Verskil tüsken versys van "Middeleywen"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K Woolters hevt de syde Middeleewn hernöömd nå Middeleywen
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
[[File:Crescenzi calendar.jpg|thumb|]]
 
De '''middeleywen''' sint ne tydsspanne in de geskedenisse van [[Europa (werelddeel)|Europa]], dee duurden van ungeväär 500 töt 1500 nå [[Jezus Christus|Kristus]]. Se vallet ungeväär samen med de postklassike tyd van de wearldgeskedenisse. De middeleywen begünnen med den val van et westelike [[Romeinse Riek|Romeinske Ryk]] en güngen händigan oaver in de [[Renaissance]] en de untdekkingstyd. In de westelike geskedenisse sint de middeleywen et tweyde deyl van de dree höyvdtyden: de klassyke prehistory, de middeleywen en de moderne tyd. De middeleywen wordet underverdeyld in vroge, houge en late middeleywen.
 
BeweagingenUntwikkelingen uut de late prehistory, sou as daling van et bevolkingsantal, volk wat wegtröäk uutvan olde städenbevolkingscentra, wegvallen van langbestånde regeyringen, invasys en massamigraty van stammen, löypengüngen noch lange döär in de middeleywen. Döärdat volk up groute skåle vordtröäk når andere steades, sou as verskeidene germaanske stammen, sorgden vöäruntstünden nye köäningryken in et gebeed wat ooit et westen van et Romeinske Ryk was. In den söävenden eywe wörden [[Noordafrika]] en et [[Midden-Oosten|Middenousten]], wat töt dee tyd noch under et Oustromeinske of [[Byzantiense Riek|Bysantynske Ryk]] höyrden, deyl van et [[Umayyadkalifaat]], en [[Islam|islamitisk]] ryk. Al güng der vöäle up de sküppe in de samenleaving en wat polityk angeyt, der wör neet heylemål med et verleaden ebröäken. Et noch altyd groute Bysantynske Ryk, den direkten voordsetting van et Romeinske Ryk, bleav noch lange nen grouten macht. Med de [[Corpus Iuris Civilis]] (et JustiniaanskeJ''ustiniaanske Börgerrecht'') kreagkreagen et sekulyre rechtbörgers meyr förmrechten. In de westerske wearld nöämen vöäle köäningryken deylen van romeinske instituten oaver. Nye biskopryken en klousters wörden esticht en et kristendom spreidden oaver Europa. De [[Franken]] hadden under [[Karel de Grote|Grouten Kårel]] van den 8. töt den 9. eywe noch eaven et [[Karolingiske Ryk]]. Up et höygdepunt vöälen der noch groute deylen van [[West-Europa|Westeuropa]] under, mär et hölde gin stand. Der wör tevöäle intern evöchten, wårdöär der gin eynheid was teagen anvallende [[vikingen]] uut et noorden, [[magyaren]] uut et ousten en [[saracenen]] uut et süden.
 
In de houge middeleywen, dee as nå et jår 1000 begünden, groiden de bevolking van Europa hard, döär techniske verbeateringen en beatere landbouwmetoden. Dårdöär kunde de handel upbloien. In dee tyd was der ouk ne wårme upleaving in et klimaat van Europa, wårdöär der beatere ougsten binnenkümmen. Döär et nye inevoorde [[hovstelsel]] wör de samenleaving organiseerd in burendörpe dee grund leynden van de adel, en döär en feodaal stelsel musten ridders en laegere ädelen militären deenst leyveren an öäre höygeren in ruil vöär land. In [[1054]] küm der ouk en skeid tüsken de [[Rooms-Katholieke Karke|Roumsk-Katolike]] en de Ortodokse Karke. In [[1095]] wör der vöär et eyrste uperoupen töt [[krüüstochten]]. Dit warren militäre veldtochten van westeuropääske kristenen üm et vöär öär heilige land van de moslims af te neamen. Et sorgden ouk vöär wyderen spreid van et gelöyv in de baltiske ståten en [[Spanje]] en [[Portugal]]. Köäningen wörden höyvd van centraal eleide natyståten. Dat drüng geweld en misdåd terügge, mär maken et lastiger üm en deyld kristendom terechte te krygen. In et Westen bestünd et intellektuäle denken vöäral uut skolastyk, ne ströyming wårby vöäral probeerd wör üm de warking van de wearld te beskryven vanuut den Bybel. Ouk wörden der [[Universiteat|universiteiten]] sticht. De teology van [[Thomas van Aquino|Tomas van Aquino]], de skilderyen van Giotto, et dichtwark van Dante en Chaucer, de reisen van [[Marco Polo]] en de gotiske bouwstyl van katedrålen sou as in et [[Frankriek|franske]] Chartres wordet as en paar van de vöärnaamste untwikkelingen van disse tyd eseen.
 
In de latere middeleywen wör allens lük lastiger, med hunger, seekdes en oorlöge. Dårdöär wör de bevolking van Europa flink terüggebracht. In de dree jår tüsken [[1387|1347]] en [[1390-1399|1350]] störven ungeväär eyndarde van alle Europeanen an de pest. Köäningryken warren voordan med mekander in gevecht, buren warren vake in upstand en de katolike karke kreag nen split te verduren. Döär en paar kulturele en technologiske untwikkelingen begünde de europääske samenleaving der anders uut te seen en wör händigan de vrogmoderne tyd inelüded.
 
== Begin en eande van de Middeleewn ==