|
Et '''Enkhuzens''' is htet [[dialect]] van de Noord-Hollaandse stad [[Enkhuzen]]. Het [[dialect]]Et wöd ezeen as een [[West-Fries|West-Fries]] dialect, moar hef wal een heel eigen karakter. HetEt Enkhuzens is noamelek op een aantal punten veul beholdener dan de dialecten in de noabi-je umgeavink van de stad.
In [[1981]] verschi-jnt et ''Enkhuzer woordenbook'' van Sjoerd Spoelstra,Uutgave P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam 1983</ref> . In dit woordenbook wöd ok op een aantal dialectkanmarken in egoan. ▼
== Typering ==
Et West-Frees wöd wal ens underverdeald in twee heufdgroopen: et Eilaand-West-Frees eenerzi-jds en hetet Laand-West-Fries aanderzi-jds. As de beneumingen al doot vermooden, wödden met den eersten groop et [[Tessels]] en et [[Wierings]] bedoold. Ok et uutestarven dialect van Vleeland slot zich an bi-j dit Eilaand-West-Frees.
De aparten kanmarken van hetet Eilaand-West-Fries bunt de uutsproak van '''ie''' veur "ij" en '''uu''' veur "ui". Kanmarken, dee ok apart bunt veur et Enkhuzer dialect. Net as in et Tessels en et Wierings spreakt leu in Enkhuzen van ''diek'', ''tied'', ''muus'' en ''duuf''. Doarumme wüdt ok hetet Enkhuzens wal "Eilaand-West-Fries" eneumd. De omrengende darpen gebruukt vormn as ''duif'' en ''taid'' (of ''toid'').
HetEt aparte karakter van et Enkhuzens let zich histories verkloaren. As olde, umwalde stad was Enkhuzen een geslotten centrum, dat veural in den Golden Eeuwe tot groten blooi kwam. Noa dizen golden tied raakten et stadjen echter in verval en veel in afzundering van de reste et laand. Vergeliekboar met vissersplaetsen as [[Urk]] en [[Volendam]] (mit de zeer aparte dialecten [[UrksUrkers]] en [[Volendams]]): deur historiese redenen was de stad een "eilaand" ewödden, ofeslotten van et achterlaand.
== Kanmarken ==
AsDe gezegdEnkhuzense is een opvallend kanmark van et Enkhuuzens dat de "ij" er asklinkerklaanken "'''ie'''" klunkt en deveur "uiij" alsen "'''uu'''". Ditveur is"ui" eenbunt beholdendbeholdende elementelementen invan et dialect: in et [[Middelnederlaands]] immers waarn dizzen klänken oaveral, moar vanof den 16e eeuwe is et in de Standaardtoal gebruukelek ewödden te [[diftong|diftongeren]]: 'uu' wierd 'ui' en 'ie' werd 'ij'. HetEt Enkhuzens hef, samen mit et Tessels, et Wierings en et Vleelaands aan dizzen klankverschoeving neet metgedoan. Opvallend bunt woorden as ''flute'' en ''spute'', met "uu", umdat dizze woorden in et Tessels en et Wierings noe juust -as uutzoondering op den reagel- met "ui" wödden uutesproaken.
Woorden as "schaap" en "kaas" wödden in Enkhuuzen mit de '''ee''' van "beer" uutesproaken: ''kees'', ''skeep''. In de noabi-je umgeavink van de stad klunk et echter ''keis'' en ''skeip''. Ok hier kump et Enkhuzens weer met hetet Tessels en et Wierings oavverhen en onderscheidt et zich van andere dialecten op et vaastelaand. Mangs wöd et Enkhuzens wal as een "compromis" tussen hetet Eilaand-West-Frees en hetet Laand-West-Frees ezeen. Et dialect hef ok meer Holaandse vormen dan de eilaanddialecten.
Hollaandse invloden zeet wi-j in woorden as ''pijp'', ''vijf'' en ''wijf'', de mangsmoal mit een '''ij''' wödden uutesproaken en dus neet, zoas eurspronkelek et geval möt zien ewest, met "ie". Ok opvallend bunt woorden as ''dorp'' en ''vork'': noagenoog alle West-Freese dialecten broekt hier ''durp'' en ''vurk''. Toch blik de vorm ''vurkie'' in hetet Enkhuzens tot begin [[20e eeuwe in gebruuk ewest, en is op eschrevven deur [[Kloeke]].
Een aander apart kanmark van et Enkhuzens is et wegvallen van de '''h''' in [[anlaut]]. Een "huis" wöd zo een "''uus''". Dizzen h-wegval vind wi-j neet in et Tessels en ok neet in et Wierings, moar wal in et [[Volendams]] en ok in et olde Vleelaander dialect. Wegvallen van de H is een verschiensel dat in veul Nederlaandse dialecten verskient. Wieter aparte en algemeen West-Frees is et behold van '''sk-''' woar et AN "sch-" hef stoan.
* Et Enkhuzens hef "art", "varf" en neet "urt" of "ort", dee West-Freese vormen.
* HetEt Enkhuzense woord veur "nieuw" is ''nij''; echt West-Frees is ''nuw''. Dizzen 'ij' is hoogstwoarschienlek uut ht oostn afkomstig.
* "Voor" is in et Enkhuzens ''veur''; ok dit is eerder Nedersaksisch dan West-Frees. Toch hebt dialecten rundum Enkhuzen hen (Drechterlaands) den "eu" ok op deizen plekke; hetet Enkhuzens liekt dizzen dialecten toch te hebben beïnvlood.<ref>K. Heeroma, Hollandse Dialectstudies, Wolters, Groningen, 1335</ref>
*
Hedensdoage wöd et Enkhuzer dialect neet heel veul meer esproaken. Deurdat veul leu van buuten Enkhuzen in de stad bunt komn wonnen, en et Standaardnederlaands of et "gewone" West-Frees metbrachten, wöd et dialect langzoam an vergeatn, en wödt vervangen veur de Noord-Hollaandse of West-Freese umgängstoal zoas dee ok wieters in de proveensie wödden esproaken.
==Bronnen==
Bronnen, noten en/of referenties:
▲In*Sjoerd [[1981]]Spoelstra verschi-jnt et(1893), '' EnkhuzerEnkhuizer woordenbookWoordenboek'' , van Sjoerd Spoelstra,UutgaveAmsterdam: P.J. Meertens - Instituut , Amsterdam 1983</ref> . In dit woordenbook wöd ok op een aantal dialectkanmarken in egoan.
^ Enkhuizer Woordenboek, Sjoerd Spoelstra,Uitgave P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam 1983
^ *K. Heeroma (1935), ''Hollandse Dialectstudies'', Grunning: Wolters, Groningen, 1335
[[Kattegerie:Achterhooks_artikel]]
| 