Een Drenther

Een Drenther was de schoelname waorunder iene ien de Drenthsche Volksalmanak, die van 1837 töt 1851 ien Koevern uutegeben wördden, de eerste hielemaol Drèentstalige tekste publiceerden. Dizze tekste, die ien de eerste jaorgang van de Volksalmanak stund, was 't lange gedicht Zaomensproak over 't Broabands opreur, tussen Baerent, Greet en Harrem.

Begun van de Drèentstalige skrieveri'je

Mit dit gedicht, en aandere teksten ien 't Drèents die ien de Volksalmanak epubliceerd wördt, begunt de Drèentstalige skrieveri'je. Verskeiden luu hebt wel abusievelijk edacht det 't eerste vars ien 't Drèents Het hunnebed te Borger van Willem Seymour Mulder was, det ien 1853 ien de volksalmanak Drenthina verskeen.

De skriever

Ze weet niet wel of 't gedicht eskreben hef. Lichtkaans skreef 't iene van de redacteuren van de Volksalmanak, D.H. van der Scheer, Harm Boom of A.L. Lesturgeon. De dialectoloog Jan Naarding mienden det 't Van der Scheer eskreben had, mar historicus Hendrik Nijkeuter vindt ien zien proefskrift De "pen gewijd aan Drenthe's dierbren grond" det Naarding hierveur gien overtugende bewiezen gef.

Ienhold

De Zaomensproak giet aover de Belgische opstand. Baerent en zien vrouwe Greet praot mit Harrem-oom aover heur zeune Gertjan, die ien Braobant vechten mut. Greet karmt, mar Harrem geleuft det de zaken niet zo slim bint en det trouw an keunink en vaderland 't belangriekste bint. Opmarkelijk genog kuj ien de eerste Drèentstalige roman, Harm Boer'nlèv'n an de Riest deur Lucas Jonker (1929), ok wat vienden aover de Belgische opstand. In dizze roman vertelt een olde meister - ebaseerd op Jonker zien oom - aover zien tied ien Antwarpen, daoras e de citadel verdedigden teugen de Fraansen.

Tekste

Hier hej de tekste van de Zaomensproak compleet:

Zaomensproak over 't Broabands opreur, tussen Baerent, Greet en Harrem

Baerent.

Doar kump geleuf mi Harrem an,

(Zegt Baerent tegen Greet,)

Den weet er wissewal wat van,

Ho 't nou in Broaband geet.

Greet.

Zoo, Harrem-oom, sin ij doar ook?

Ho geet jou volk en ou?

Kom heer en zet dij in den hook,

En zeg, ho geet 't er tou?

Harrem.

Ho! 'k bin Goddank nog vris en zond

En ook mien volk in 't hoes

Moar ij, ho vroag ij zo in 't rond,

En greent zo onbesoes?

Baerent.

Mien wief, dat za'k jou zeggen, Harm,

is mangs bedreuft te pas;

Zij dut nou niks as onwies karm.

Ik wol dat 't anders was.

Gertjan, dat onze zeune is,

De hef zik vaste speuelt,

En is noa alle denkenis

In Broabant doar zoo heuelt.

Hij lig nog met sien garnizoon,

Zoo schriffe ons, in ons land,

En hueft nog anders niks te doon,

Als dreijen mit de hand.

Greet.

Hij schrif nog meer, joa van dat land,

Het eten isser goet;

Moar mangs dan sleit hem de sgarjant,

En vluckt en schelt hem oet.

Harrem.

Ho, Greet, wat proaten is dat noo,

Dat ij noe doarvan doot,

Hij is nog neet noar Broabant too,

En hef nog lang geen noot.

Noar 'k leuf, ze blieft ampart neet lang,

In dat ramoerlik land,

Want wel is veur 't verroad neet bang,

Of veur de moord en brand?

Ik heb wal oet de krante heurt,

Geen olt wief blif bij 't weel

De wieven scheeten, 't is gebeurt,

Oet vensterglas en deel.

O joa ('t is schrikklik, noaberman)

Ze smiet met kokend nat,

En steene oet het roam, en dan

De onze kurt en plat.

En jonges van zuk slag als den,

De wal kunt zeen of 't roakt,

Loopt ook al mangs met 't roer der hen,

En scheet dat 't soest en kroekt.

Baerent.

Ho! dan geet t'r al wat onwies langs

Als wieven ook me doon,

En dan de drieters ook al mangs,

Ze kriegen nog heur loon.

Joa, 't was ook beter dat zuk slag,

Hen gonk en heuden 't vee,

Wel heeld 't doar dan nog oet een dag,

Woar wieven vegten mee!

Greet.

De oorlog is tog schrikklik; moar

Woarom geen vreê eroakt

Of hadden 't leever met mekoar,

Met foesel offe moakt.

Ho dat s' ik nou zoo sloat en sniet

En all's kapot ramiert.

Baerent.

Joa, krek as in de prinsleutiet,

Doe hebben ze ook zo tiert.

Doe kregen ze de poaterjot,

Zoo hellig op heur hoet,

Joa sleugen mangs sik half kapot,

Met kroesen d'harbarg oet.

Harrem.

Dat heste regt en 'k leuf ook wal

Als d'onze oet Broabant tient,

Dan scheid z'ampart neet heel en dal:

Zoo ist neet oetgemient.

De keunink van ons is lang goot;

Moar, as ze hem heftig roakt,

Dan isse ook koppig tot sien doot

Eer dat hij 't weer of moakt.

Baerent.

Joa Greet, al wat 's tou nog zoo malt,

De spreuk dé 'k zeg is woar,

Dat doar de meeste spoanen valt,

Het meest wordt houen doar.

Zoo zal 't wal goan met broabants vee:

Bij heur is 't kwoad gefokt,

En 'k leuf, Jan Harrem-oom, dat zé

Zik krabt, doar 't heur neet jokt.

Harrem.

Dat heste regt; maar 'k leuf ook vrij

Ze kriegt er nog wat an,

't Is vrog of loate, v'ral as wij

Met heur goan an de gang.

En as de potetoaten nog

De nontervensie rekt,

Dan meug z'ous zoo lang targen tog,

Tot wij der weer in trekt.

Dog 't goa ho 't goa, binn wij moar trou

An keunink en an 't lant,

Al schelt men doar ook nog zoo grou,

Wij hollen zuver kant.

En eeder dé het spul bezeet,

En van ons 't siene zegt,

Dé zullen zeggen, ho et geet:

In Hollant geet et regt.

Karm doarum nigte neet zo arg,

Jou zeune dut sien pligt,

En schoon de muter ons ook targ,

Dou hest wat goots verrigt.

En als jou zeune goot en lief

Hef woagt, en 't is weer doan,

Vertelt hij jou tot tiedverdrief

Van siene heldendoan.

Bronnen

• Broersma, Rouke (red.) (2003), Scheupers van de taol: Bloemlezing van de Drèentse Schrieverij 1837-2003, Zuudwolde: Het Drentse Boek (p.18-19)
• Nijkeuter, Hendrik (2001), De "pen gewijd aan Drenthe's dierbren grond" : literaire bedrijvigheid in de Olde Lantschap, 1816-1956, Grunning: RUG (dissertatie)