|
[[Bestaand:Neanderthalensis.jpg|thumb|Skelet van eenen neanderthaler]]
De '''neanderthaler''' (''homo (sapiens) neanderthalensis'') is eenen uutestörven mensksoorte. Se bint in hunderdusenden jåren tyd (mögelik) untwikkeld uut [[Homo heidelbergensis]]. Bütte van neanderthalers bint evünden in [[Europa]], et [[Midden-Oosten|Middenousten]] en [[Azië|Centraalasie]].
===Untdekking===
Neanderthalerbötte bint untdekked döär eenen koppel steynhouwers in et [[Neanderdal]] in 1856 an de rivyre de [[Düssel]], in [[Duutslaand|Düütskland]]. An dit dal hevt de mensksoorte düs ouk syn name te danken. Et güng üm eenen skeadeldak, eenen spaakbeyn, twey dybeyne, eenen upperarmbeyn, eenen ellepype en wat brukstükken.
Achterof bekeaken was et eyrste neanderthalerskelet al in 1829 in et [[België|Belgiske]] [[Luik]] evünden. Later ouk in [[Nederland]] en [[Fraankriek|Frankryk]].
Eyrst dachtten lüde dat et gewoan van et headendaagse model was, mar wal eenen misförmden. Wårskynlik eenen 'idioot'. Anderen dachtten dat et wal eyns eenen menske uut de [[iestied|ystyd]] kun weasen. En et platyn van de neanderthaler as eenen wöösteling en lykend up eenen gorilla besteyt altyd noch, mar dår kümt sötys an verandering in.
Apart is wal dat [[Charles Darwin]] niks esegd of eskreaven hevt oaver de neanderthaler.
===Lichaamsbow===
Neanderthalers waren gewoan eenen mensksoorte, arg gelyke an uns. Mar der waren ouk seaker verskillen. So wördden sy neet arg lang: 150 töt 160 centimeater, mar swårder van lyv en möägelik flink wat starker. In vergelyking med uns hadden se langwarpigere höyvden, eenen swåre wenkbrouwboage, de kinne stünd neet vöäruut en se hadden eenen dikke nöäse. Neanderthalers waren blykbår geyn gode renners, want de underbeyne waren kleiner. Vermödelik waren de ousterske varianten wat slanker as de westersken, wat med et klimåtverskil te maken hevt. Wal hadden se de harsens grouter as dat van uns. Wat de språkmöägelikheyden angeyt waren de neanderthalers seaker gelyke an uns.
===Kultuur===
Neanderthalers waren knyvtige mensken. Getüge de vöäle vündsen van steynen warktügen so as vuustbylen en skrapers. Summige lüde denket dat de plyssteyn, ümme deerhüden te bewarken, döär de neanderthaler uutevünden is, en later döär moderne mensken oaverenömmen is. Ouk hadden sy verskillende wyses ümme vüür te maken, wat wal händig is as y in eenen ystyd leavt. De meyste oaverblyvsels van neanderhalers bint in grotten evünden, wat dan west up dat sy meystentyds in grotten leaven en slöäpen. Vöäle anwysings bint der vöär dat sy der eenen godsdeenst der up nå eholden en ear douden med allerlei rituelen begraven.
{{Dialekt|sdz}}
| 