Benito Mussolini

Benito Amilcare Andrea Mussolini (29. july 1883 - 28. april 1945) was nen italiaansken politikus en juurnalist den as de Nationale Fascistenpartye stichteden en leidden. Hee was eyrsten minister van Italie vanaf den Mars når Rome in 1922 töt syne afsetting in 1943. Hee nöömden sik ouk "Duce" (leider) van et italiaansk fascisme, vanaf de grundlegging van de italiaanske knokplogen, de Fasci (swarthemden) töt syn douddoon in 1945 döär de italiaanske partisanen. As diktator van Italie en stichter van et fascisme was hee anstichter en vöärstander van den internationalen spreid van et fascisme, tüsken beide wearldoorlöge in.

Portret van Benito Mussolini

Mussoline begünde as socialistisken politiker en juurnalist by de krante Avanti!. In 1912 wör hee lid by et Nationale Direktoraat van de Italiaanske Socialistiske Partye (PSI), mär dår wör hee uutesat ümdat hee vünd at Italie med must vechten in den Eyrsten Wearldoorlog terwyl as syne partye unpartydig wulde weasen. In 1914 begünde Mussolini een ny blad, Il Popolo d'Italia, en deenden in et italiaanske leyger. Do as hee in 1917 gewund rakeden mocht hee nå huus. Mussolini spröäk oapenlik slecht van de PSI. Hee wör voordan nationalistisker en stichteden de fascistenbeweaging, dee't niks uphadden med egalitarisme en klassenstryd. See sköäven Revolutionäär Nationalisme as gedachtengood når vöären, klassensamenwarking.

Nå den Mars når Rome wör Mussolini up den 31. oktober van 1922 ansteld as Eyrsten Minister döär Köäning Victor Emmanuel III. Dårmed was Mussolini den jüngsten ståtsminister van et land töt dan to. Al syne politike teagenstanders löät hee döär syne geheime polity uut de weg rümen en vakbundsstakingen wörden verböäden. Med en paar wetswysigingen wüsten Mussolini en syne möäge de macht te grypen en et land under ne diktatorskap te krygen. Binnen vyv jår was Mussolini langs wettige en unwettige wysen an de macht en probeerden der nen totalitären ståt van te maken. In 1929 underskreav hee et lateraanske verdrag, wårmed as Vatikaanstad apart wör.

Mussolini wulde de olde lüüster van et Romeinske Riek herstellen döär koloniaal besit uut te breiden en de invlood van et fascisme döär te voren. In de jåren 20 probeerden hee Libie in te neamen, löät hee et greekske eiland Korfu bombarderen, kreag seggenskap oaver Albanie langs verdragen en dwüng de stad Fiume af van et domålige Jugoslavie. In 1936 nöäm italie Etiopie in nå de Tweyden Italiaansk-Etiopisken Oorlog, wat samengüng med Eritrea en Somalie under Italiaansk Oustafrika (AOI). In 1939 nöäm Italie Albanie in. Tüsken 1936 en 1939 hülp Mussolini den spaansken diktator Francisco Franco in et sadel, in den Spaansken Börgeroorlog. Under Mussolini probeerden Italie den Tweeden Wearldoorlog teagen te holden döär soldåten når de brennerpas te doon üm de Anschluss teagen te warken. Ouk dead Italie med in et Stresafront. et Lyttonrapport, et Verdrag van Lausanne, et Veerkrachtenpakt en et Verdrag van München. Toch vervrömden sik Italie van Groutbrittannie en Frankryk döär sik uuteandelik an te sluten by Düütskland en Japan. Up den 1. september van 1939 völ Düütskland Polen binnen, wårnå as Frankryk en et Vereynigd Köäningryk et den oorlog verklården. Dårmed begünde den Tweyden Wearldoorlog.

Up den 10. juni van 1940 beslöät Mussolini med te doon an de düütske kante. Dat begünde good, mär uuteandelik störtten et nazikamp up meyrere fronten in. Döär de slaagde Allieerde invasy van Sicilie stünd et volk en en paar lüde uut syne partye neet meyr achter em. Dårümme seade up den 25. juli van 1943 den Grouten Fascistisken Råd et vertrouwen in em up. Köäning Victor Emmanuel III satten em af as ståtshöyvd en löät em uppakken. Hee stelden ouk Pietro Badoglio an as nyen Eyrsten Minister. Kort nå at den köäning med de Allieerden krygsråd hölde, wör up 12 september 1943 Mussolini bevryded döär düütske valskarmjagers en kommando's van de Waffen-SS, under leiding van Harald Mors.

Nå at Adolf Hitler med den bevryden diktator üm tåfel was eweasd, makeden hee Mussolini höyvd van de Italiaanske Sociale Republik, nen noorditaliaansken marionettenståt, ouk wal de Salò-republik enöömd. Et veroorsakeden den Italiaansken Börgeroorlog. Teagen et eande van april 1945 was Mussolini souwat vulleydig verslån. Med syne minaresse Clara Petacci probeerden hee når Switserland hen te vlüchten, mär se wörden egreapen döär italiaanske kommunistiske partisanen. See wörden doudesköäten up den 28. april van 1945, kort by et Comomeer. De lyken wörden når Milaan hen bracht en te ünstersteböäventen upehöngen an en tankstation soudat alleman seen kunde dat et geböärd was.