Verskil tüsken versys van "Nyguinea"
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 3:
'''Nyguinea''' ([[Tok Pisin]]: ''Niugini''; [[Hiri Motu]]: ''Niu Gini''; indonesisk: ''Papua'', vanoldsher ''Irian'') is et up-eyn-nå gröätste eiland van de wearld. Med ne uppervlakde van 785,753 km2 is et et gröätste eiland up et [[Zujelik halfroend|südelik halvrund]]. Et is underdeyl van [[Melanesie]] en de süüdwestelike [[Grote Oceaan|Groute Oceaan]] en ligt up 150 km van [[Australie]]. Ouk verskillende kleinere eilanden up et westen en ousten höyret der by an. De oustelike hälvde van et eiland valt under den unafhangeliken ståt [[Papua-Nyguinea]]. Et westen, ouk bekend as Westnyguinea of Westpapua, is deyl van [[Indonezie|Indonesie]].
In totaal woanet der sou'n 11 miljoon lüde up et eiland. Dee sint te verdeylen in ungeväär dusend verskillende volker, med eavenvöäle verskillende språken. Volgens [[Ethnologue]] sint der in Papua Nyguinea 826 språken en in indonesisk Papua noch es 257, wat et totaal up 1073 språken bregt. Dårmed is Nyguinea wat språken angeyt et meyst verskeidene gebeed van de wearld.
Med 0,5% van et totale wearlduppervlak is et eyne van de rykste gebeden wat leavensförme angeyt. Vöäle [[Dieren|deers]] en [[Plaanten|planten]] dee der leavet kummet nargens anders vöär en sint noch neet beskreaven döär de [[weatenskap]]. Nyguinea wördt vake selvs bestempeld as 'håste' en wearlddeyl up sikselv.
== Namen ==
Regel 19:
== Landbeskryving ==
[[Bestaand:New Guinea Topography.png|duum|335x335px|Höygdekaarte van Nyguinea, wårup as et oustwestelike hougland düdelik te seen is.]]
Et nyguineaske eiland ligt up et noorden van Australie, besüden den evenaar. Et ligt ineslöäten tüsken de [[Arafurasey]] up et westen en de [[Stråt van Torres]] en de [[koraalsey]] up et ousten. Mangs wördt et bestempeld as et meyst oustelike eiland van den indonesisken archipel. Et ligt up et noorden van Australie's [[Top End (Australie)|Top End]], den [[Gulv van Karpentari]] en et [[skyreiland]] [[Kaap York]] en up et westen van de [[Bismarck-archipel]] en de Solomonseilände.
Regel 25 ⟶ 26:
Den förm van et eiland wördt vake vergeleaken med nen paradysvoagel (dee ouk up et eiland vöärkummet). Dit gevt de twey uutenden van et eiland öären naam: et noordwesten wördt wal ''Voagelkop'' enöömd en et süüdwesten Voagelstart.
Et landskap van Nyguinea wördt bepåld döär de [[Nyguineaske Houglanden]], nen bargkeaten van 1600 kilometer den as et eiland van oust når west döärlöpt. Vöäle van disse bargen sint meyr as 4000 meter houge. De westerhälvde hevt de höygste bargen van [[Oceanie]]. Et höygste punt is [[Puncak Jaya]], med 4884 meter. De boumlyne ligt rund de 4000 meter. Up de höygste bargen ligget
En ander vöärnaam kenmark sint de uutstrekkede südelike en noordelike laeglanden van hunderden kilometers. Hyr groiet laeglandreagenwolden, uutestrekkede watergebeden, [[Savanne|savannes]] en wat van de gröätste [[Mangrove|mangrovewolden]] van de wearld. Ouk ligt hyr et [[Nationaalpark Lorentz]], wat up de [[wearldarvgoodlyste]] van [[UNESCO]] steyt. De noordelike laeglanden wordet in et westen dröygetrökken döär de [[Mamberamo (rivyr)|Mamberamo]] en in et ousten döär de [[Sepik (rivyr)|Sepik]]. De vöärnaamste rivyren in de südelike laeglanden sint de [[Digul (rivyr)|Digul]] in et westen en de [[Fly (rivyr)|Fly]] in et ousten. Et gröätste eiland uut de küste is Dolak, wat kort by de munding van de Digul ligt.
Nyguinea hevt souwat alle soorten ekosystemen: gletsjers, alpentundra, savannes, barg- en laeglandreagenwold, mangroves, natte landen, mearen en rivyrenlanden, seygrassen en wat van de rykste koraalriffen van de wearld.
| |||