Versy up 06:37, 19 sep 2019 bewark Holder (Oaverleg \| bydragen) 181 bewerkingen K corr using AWB ← vöärige wysiging		Versy up 10:55, 6 nov 2020 bewark weaderümmedraien Bitbotje (Oaverleg \| bydragen) bots 1.445 bewerkingen K olde CSS vervangen, replaced: class="prettytable → class="wikitable (15) using AWB volgende wysiging →
Regel 5: == Info in et vuurten == [[Ofbeelding:IndelingTweants.png\|thumb\|right\|Meestgebroekte indeling van et Tweants]] Et Tweants is n dialekt van et [[Neersassies]], ne [[West-Germoanse toalen\|West-Germaans]]<nowiki/>e sproakengroep. Tweants wörd zowat in heel Tweante sprökn. 75% van de Tukkers zeg at ze et good köant, 62% zeg at ze et ook dageliks doot. Standaard Tweants gef et nich. Hoast ieder dörpken hef zienen eigen slag. Belangrieke herkenningspeuntn bint et gebroek van ''nit'', ''nich'' en ''neet''. Wo meer a'j noar et oostn goat, te meer as ze ''nich'' zegnt. [[Vjenne]], [[Eanter]] en [[Riesn]] en wat kleanere plaatsn der umhen hebt nen helen biezeunderen slag: dee hebt de oolde [[Westfaals]]e [[Brekking (taal)\|kleenkerbuuging]] beheuldn in völ weur. In de meest westelike plaatsn ([[Healdern]], [[Nijverdal]]) lik et meer [[Sallaands]], umdet dee um wöarde te verkleanen neet et Tweantse achterplaksel ''-ke ''gebroekt (boom - beumke), mer ''-ie ''(boom - beumpie). Ook hebt dee ne kleenkerverheuging metkreggen. Tweants zeg ''stool'', ''hoes'' en ''been'' terwiel as de westelike plaatsen ''stoel'', ''huus'' en ''bien'' zegt. Regel 18: == Skriefwieze == Der besteet ginne offisjele skriefwieze vuur et Tweants. Wal zeent der twee skriefwiezes mear of meender algemeen an enömmen; de [[Standaard Schriefwieze]] en de skriefwieze van de [[Kreenk vuur Tweantse Sproake]] (KTS). De standaard skriefwieze wil wat den oetgaank -(e)n betreft de sprektaal zo good meugelik wiergewen en biej de metkleenkers rekkenskop hoalden met etymologie en woordvörming. De KTS-skriefwieze wil meer ansloeten bie leazers dee as Hollaands leazen gewoon zeent, en bie de skriefwiezes van aandere gebeden. Vuurbeelden: Standaard Schriefwieze:<br>''Vie gungn n eandken hen loopn en deedn oonderweg verskilnde zaakn bekuiern'' Regel 34: [ʌ] - wördt oet esprökn as in et Duutse ''Mann''. Zooas in et Tweantse ''hadn''. [a] - wördt oet-esprökn as in et Hollaandse ''Laat'', allene iets länger en mear vuurin in n moond. Zooas in ''vake''. *As der ne in et skriewen ne -n achter de -aa steet, wördt de [a] oet-esprökn as in et [[Fraans~~\|Fraanske~~]]ke ''trente''. Doarumme riemt "Trente" op et Tweantse ''kraante''. [æ] - Zoo um en noabiej as in et [[Engels~~\|Engelse~~]]e{{Info\| t standaard Brits Engels, geeldt vuur ieder moal at t Engels hier eneumd wördt}} ''back'', mear dan met n moond wat meender wied lös, woerduur as he vake as [e] wördt an-eheurd. Tweants: ''ètn''. [ɛ] - as in et Hollaandse ''pet''. Tweants: ''pette''. [e] - as in et Duutse ''geben''. Nen kleenker zoonder verglieding. Tweants: ''Breef''. Regel 65: *"öar" wördt oet-esprökn as [öa wà] [eeə] - dissen klaank begeent as in et Duutse ''geben'', mear an et eande dreeit he met ne "jöh". Ofwieknde dialekten zooas et [[Riesns\|Riessens]] en et [[Eanter~~\|Eanters~~]]s doot dit völle. Et [[Vjens]] steet der um bekeand det et zelfs allene den "jöh" oetsprekt, mear dan as "jèh"; Tweants ''breef'' wörd in et Riesns ''breeəf ''en in Eanters "''brieəf''" en in et Vjens "''brjèf''".▼ ▲[eeə] - dissen klaank begeent as in et Duutse ''geben'', mear an et eande dreeit he met ne "jöh". Ofwieknde dialekten zooas et [[Riesns\|Riessens]] en et [[Eanter\|Eanters]] doot dit völle. Et [[Vjens]] steet der um bekeand det et zelfs allene den "jöh" oetsprekt, mear dan as "jèh"; Tweants ''breef'' wörd in et Riesns ''breeəf ''en in Eanters "''brieəf''" en in et Vjens "''brjèf''". [ooə] - disn klaank wörd oet-esprökn duur nen klaank te maakn as in et Duutse ''Boot'', mear an et eande doarvan ne "wöh" an too te voogn. [ui] wördt oet-esprökn as [öj], zooas in ''kuiern''. Regel 80 ⟶ 79: [s] - Standaard West-Germaans. Wördt met roonde lipn oet-esprökn. Doarduur wördt e mangs duur boetnlaanders as ne Engelse ''-sh-'' verstoan. [z] - Standaard West-Germaans, met roonde lipn. In völle Tweantse variaantn wörd de [z] aait as ne [s] oet-esprökn, dus as ''seekers'' (zekers), mear in et West-Tweants is der n dudelik oonderskeaid tusken ne [s] en ne [z], behalvn as ze direkt noa mekoar komt: '' 's söandaagns''. ('s zöandaagns), of noa nen stemmeloozn metkleenker: ''wasseukie?'' (wat zeuk ie?). [k] - Krig wat mear loch as ne Hollaandse [k]. k<sup>ch</sup>. Et ''ch-''deel vaalt hoaste neet op en lik wat op den [[Duuts~~\|Duutsen~~]]en ''ich-laut''. [g] - Stemhebnde ("zachte") [k]. Was vroger dudeliker as non, mear allene as e wör evolgd duur ne [n] of [ng]. et Tweantse ''bign'' wör vroger oet-esprökn as et Engelse ''big'' met nen [ng]-klaank der achteran, mear de jongere genneroasies verleest um. Rechtevoort is der bie de meeste leu gin oonderskeaid mear tusken ''legn'' (dale legn) en ''lengn'' (lengn met water, of iets länger maakn). Wat leu sprekt ''legn'' rechtevoort oet as ''lejn''. [l] - Wat soortn Tweants maakt oonderskeaid tusken nen zwoarn en nen lechn [l]. De wat euldere soortn hebt allene den lechn [l], den at vuur in n moond met n tip van de tonge teegn de [[vuurtaandrichel]] emaakt wörd (zo as n Duutsen [l]). Aandere soortn Tweants doot an et begin van n woord/lettergreep nen lechn en an et eande van n lettergreep nen zwoarn, net as in et [[Nederlaands\|Hollaands]], en wellich is et doarduur ook veraanderd. Regel 112 ⟶ 111: Et is lastig um zoonder vuurkennis te bepoalen wat vuur een geslacht of een woard hef. Et keump vake oawereen met wo as et in et [[Hoogduuts]]<nowiki/>is, mer det geet neet aait op. Doar keump nog bie det et völ leu neet oetmaakt. Vuural jonge leu dee der vuur kiezet um Plat te kuieren, veend et feit dét ze Plat kuiert belangrieker as good Plat kuiern. Ze haalt dan de geslachten duur mekoar. In gesprökkene sproake vaalt der lecht langshen te sjoemelen, dus vaalt et neet op. Männelike wöarde hebt in onbepoalden vorm et lidwoard ''nen''. In bepoalden vorm et lidwoard ''den. ''Beropen zeent meestal männelik (behalve de vanoolds vrouwelike beropen, bv. in de zorg). In gesprökkene sproake wörd et onbeklemtoonde ''den ''vake verkortt töt ''<nowiki/>'n,'' zodet et verwarrend genog onziedig kan lieken. Vrouwelike wöarde hebt in onbepoalden vorm et lidwoard ''ne ''en in bepoalden vorm et lidwoard ''de. ''Et West-Tweants hef achter vrouwelike wöarde meestal ne -e (vrouw'''e''', kast'''e''',''' '''kat'''te, '''piep'''e''', baank'''e'''). Wiedters zeent wöarde dee as eandigt op -is(se), -ieje, -ead/eat en -ing/-ige vrouwelik: geskiedenisse, boerderieje, universiteat, vereanige. Regel 121 ⟶ 120: ====onbepoalde lidwöarde==== {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="80%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| Mannelik ! style="background-color:#abcdef" \| Vrouwelik Regel 134 ⟶ 133: ===bepoalde lidwöarde=== {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="80%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| Mannelik ! style="background-color:#abcdef" \| Vrouwelik Regel 150 ⟶ 149: ====Kört(er) bie==== {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="80%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| Mannelik ! style="background-color:#abcdef" \| Vrouwelik Regel 163 ⟶ 162: ====Wiet(er) of==== {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="80%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| Mannelik ! style="background-color:#abcdef" \| Vrouwelik Regel 189 ⟶ 188: === Bezittelike veurnaamweurde === {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="80%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| ! style="background-color:#abcdef" \| Mannelik Regel 256 ⟶ 255: Met regelmoatige woarkwöarde wordt dee woarkwöarde bedoold woervan n stam bie elke persoon onveraanderd blif. {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="50%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| persoon ! style="background-color:#abcdef" \| rechtevoortse tied Regel 299 ⟶ 298: ==== Hebn ==== {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="50%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| persoon ! style="background-color:#abcdef" \| rechtevoortse tied Regel 341 ⟶ 340: ==== Wean ==== {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="50%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| persoon ! style="background-color:#abcdef" \| rechtevoortse tied Regel 385 ⟶ 384: ==== Goan ==== {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="50%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| persoon ! style="background-color:#abcdef" \| rechtevoortse tied Regel 432 ⟶ 431: ==== Doon ==== {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="50%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| persoon ! style="background-color:#abcdef" \| rechtevoortse tied Regel 476 ⟶ 475: ==== Loopn ==== {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="50%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| persoon ! style="background-color:#abcdef" \| rechtevoortse tied Regel 522 ⟶ 521: Zelfstaandige naamwöarde köant wean ''männelik'', ''vröwwelik'' en ''onziedig'' in et Tweants. Ofhaankelik van et woardgeslacht mut et lidwoard en n oetgaank van et bievooglike naamwoard ekeuzn wordn. {\| class="~~prettytable~~wikitable" \|- ! Regel 554 ⟶ 553: ===Mearvoold=== t Mearvoold kan op verskilnde wiezes evörmd wordn. Mannelike wöarde kriegnt vake ne klaankumbuging (umlaut): 1 hoond - 2 heunde. Vrouwelike wöarde kriegnt ne -n dr bie achter: 1 kiste - 2 kistn. Onziedige wöarde kriegnt dr -e(r) bie achter: 1 keend - 2 keender. Onziedige wöarde met nen roondn klaank achterin n moond (oo, oe, oa) kriegnt ook ne umbuging noar vuurtn in n moond: 1 book - 2 beuke, 1 hoes - 2 huuze, 1 hoar - 2 höare. Klaankn dee't al vuurin n moond emaakt wordt, kriegnt gin klaankumbuging: 1 been - 2 bene. Regel 562 ⟶ 561: Wöarde dee't van oorsproonk nit Tweants zeent wordt vake vanzelf as vrouwelik ezeen, en kriegnt dus ook vrouwelike mearvooldsoetgänge. Wöarde dee't eandigt op -eit/-eat kriegnt vake ne mearvoolds-''n'' (fakulteat - fakulteatn), en wöarde dee't eandigt op -ing ne mearvoolds-''s'' (vereniging - verenigings). De wieze woerop at et mearvoold evörmd kan wordn, kan ook van doarp töt doarp nog wier verskiln. In wat dialektn raakt et oonderskeaid tusken mannelik en vrouwelik aal mear vergetn, en wordt rechtevoort de meeste mearvooldn op de vrouwelike wieze doan, duur dr ne -n achter te plakn. Zo is et mearvoold van ''woard'' "wöarde", mer völle dialektn maakt doar "woordn" van. t Is opvalnd det bv. in Riessen de leu zegnt: ''1 stroate - 2 stroatn'', terwiel et in et Eanters is: ''1 stroate - 2 ströate''. Dit is opmaarkelik umdet "stroate" n vrouwelik woard is, mer in et Eanters mearvoold toch umlaut krig. Regel 568 ⟶ 567: == Sk-/Sch- == In wat deeln van Tweante wördt de '''sch-''' op zin [[Nederlaands\|Hollaands]] oet-esprökn, in aandere deeln wördt e as '''sk-''' oet-esprökn. Dr is gin regel vuur, en n eenn zegt ''skole'' en n aander ''schole''. Dit is ook nit per plaatse verskilnd, mear hef te maakn met persoonlike vuurkuur, of invlood van de umgewing. Dr wörd wal es edacht det dit dr met te maakn hef det de oolde leu oet Tweante öare wichter Hollaands prebeern te learn en de wichter verbettern as zee in et Hollaands van ''skuur'' vuur ''schuur'' deedn. De wichter gungn disn regel dus ok in et Tweants gebroekn. Disse "verbettering" zorgt dr ook vuur det leu ook wöarde met ''sch-'' goat oetsprekn dee't juust wál met ne ''sk-'' mut wordn oet esprökn, zo as bv. ''scheetbord'' (skateboard) en ''schielers'' (skeelers). Dit woarkt ook aansumme: leenwöarde oet et Hollaands met ne ''sch-'' wordt mangs met ne ''sk-'' oet esprökn (bv. ''niejskierig'') Regel 596 ⟶ 595: ''Wat doo'j?'' ''Ik '''doo''' leazn.'' ''Wat dee'j?'' ''Ik '''dee''' leazn.'' ''Wat he'j (e)doan?'' ''Ik hebbe leazn '''(e)doan'''.'' ''Woerumme steun Jan bekeand?'' ''Den '''dee''' aait völle leazn''/''Umdet hee aait völle leazn '''dee'''.'' Regel 619 ⟶ 615: :wo'k - wol ik :wo'j - wol iej :ezv '''Goan''' Regel 641 ⟶ 637: == Wöarde == {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="50%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| In et Nederlaands ! style="background-color:#abcdef" \| In et Tweants Regel 857 ⟶ 853: Hier he'j n poar vuurbeelde: {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="80%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| In et Nederlaands ! style="background-color:#abcdef" \| In et Tweants Regel 906 ⟶ 902: == Plaatsnaamn == {\| class="~~prettytable~~wikitable" rules="all" cellpadding="2" width="40%" style="border: 1px solid #999" ! style="background-color:#abcdef" \| In et Tweants ! style="background-color:#abcdef" \| In et Nederlaands Regel 1.146 ⟶ 1.142: {{Nedersaksische taalwiezers}} [[Kategorie:Tweants artikel]] [[Kategorie:Tweants]]

Verskil tüsken versys van "Tweantsen taalwiezer"