Verskil tüsken versys van "Dom van Utrecht"
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K IW-Bot: dorto: ru:Домский собор (Утрехт) |
een groot stok der bi'jdaon |
||
Regel 1:
[[Ofbeelding:Domtower Utrecht.jpg|thumb|right|250px|De Domtoren en -karke]]
[[Ofbeelding:Interieur Domkerk.JPG|thumb|right|250px|De binnenkaante]]
De '''Dom van [[Utrecht (stad)|Utrecht]]''' is een markante [[gotiek|gotische]] karke in et midden van de stad. Et wodde bouwd vanof [[1254]] as de [[kattedraal]] van et [[bisdom Utrecht]] en was wijded an [[Martinus van Tours|Sunte-Matten]]. Sund [[1580]] is de karke [[protestantisme|protestaans]]. De 112,32 meter hoge '''Domtoren''' is de hoogste [[karktoren]] van Nederlaand en et hoogste gebouw van Utrecht.▼
[[Ofbeelding:Domkerk Utrecht met herbouwd middenschip.jpg|thumb|right|250px|Mit herbouwd middenschip]]
[[Ofbeelding:DSC01134.JPG|thumb|right|250px|De butenkaante]]
▲De '''Dom van [[Utrecht (stad)|Utrecht]]''' is een
De Domkarke was tot de karkelijke herindieling in [[1559]] de ienigste kattedraal in de Noordelike Nederlanen, en
De Utrechtse Dom is ondaanks de verminking ien van de belangriekste gotische monementen in Nederlaand. Et was ok ien van de vrogste veurbeelden van de gotiek in Nederlaand en as ienigste gebouw hier staot et wat de stiel
In de [[middeleeuwn|middelieuwen]] was een [[kapittel]] an de Domkarke verbunnen dat een eigen [[immuniteit]] bezat, een grondstok waorop de wereldlike macht niks in te brengen had. Behalven de kattedraal zels stonnen hier de [[huus|woningen]] van de [[kanunnik]]en en tot in de dattiende ieuw ok et paleis Lofen van de Duutse keizer. De immuniteit van de Dom greensde an de zuudkaante an de immuniteit van de [[Sint-Salvatorkarke]] of Oold-Munsterkarke mit onder meer et paleis van de [[bisschop]]. Tussen beide karken, op et grondgebied van de Sint-Salvator, ston een dadde karkien inklemd, de Heilig-Kruuskapel.
==Ingrepen==
Naodat in jannewaori [[1795]] de [[Batoafse Republiek|Betoafse Rippebliek]] uutreupen was, von in febrewaori een soort poletieke beeldenstorm in de Domkarke plak: een groep radikaole Fraansgezinde [[patriotisme|patriotten]] onder anvoering van Jan van Lidt de Jeude drong et gebouw binnen en vernielde de aodellike waopenbodden en grafmonementen. Zo mos et graf van Anna Elisabeth van Solms, de wedevrouw van de laeste militaire gouverneur van Utrecht, et ontgellen. Heur woning, et veurmaolige bisschopspeleis naost de Domtoren, wodde in [[1800]] verkocht veur ofbraoke, en drie jaor laeter wodde et mit de grond geliekmaekt.
In [[1811]] hefde keizer [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] et kapittel op en scheidde de toren van de karke: de toren en de schipruïne kwammen an de wereldlike overhied (in et beginne et Riek, sund 1823 de gemiente Utrecht), wiels de karke in bezit kwam van de hervormde gemiente, die daornaost een anzienlike schaedevergoeding kreeg. Disse ni'je situaosie, die tot now toe nog de hieltied etzelde bleven is, maekte de weg vri'j veur nog een peer ingriepende maotriegels.
Zo wodde in [[1826]] et puun van et schip aendelik ruumd en kwam et hudige [[Domplein]] tot staand. Jammer genog is doe ok de naoburige Heilig-Kruuskapel ofbreuken, en nog in [[1847]] wodde ien van de drie deur de storm van 1674 speerd bleven schipkapellen sloopt. Mit rooie en zwatte stienties bin tegensworig de kontoeren van et vroggere middenschip op et Domplein angeven. Ok de middelieuwse [[konsistorie]] in et zuden van de Domtoren, op et plak van et hudige ontvangstgebouw, vul ten prooi an de slopershaemer.
In dezelde tied, van [[1824]] tot [[1831]] om percies te wezen, kon daankzi'j de vergoeding van de overhied de karke zels onder hanen neumen wodden deur [[architektuur|architekt]] [[Tieleman Feranciscus Suys]]. Hi'j wodde daorbi'j bi'jstaon deur de Utrechtse stadsarchitekt [[Johannes van Embden]], de ontwarper van et [[stadhuus van Utrecht]]. In et koor leut Suys een soort hoolten amfitheater bouwen, de zogenaemde "hudedeuze", en tegen de vri'jkommen westmure van de karke ontwurp hi'j een [[neogotiek|vrog-neogotisch]] entreegebouw, de "poekel van Suys" (1831). Een mederne gasverlochting vervong de oolde keerzekronen. Al disse toevoegsels bin laeter weer verwiederd. Bleven bin et ni'je [[orgel]] dat tegen de westmure van de karke zet wodde, en de schiengewulven uut stuuk die de hoolten zoolder in et dwasschip uut et zichte holen. Ondertussen gong et verval an de butenkaante van de Dom gewoon deur.
De minne staot van de karke nao disse ingrepen is vaastlegd in een grote makette uut [[1830]] deur F. van Embden in et ''Centraal Museum'' in Utrecht. Dezelde Van Embden ontwurp in 1830 een ni'j ''Leesmuseum'' tegen de westmure van de paandhof, waortoe et middelieuwse kleine kapittelhuus en de Domschoele ofbreuken wodden. Et ni'je gebouw mos in [[1891]] op zien beurte plakmaeken veur et hudige [[Akedemiegebouw]], dat uutaendelik liekewel in de hoeke van et plein verrees.
Onderhoold an de toren was intussen ok al lange niet meer daon. Op [[29 november]] [[1836]] leup de lanteern slim zwaore schaede op. Een stuk van et [[gewulf]] stotte daele en de pielers wodden ontzet. Overwogen wodde et achtkaantige diel te slopen. Uutaendelik gongen ze over tot pervisorisch herstel, mar veur de wissighied wodden alle ballestraodes en aandere uutstekende elementen - veur zoveer ze nog anwezig weren - sloopt. Ok de paandhof lag der in disse tied schaemelties bi'j.
==Zien hudige gebruuk==
De Domkarke is in gebruuk bi'j et in [[1970]] instelde stadspasteraot Domkarke, een gemiente binnen de [[Protestaanse Karke in Nederlaand]]. Dageliks is der een middaggebed, wekeliks bin der twie [[vesper]]s, ien morgengebed en ien zundagmorgendienst mit een [[oekumene|oekumenisch]] kerakter. Der is een levendige karkmeziekpraktiek mit wekeliks een koncert op zaoterdagmiddag deur de in [[1971]] oprichte Domkantori'je.
==Een peer ofmetings==
*De totaole lengte van de karke véúr et instotten van et schip (butenwarks) was 119 meter, inklusief de toren.
*De lengte van et dwasschip is 49 meter (butenwarks).
*De middenbeuk van et koor is 12,14 meter bried.
*De gewulfhoogte in et koor is 31,50 meter.
*De nokke van et dak van de karke leit 41,60 meter boven de grond.
*Et torengrondvlak meet 19,30 bi'j 19,50 meter.
*De toren is 112,32 meter hoge.
[[Kattegerie:Stellingwarfs_artikel]]
| |||