Verskil tüsken versys van "Urkers"

't '''Urkers''' is 't [[dialekt|dialect]] dat op [[Urk]] espruken wordtwort. 't Beoort mit 't [[Eemlangds|Eemlaands]] in 't [[West-Veluws]] tot 't overgangsgebied tussen 't [[Nedersaksisch]] in 't [[Nederfrankisch]], maar wordtwort over 't algemien erekend tot 't [[Nedersaksisch]]. 't Dialect is ondanks disse verwaantskappen uniek van karakter, voral vanwege de isolatie as vuurmaolig eilaand. Sinds de laote niegentiende ieuw eawen vuul taolwietenskappers eurlui ermie biezigouwen. 't Urkers beoort tot ien van de levendigste dialecten van [[Nederlaand]].

't Urkers et een grote klankinventaoris, waorin de mieste klanken een korte in lange variant eawen. Dit verskil kan dertoe leien dat woorden een iele angere betekenis kregen: ''kiek'' beteaket "kijk", maar ''kiêk'' is "keek". De klankwetten vor 't Urkers binnen vrij mulijk in binnen arg onriegelmaotig. In vuul woorden waor 't [[Standardnederlaans|Nederlaands]] ''ij'' in ''ui'' et, in 't [[Sallaans|Sallaands]] ''ie'' in ''uu'', et 't Urkers de klanken ''ee'' in ''eu''. Dit wordtwort verklaord eut de theorie van de [[Hollaanse expansie|Ollaandse expansie]]: in de zuventiende ieuw begon 't [[Hollaans (dialekt)|Ollaands]] de ''ie'' in ''uu'' vor de zuielijke ''ij'' in ''ui'' in te realen. Disse streektaol ad invloed op de Zuierziedialecten. De klanken ''ee'' in ''eu'' binnen tussenfasen in de overgang, die 't [[Amsterdams]] in de zuventiende ieuw ad moet eawen.

De ''h'' wordtwort in 't Urkers miestal niet eut-espruken, [[H-deletie|dit verskeensel]] is waarskijnlijk in de achttiende ieuw eut [[Zwolle]] over koemen waaien. De cluster ''sk-'' is in 't Urkers, net as in 't [[Fries]], 't [[Westfries]] in angere Noord-Ollaandse dialecten, 't [[Oost-Braobans|Oost-Brabants]] in verskillende angere dialecten, bewaord eblieven, in niet in ''sch-'' of ''sj-'' verangerd: ''skaol'', ''skilder''.

De woordenskat van 't Urkers kint vuul woorden die typisch vor de [[Iesselmeer|IJsselmeerkust]] binnen of wazzen: ''tate'' of in 't Urkers ''taote'' vor 't Nederlaandse woord "vader", ''bessien'' vor 't Nederlaandse woord "oma" etc. Disse woordenskat wordtwort wel wat of-eplat duur de toeniemende invloed van 't [[Nederlaands]], maar dit is in mindere maote 't geval.

Arg waorskeenlijk is 't Urkers 't miest levendige dialect in iel [[Nederlaand]]. Omdat Urk een arg echte gemienskap is mit weanig import sprikt zo goed as iederiene 't dialect nog onger eenkanger. Bovendien echt de Urker over 't algemien iel vuul an zien dialect. Dit zurgt ervor dat nog 97% van de Urker bevolking 't Urkers kan praoten, ouweren net zo vuul as jongeren. Bovendien gebrukken ze 't in alle informele situaties: teus, op 't wark, op straot in in eurluiers vrije teed. Soms wordtwort 't zelfs tugen vreemden gebrukt. Ok Urker gemienskappen beuten 't durp, bijvuurbield in [[Tollebeek]] (gemiente [[Noordoostpolder]]) Allien in formele situaties (op skoel, in de kark) praoten ze [[Nederlaands]], 't Urkers wordtwort dan wier wel vaak gebrukt in [[vergaorige|vergaoderingen]] in bijienkomsten. Een antal Urkers kunen eurluiers dialect ok skreven; dit doen voral jongeren in [[chatbox]]en. Ierbij worren de miest exotische skreefwezen gebrukt.

Wannaar d'r vreemden bij binnen wordtwort soms over-eskakeld nor 't Nederlands. As de vreemden bekint binnen mit 't Urkers blift 't dan gewoen de voertaol. Vereusde Urkers bleven 't dialect nog lange onger eenkanger gebrukken. Sinds de [[Tweede Wereldoorlog|Twiede Warreldoorlog]] wordtwort d'r vrij riegelmaotig in-eskrieven. D'r binnen ongermaar [[Biebel]]fragminten in 't Urkers vertaold. Ongerangere 't boek van de Psalmen, Job, Jona in is d'r een gezangbundel mit psalmen in liederen in 't Urkers verskienen. De zangbundel wordtwort gebrukt in de jaorlijkse vespdienst in 't Karkien an de Zie, waor 't Urkers in de dienst dan de ienige voertaol is in woord in gebed. In de reguliere kark wordtwort soms een stukkien in 't Urkers eut de Biebel eliezen of een lied in 't Urkers vuur-eliezen. Maar varder wordtwort 't Urkers in 't orthodoxe durp niet gebrukt. Inkelen zien 't as te 'gewoen' of 'te plat' om 't te gebrukken in de aredienst. Angeren venen 't te direct. Maar de vesperdienst in 't Urkers zit altoos stampvol. 't Urkers et te maken mit verangeringen in taol in klinkers. De lange ee wordtwort een lange ie. Zoas 'ezeten' dat tugeswoordig 'ezieten' is. In dat geldt dan ok vor 'egeten' in 'emeten', dat nou 'egieten'in 'emieten' is. Bij jongeren oor je ok steeds vaker ''ik kuun'' in plaats van ''ik kan'', in is 't woord ''kukebessien'', dat vrogger een skeldwoord vor "oud weef" was, sinds kort in gebruk ekeumen vor 't Nederlaandse woord "overgrootmoeder". De taolverangeringen bewegen eurlui dus niet nor 't Nederlaands toe maar d'r vanof. In dat is opmarkelijk. D'r is een levendige dialectkring.

Nao jaorenlang vergelikkend ongerzoek kwam in de jaoren twientig [[G.G. Kloeke]] tot zeen theorie van de Ollaandse expansie: de beïnvloeding van de oostelijke taol duur 't machtige Ollaand. Kloekes theorie wordtwort nog altosen an-eneumen.

Recintelijk is, op basis van nije indielingsmethoden, ervor epleit 't Urkers in een aparte familie ''Urkers'' in te dielen, waor dit dialect dan 't ienigste lid van is.<ref>'Measuring dialect pronunciation differences using Levenshtein distance' (chapter 9) duur Heeringa, Wilbert Jan ([http://irs.ub.rug.nl/ppn/258438452])</ref>. Dit zou kunen betekenen dat 't Urkers as aparte taol ezien moet worren, omdat 't Nedersaksisch ok steeds vaker zo ezien wordtwort. De visie van 't Urkers as noch Ollaands, noch Nedersaksisch dut dinken an de indieling die [[L.A. te Winkel]] eran gaf: in zeen ''Geschichte der niederländischen Sprache'' dielde ij 't mit onger angere 't [[West-Veluws]] in bij 't ''Süderseeisch''.