meyr as 14 jår nå de unafhangelikheid.
n Kolonie wörn deil van n [[Hearskappie van Niej-Englaand]] in 1686, in ne pögige van [[James II van Englaand]] öm de onofhaanklike koloniejn önner ean könninklike oawerhearsige te kriegn. Noa de [[Gloriejeuze Revolusie]] kreegn t wear eaign onofhaanklikheaid as kolonie in 1688. t Wichtichste deil van de ekonomie war nöch steads agrikultuur (veural zuuvelboerderiejn), en visn. De produksie van timmerhoolt en boatbaaw kömn loater ok steads mear an te pas. In disse tied kömn dr ok sloavn, ondaanks det dr ginn wet war dee t ebruuk van sloavn toostoan. Sloavnhaandel wörn wal n wichtig deil van de ploatslike ekonomie deur n haandel in [[rum]].
=== Upstand en industrialisaty ===
Rhode Island war n earsten stoat öm 'm zölf onofhaanklik van n köninklike familie en t [[Verienigd Keuninkriek|Vereanigd Könninkriek]] in t eheal. Det was öp 4 mei 1776. t Was ok n loatsten stoat van de earste deartien stoatn dee onofhaanklik warn öm de Amerikoanse Groondwet te önnerteaknen. Det was öp 29 mei 1790, mear as 14 joarn noade't 'm zölf onofhaanklik verkloarn.
[[Bestaand:Providence, Rhode Island, 1858.jpg|thumb|left|225px|Providence inüm tet midnmidden van nde 19en19. joarhönnerteywe.]] ▼Döärdat de Rhode Islanders al längere tyd gevolens van unafhangelikheid hadden, was et 'n belangryk bulwark in de unafhangelikheidsstryd teagen de britten. In [[1772]] wör hyr de eyrste persoon edouded vöär de [[Amerikaanske Revoluty]]. Een paar lüde uut Providence völlen in de haven nen boot an, ümdat se et nit eyns warren med de britske handelsprysen.
In de Revoluty nöämen de britten Newport in. 'n Samenesteld leager van amerikanen en [[Frankriek|fransken]] vöchten üm se van Aquidneck te verdryven. De franske vloot sorgden vöär ne flinke oavermacht, wårdöär de britten vertrekken musten üm öäre skeype te redden. Rhode Island wör den uutvalsbasis vöär wydere gevechten teagen de britten.
=== Revoluusie en industrioalisoasie ===
▲[[Bestaand:Providence, Rhode Island, 1858.jpg|thumb|left|225px|Providence in t midn van n 19en joarhönnert.]]
Döardet Rhode Island ne lange skiednisse van onafhaanklikheaidsevoolns har was t t wichtigste ebeed in n onofhaanklikheaidsstried teagn de Britn. In 1772 was hier t earste bloodvergietn van de [[Amerikoanse Revoluusie]]. Öp det möment valn n antal inwönnern van Providence nen boot in de hoawen an ömdet zee't nich eans warn oawer de haandlspriezn dee de Britn harn. t Was n earsten stoat öm de onofhaanklikheaid uut te roopn en n loatsten öm de Groondwet te önnerteaknen.
In [[1787]] begün de [[Industriele Revoluty]], in Rhode Island. Eyne [[Thomas Somers]]] voorden linnengoodmaskines in vanuut Engeland. Den tweyden linnengoodfabrik van Amerika wör in Rhode Island bouwd. Dat leyverden wark up vöär arme lüde dee vanaf et platteland når de stad hen tröäken. Ümdat se gin land hadden, hadden se ouk gin stemrecht. In 1829 had 60% van de vrye (blanke) lüde in den ståt gin stemrecht. Dår probeerden se wat an te doon. [[Thomas Dorr]] skreav een vöärstel uut üm lüde stemrecht te geaven en dat köm der by ne volksstemming ouk döär. Toch was den vöärsitter wat de stemming leiden et der nit med eyns en weigerden et döär te voren. Hellige lüde kömmen in upstand, wat nu te book steyt as de [[Dorr-upstand]]. De uutkomst was ne anepasde variant van Dorr syn vöärstel: y möägen stemmen as y land hadden of as y vöär $ 1,- een stembreevken haalden.
De Britn neamn Newport oawer tiejdns de revoluusie. n Leager bestoande uut Amerikoann en Fransn vektn öm hunne wear van Aquidneck Island te kriegn. n Ankömst van nen Fransen vloot dee n oawermacht har zörgn dr veur det de Britn 'm möstn trögtrekn. Det döadn zee öm öare skjeepn nich an de Fransn te mötn geevn. Vearder was Rhode Island n uutvalsboasis veur de Amerikoanse vekters dee de Britn in de oandre oawerhearste deiln verjoagn.
Rhode Island was in dee tyd et middelpunt van de amerikaanske slavenhandel. Kort nå de revoluty was Rhode Island good vöär sou'n 60 töt 90 % van alle slavenhandel.
In 1787 vangn de industrieele revoluusie an in Amerika, öm preseas te wean in Rhode Island. Hier, [[Thomas Somers]] moakn tekstielmasjienn dee hee uut Englaand hoaln. Loater wörn n tweaden tekstielfebriek van Amerika hier ebaawd. Deur disse revoluusie kömn völle mensken van t plättelaand öp de stad an, woar zee gin laand mear harn. Hierdöar harn zee ginne stemmerektn mear. In 1829 har 60% van de vrieje blaanke mensken van de stoat t rekt nich öm te stemn.
Zee pröbearn det pröbleam öp te losn, moar det gung oft nich good. [[Thomas Dorr]] moakn n veurstel öm t an te pakn, en det veurstel wörn in n referendum good-ekeurd döar de bevölkige. Moar n öp det möment zetnden veurzetter was t doar nich mit eans en weaigerdn t deur te voorn. Hierdöar önstoan n [[Dorr-öpstaand]]. Ondaanks det det nich zoo n greut sukses war kömn dr nen an-epasten versie. Dissen versie zea de'j stemn könn a'j laand in oewe bezittigen har, öf a'j $1 betoaln biej t stemn zölf.
=== Börgeroorlog en Progressive Tyd ===
In dee tied was Rhode Island t ebeed in Amerika mit de measte sloawen. t Was ok t wichtigste deil van Amerika veur de sloawenhaandel. In de joarn aachter de revoluusie hoaldn Rhode Island 60% töt 90% van n Amerikoansen sloawenhaandel.
By den [[Amerikaansken Börgeroorlog]] was Rhode Island den eyrsten ståt wat manskappen vöär de stryd stüürden up [[Abraham Lincoln]] syne anvråge. Den ståt leyverden 25.236 soldåten, wårvan as der 1685 uut de tyd kömmen. Up eygen grundgebeed gebröäk Rhode Island de eygene industriäle vöäruutgang üm den oorlog te winnen.
In [[1866]] wör et rassenunderskeid der ståtsbreyd achterhen edån.
=== Burgerkrieg en Progressieve Tied ===
Tiejnds n [[Amerikoansen Burgerkrieg]] was Rhode Island n earsten stoat öm troopn te stuurn noa n anvroag van Lincoln veur hulpe uut de stoatn. Rhode Island stuurn 25,236 männ. 1,685 gungn oet de tied. In t eaign ebeed ebruukn Rhode Island zinne industrieele voardigheaidn öm n krieg te winn.
In den Eyrsten Wearldoorlog leyverden Rhode Island 28.817 soldåten, wårvan 612 et nit nåvertelden. Medeyne nå den oorlog wör den ståt egreapen döär de [[Spaanske Gryp]]. Tüsken 1920 en 1930 kreag de [[Ku Klux Klan]] der heyl wat leaden uut Rhode Island by.
In 1866 wörn t rasnverskil in de skooln önneruut ehoald in n healen stoat.
In n Earsten Wearldkrieg stuurn Rhode Island 28,817 männe, woarvan 612 oet de tied gungn. Noa n krieg wörn n stoat etröfn döar n [[Spoanse Griep]]. In de tied van 1920-1930 ha't plattelaand van Rhode Island ne enörme toonoame van lidmoatskop öp de [[Klu Klux Klan]] an.
{{Verenigde Stoaten}}
| 