Verskil tüsken versys van "Westerkertiers"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Grunningen/Grunnings = verhollaandst; -r wel schreven, nait oetsproken (zai "oetsproak" in t grunnegs woordenbouk)
Regel 6:
|-
|Andere noamen
|Westerke<small>(</small>r<small>)</small>tierdersWesterkertierders, WesterketiersWesterkertaaiers, Westgrunnegs; Kolmerlands
|-
|Nederlandse noam
Regel 34:
****[[Nederduuts|Leegduuts]]
****[[Nedersaksisch|Leegsaksisch]]
*****[[Grunnegs|GrunningsGrunnegs]]
******'''Westerkertiers'''
|-
Regel 54:
[[Ofbeelding:Westerkwartaars.gif|250px|right|thumb|Lokoatsie van t Westerkertiers ien Nederland]]
 
t '''Westerkertiers''' of '''Westerkertierders''' (enkeld ok wel '''Westgrunnegs''' nuumd) is n [[Leegsaksisch]] dialekt dat proat wordt ien t zonuumde [[Westerkertier]], t zuudwesteleke part van e pervinziepervìnzie [[Grunnen (provìnzie)|Grunningen]], en ien t oosten van e [[Frieslaand|Friese]] gemeente [[Kölmerland en Nijkruusland|Kolmerland]].
 
== Algemeen ==
t Westerkertiers wordt heden ten doage nog proat deur om en noabijbie 23.000 mensenmìnsken. Doarvan wonen hosthoast 22.000 ien [[Grunnen (provìnzie)|GrunningenGrunnen]] en zowat 800 ien [[Kölmerland|Kolmerland]]. n Groot part van e sprekers bennen de wat oldere mensenmìnsken, woardeur t sprekersaantal ofnimtôfnimt.
 
Op koarten woarop e dialekten van [[Nederlaand|Nederland]] vermeldvermèld worden, wordt ien n groot part t Westerkertierse toalgebied omschreven as "[[Kölmerlands|Kolmerlands]]", dat n [[Leegsaksisch]] dialekt wezen zol. t Kolmerlands bestijtbestiet toalkundeg niet onder die definitsie, mormôr wordt tegenwoordegtegenswoordeg aanduud as t Westerkertiers dat sproken wordt ien Kolmerland. Onterecht, omdat t Westerkertiers ien Kolmerland nauweleks andere eigenschappenaigenschoppen verteunt as dat ien t aangrenzendeaangrìnzende GrunningenGrunnen sproken wordt. Meugelk komt dit misverstandmisverstaand deur t verwarren van t Westerkertiers metmit t [[Pompsters]] van [[De Pomp]].
 
== t Westerkertierse toalgebied ==
t Westerkertierse toalgebied wordt begrensdbegrìnsd deur e [[Drenthe|Drentse]] pervinziegrenspervìnziegrìns ien t zuudoosten, de [[Grunnen (stad)|Stad]] ien t oosten en t [[Rietdaip|Rietdiep]] ien t noordoosten. Ien die gebieden bestijtbestiet n vloeiende overgangovergong van t Westerkertiers noar e [[Grunnegs|GrunningseGrunnegse]] dialekten, [[Noordvelds]] en [[Stadjeders]]; de overgang noar t [[Hoogelaandsters|Hoogelandsters]], dat aan e andereander kaant van t [[Rietdaip|Rietdiep]] proat wordt, is van oldsheer minder vloeiend.
 
Ien t westen eindegtìndegt t Westerkertierse gebied abrupt deurdat t [[FreeskWestlaauwers Frais|Friese]] toalgebied begunt. t Westerkertierse gebied ien e pervinziepervìnzie [[Frieslaand|Friesland]] gijtgeet bijbie t Friese plak [[GerkeskloosterGaarksklooster]] de grensgrìns over en lopt as n lieke lien noar [[Kölm|Kollum]] toe, mormôr gijtgeet juust der veur noar [[De Pomp]] en dan richting t [[Laauwersmeer|Lauwersmeer]]. De plakken vörmen de volgende lien: [[Muntjeziel]], [[Warfstermeul]] en [[Boerem|Burem]]. Ien t plak [[De Pomp]] wordt t [[Pompsters]] proat dat n overgangsdialektovergongsdialekt tussen t [[Fries]] en t Westerkertiers is. Deur e abrupte ofbrekingofbrekeng van t Westerkertiers noar t Fries toe wordt der vanuut goan dat t Pompsterse toalgebied vroegervrogger veul groter westwèst het as dat t nou is.
 
== Dialekten ==
t Westerkertiers het 4 dialekten diedij van noordwest noar zuudoost bennen:
 
* [[Kölmerlands|Kolmerlands]]
Regel 76:
== Reloatsies met andere dialekten en toalen ==
 
=== Reloatsies met de andere GrunningseGrunnegse dialekten ===
t Westerkertiers wordt meesttieds as de minst-GrunningseGrunnegse vörm van t [[Grunnegs|Grunnings]] beschouwd (op t [[Noordvelds]] noa, dat toalkundeg zien zowel tot t GrunningsGrunnegs as tot t [[Drèents|Drents]] heurt). Tweeklanken diedij as typisch [[Grunnegs|GrunningsGrunnegs]] zien worden ("ai" en "ou"), kommen ien t Westerkertiers hosthoast niet veur. Woar veul GrunningseGrunnegse dialekten de -ai bruken, het t Westerkertiers meesttiedmeesttieds de ie.
 
Dit verschil wordt môkt deur e geschiednis van t Westerkertier. t Het n zetke part wèst van Friesland, t is n zetke n aparte heerlekheid wèst dat deur staark deur Drenthe beienvloed wör en heurt nou bie Grunnen, woardeur t binnen de oorspronkelke Oostlaauwers toalgrìns ligt. Dit môkt t juust weer n Grunnegs dialekt, deur t aksent. Toch is ien t aksent ook de overgong noar t Fries dudelk te heuren.
 
=== De ienvloed van t Nederlands ===
Noast t [[Stadjeders|GrunningsGrunnegs]], dat ien e [[Grunnen (stad)|Stad]] proat wordt, stijtstiet t Westerkertiers ien vergeliekingvergeliekeng metmit de andereander [[Grunnegs|GrunningseGrunnegse]] dialekten t meest onder druk van t [[Nederlaands|Nederlands]]. n Groot part van t toaleigenetoalaigense is doardeur al verloren gaongoan. VeulalVeulaal bruukt menman vörms uut t Nederlands en ver-grunningsengrunnegsen t danden. Dit nuumt men t [[regiolekt]]. Veurbeelden hiervan bennen:
 
* t Westerkertierse ''moek'' veur t Nederlandse ''maakte'' is tegenswoordeg ''moakte'' worden. (Veur ''moek'' wordt ien andere Grunningse dialekten ok wel ''meuk'' of ''muik'' bruukt)
* t Algemeen GrunningseGrunnegse ''[[stevel]]'' veur t Nederlandse ''laars'' wordt tegenwoordeg voak vervongen deur ''leers''.
 
=== Friese substroat ===
VerderVerders is ien t Westerkertiers van alleaal [[Grunnegs|GrunningseGrunnegse]] dialekten nog de grootste ienvloed van t [[Westlaauwers Frais|Westlauwers Fries]] weer te vinden. n Veurbeeld is de betekenis van t woord "''nuver''", dat ien andere GrunningseGrunnegse dialekten ok veurkomt en dan "schier" betekent. Ien t [[Westerkertier]] ken t ok "vrumd" betekenen, zo as ien t [[Fries]]. Ok gijtgeet de uutsproak laangzoam noar t Fries toe. Zo wordt de "l" veural op zien Fries uutsproken en kommen der bij bepoalde woorden n lichte "j" ien e uutsproak, bijveurbeeld Rietd<small>j</small>iep. n Oarege overgaangovergong is ok de ''sk''-klank in t Zuud-Westerkertiers woar dat verder ien Grunnen meestmeesttieds ''sch'' zeitzait wordt:; dus: ''skippen'' (schippen), ''skoapen'' (schoapen), ''skoel'' (schoul).
 
==Uutgaonde verwiezing==