Verskil tüsken versys van "Grunnen (provìnzie)"
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
K olde CSS vervangen, replaced: class="prettytable → class="wikitable, |----- → |- using AWB |
||
Regel 31:
<div style="text-align: justify">
== Algemain ==
Provìnzie wordt ook wel ''Stad en [[Ommelanden]]'' nuimd, omdat ien vrouger tied [[Grunnen (stad)|Stad]] (oorspronkelk [[Nedersaksisch|Saksisch]]) en t omliggend plattelaand (oorspronkelk [[Freesk|Frais]]) laange tied in onmin leefd hebben. De drij historische Ommelanden binnen [[Hunzego]], [[Fivelgo]] en t [[Westerkertaaier]]. De [[Ommelanden]] en t [[Oldambt (streek)|Oldambt]] waren tot [[15e eeuw|15e aiw]] grotendails Fraistoaleg. De Stad, t [[Gerecht (streek)|Gorecht]] en [[Westerwoolde (streek)|Westerwolde]] waren Leegsaksisch. Nou wordt sikkom overaal in Ommelanden [[Nedersaksisch|Leegsaksische]] [[dialekt]]en proat. Allend in dörpen [[Moarem]], [[De Wilp]] en [[De Penne (Grönnen)|De Penne]] in t Westerkertaaier wordt nog [[Westlaauwers Frais|Frais]] proat.
Der binnen vaaier [[Stad (woonstee)|steden]] in de provìnzie: [[Grunnen (stad)|Grunnen]], [[n Daam]], [[Winschoot]], [[Delfziel]].
Grunnen is noa [[Drenthe]], [[Frieslaand|Fraislaand]] en [[Zeelaand]] provìnzie mit minst aantal ienwoners van Nederlaand, met 246 inwoner per km².
== Geogroafie ==
t Noordoosten van provìnzie grìnst aan t [[Ems (revier)|Ems]]-[[Dollart]] [[estuoariom]]. In streek om en bie dit estuoariom is inloop van tied bult grond biekommen. Omgeevm wordt veural kenmaarkt deur herenboeren mit schiere kapitoale [[Boerderieje|stees]] en leutje aarbaidershoeskes der noast. Naargnswoar in Grunnen was t verschil tuzzen riek en aarm zo groot as in dit Oldambtster west. Vandoar ook dat der juust in t [[Oldambt (streek)|Oldambt]] n [[kommunisme|kommunistische]] partij ontstoan is. Dizze was tot 2006 aan tou grootste partij in de gemainteroad van gemainte [[Reiderlaand (gemainte)|Reiderlaand]].
[[Ofbeelding:Reitdiep Dorkwerd1245.jpg|right|250px|thumb|Het [[Raitdaip]] bie [[Dörkwerd]] ]]
Regel 47:
Oostelk van de Veenkolonien en t Oldambt ligt [[Westerwoolde (streek)|Westerwolde]], n streek op zaandgrond. Hier ligt t hoogste stee van Grunnen, de [[Hassebaarg]]. Dizze streek wordt kenmaarkt deur n glooiend laandschop mit veul bozzen en [[neander]]rivierkes.
Ook t [[Westerkertaaier]], in t westen van t provìnzie, ligt op n laange zaandrog. Dit is n oetloper van de [[Hondsrog]]. t Het wat laandschop betreft veul van de [[Friese Woolden|Fraise Wolden]].
In t noorden van t Westerkertaaier wordt t laandschop kenmaarkt deur [[wierde (toponiem)|hoogten]].
[[Grunnen (stad)|Stad]] en [[Hoaren (Grunnen)|Hoaren]] binnen ontstoan op de Hondsrug. Dit verkloart ook de hoogteverschillen in Stad.
Ook t [[Hoogelaand]] is, zo as de noam al vermouden dut, n hogergelegen streek. As man t over t Hoogelaand het, prat man ook voak over ''doar bie de diek''. Dit komt deurdat de [[dieken]] dizze streek beschaarmen en ontstoan loaten hebben.
De belangriekste knoalen in de provìnzie binnen t [[Raitdaip]], t [[Van Starkenbörgknoal]], t [[Emsknoal]], t [[Stadsknoal (knoal)|Stadsknoal]] en t [[Winschoterdaip]].
Regel 60:
== Geschiednis ==
[[Ofbeelding:Grönnen koart.jpg|thumb|220px|right|Koart van Grunnen mit de [[Oldambtsters]]e noamen]]
De geschiednis van de provìnzie Grunnen is veur n groot dail t prozes woarbie de Stad in de run van de joaren aal meer de macht kreeg in de [[Ommelanden]]. Doar veur ligt nog n periode woarin t grootste dail van de provìnzie ain gebied vörmde mit t noaberske [[Frieslaand|Westerlaauwers Fraislaand]] en [[Oostfraislaand]]. t Was n gebied dat t maiste vot haar van de tegenswoordege [[Waddenzee]]. Bie [[eb]] vuil t dreug, bie [[vloed|vloud]] ston t grotendails onder woater. In dat kwelderlaandschop was vaste bewonen allendeg meugelk op [[wierde (toponiem)|wierden]] en [[taarpen]].
De vondst van n [[hunebed]] bie [[Noordloaren]] verwist noar t feit dat de bewonensgeschiednis op zien minst terugge gaait tot de [[staintied]]. De vondst van n verzonken hunebed bie [[Delfziel]] is n aanwiezen dat dij bewonen zoch nait allend bepaarkte tot t grìnsgebied mit [[Drenthe|de Drìnt]].
De eerste bekende vermelden van t Stad Grunnen dateert oet 1024. De Stad was dou in elk geval nominoal bullen van de [[bisschop]] van [[Aartsbisdom Utrecht|Oetrecht]]. Aannomen wordt dat Stad oorspronkelk n Drìnts esdörp was, môr der binnen ook aanwiezens dat Stad dails bewoond wuir deur [[Friezen (volk)|Fraizen]]. t Saksische karakter het in elk geval de overhaand kregen.
De Stad haar oorspronkelk ainege konkurrentsie van [[n Daam]], môr noadat de Stad der in sloagd was om t [[stoapelrecht]] te verwaarven was de dominante positsie vestegd. De invloud van de Stad dijde vlot oet. t Toppunt van heur macht beraaikte de Stad aan t ìnde van de [[15e eeuw|15e aiw]], dou heur invloud tot wied in de tegenswoordege provìnzie [[Frieslaand|Fraislaand]] rekde, woarbie allend [[Franeker|Froaneker]] zok tegen Stad verzette. In summege dailen van de provìnzie, mit noam in t [[Oldambt (streek)|Oldambt]] en [[Westerwoolde (streek)|Westerwolde]] was de Stad oetìndelk ook formeel boas.
De haile provìnzie nam de toal van de Stad over, môr behuil n aantel Fraise woorden en oetdrukkens.
In de tied van de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek]] was de gangboare aanduden veur Grunnen [[Stad en Lande|provìnzie Stad en Lande]]. Dij volgorde was gain touval. De heerschoppij van de Stad over grode dailen van de provìnzie ìndegde in bestuurleke zin noa de [[Franse tied (Nederlaand)|Franse tied]]. Dou wör de tegenwoordege provìnzie insteld woarbinnen de biezöndere positsie van de Stad formeel ôfschaft wör. De Stad bleef nog wel aigender van grode dailen van t Oldambt, Westerwolde en de Veenkolonien. Doar kwam pas n ìnde aan in de tachtiger joaren van de [[20e eeuw|20e aiw]] deur gemaintelke herindailen.
Regel 102:
=== Eterij en Drinkerij ===
Typisch Grunneger lekkernijen binnen:
* '''Spekdikken'''. Dikke rogge pankouken mit metwôrst en spek. Zai worden veural om en bie nijjoar eten en worden ook moakt in [[Oostfraislaand]], môr hebben doar n aander smôk as de Grunnegse.
* '''Boerenjongen en boerenwichter'''. Boerenjongen is braandewien mit keneel en rozinen. Boerenwicht is t zölfde allend den mit aprikosen in stee van rozinen. Boerenjong is ook de noam veur n leutje Grunnegs metwôrstke dij oorspronkelk oet Westerwolde komt.
* '''Grunneger Knieperkes en Rolletjes'''. Knieperkes binnen zuite koekies môkt mit n kniepiezer, vandoar de noam knieper. Zai worden ook moakt in Drìnthe en Overiesel, môr hebben n zuitere smoak. Rolletjes binnen oprolde kniepers en binnen typisch Grunnegs.
▲* '''Boerenjongen en boerenwichter'''. Boerenjongen is braandewien mit keneel en rozinen. Boerenwicht is t zölfde allend den mit aprikosen in stee van rozinen. Boerenjong is ook de noam veur n leutje Grunnegs metwôrstke dij oorspronkelk oet Westerwolde komt.
▲* '''Grunneger Knieperkes en Rolletjes'''. Knieperkes binnen zuite koekies môkt mit n kniepiezer, vandoar de noam knieper. Zai worden ook moakt in Drìnthe en Overiesel, môr hebben n zuitere smoak. Rolletjes binnen oprolde kniepers en binnen typisch Grunnegs.
* '''Haardstoet en schoten'''. Haardstoetjes binnen witte, platte, ronde en haarde stoetjes. Ze worden allend in Grunnen verkocht bie ambachtelke bakkerijen. Schoten binnen laangwaarpege kadetten oet Grunnen, môkt van melkdeeg.
* '''Oalwief'''. Oalwief is n typisch Grunneger lekkernij. t Is n soort ontbijtkouk, môr wordt maisttieds eten bie de middagkovvie. t Is n soort van de Grunneger kouk, woar man ook weer aander soorten van het zo as t sukerkouk.
▲* '''Oalwief'''. Oalwief is n typisch Grunneger lekkernij. t Is n soort ontbijtkouk, môr wordt maisttieds eten bie de middagkovvie. t Is n soort van de Grunneger kouk, woar man ook weer aander soorten van het zo as t sukerkouk.
▲* '''Povvert'''. n Hoge, ronde cake mit rozinen en gember der op.
* '''Grunneger mostert, mostertsoep en mostertsaus'''. Grunneger mostert is n pittege mostert mit haile mostertzoaden der in. Hiermit wordt ook mostertsoep en mostertdipsaus môkt. Mostertdipsaus wordt dipsaus nuimt omdat der mit eerdappels in dipt wordt.
=== Kultureel aarfgoud ===
t Kultuurhistorische aarfgoud van de provìnzie wordt vörmd deur [[Börg]]en (verstaarkte laandhoezen, zo as de [[Fraeylemabörg]] in Slochter) en veule olle dörpskìrken, dij voak mit de bieheurende dörpskernen op [[wierde (toponiem)|wierden]] stoan. Aan de Duutse grìns liggen de vestendörpkes [[Boertang]], [[Schaanze|Nijschaanze]] en [[Olschaanze (Grunnen)|Olschaanze]].
Wieders is n groot kultureel zentrum van de provìnzie t [[Grunneger Museum]]. De olle grieze [[Martinitoren]] van de middelaiwse [[Martinikìrk]] is de trots van [[Grunnen (stad)|Stad]] en [[Ommelanden|Ommelaand]].
=== Toerisme ===
t Kultureel aarfgoud en aander zainsweerdegheden as t Naasjonoalpaark [[Laauwersmeer]], de [[Hortus]] in Hoaren en de natuur in [[Westerwoolde (streek)|Westerwolde]] vörmen de belaankriekste rezens veur toeristen om noar de provìnzie Grunnen te kommen.
== Gemaintes ==
Regel 146 ⟶ 140:
=== Provinzjoale Stoaten ===
De [[Provinzjoale Stoaten]] binnen veur t lèst kozen in 2015.
{| BORDER="0"
|
|
{| class="
!colspan="9"| Uitslag Statenverkiezingen 2003, 2007, 2011 en 2015
|-
| |||