Verskil tüsken versys van "Enkhuzens"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Interwiki nl
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
Et't '''Enkhuzens''' is et't [[dialect]] van de Noord-Hollaandse stad [[Enkhuzen]]. Et't wödWödt ezeen as een'n [[West-Fries|West-FriesFrees]] dialect, moarmaor hef wal een'n heel eigen karakter. Et't Enkhuzens is noameleknaomelek op een'n aantalantal punten veul beholdener danas de dialecten in de noabinaobi-je umgeavinkumgaevink van de stad.
 
== Typering ==
 
Et't West-Frees wödwödt wal ens underverdealdunderverdaeld in twee heufdgroopen: et't Eilaand-West-Frees eenerzienerzi-jds en et't Laand-West-Fries aanderzi-jds. As de beneumingen al doot vermooden, wödden metmit den eersten groop et [[Tessels]] en et [[Wierings]] bedoold. Ok et't uut uutestarvenestarven dialect van Vleeland slot zich an bi-j dit Eilaand-West-Frees.
 
De aparten kanmarken van et't Eilaand-West-FriesFrees bunt de uutsproakuutspraok van '''ie''' veur "ij" en '''uu''' veur "ui". Kanmarken, dee ok apart bunt veur et't Enkhuzer dialect. Net as in et't Tessels en et Wierings spreaktspraekt leu in Enkhuzen van ''diek'', ''tied'', ''muus'' en ''duuf''. DoarummeDaorumme wüdtwödt ok et't Enkhuzens wal "Eilaand-West-Fries" eneumd. De omrengendeumrengende darpen gebruukt vormnvormen as ''duif'' en ''taid'' (of ''toid'').
 
Et't aparteAparte karakter van et't Enkhuzens let zich histories verkloarenverklaoren. As olde, umwalde stad was Enkhuzen een'n geslotteneslotten centrum, dat veural in den [[Golden Eeuwe]] tot groten blooi kwam. NoaNao dizendizzen golden tied raakten et't stadjen in verval en in afzunderingofzundering van de reste et't laand. VergeliekboarVergeliekbaor metmit vissersplaetsen as [[Urk]] en [[Volendam]] (mit de zeer aparte dialecten [[Urkers]] en [[Volendams]]): deur historiesehistorische redenen was de stad een'n "eilaand" ewödden, ofeslottenof eslotten van et achterlaand.
 
== Kanmarken ==
 
De Enkhuzense klinkerklaanken "'''ie'''" veur "ij" en "'''uu'''" veur "ui" bunt beholdende elementen van et't dialect: in et't [[Middelnederlaands]] waarnwaren dizzen klänkenklaanken d'r ja oaveralovveral, moarmaor vanof den [[16e eeuw|16e eeuwe]] is et't in de StandaardtoalStandaardtaol gebruukelek ewödden te [[diftong|diftongeren]]: 'uu' wierd 'ui' en 'ie' werdwierd 'ij'. Et't Enkhuzens hef, samen mit et't Tessels, et't Wierings en et't Vleelaands aanan dizzen klankverschoeving neet metgedoanmit edoan. Opvallend bunt woorden as ''flute'' en ''spute'', metmit "uu", umdat dizze woorden in et't Tessels en et't Wierings noe juust -as uutzoondering op den reagel- metmit "ui" wödden uutesproakenuut espraoken.
 
Woorden as "schaap" en "kaas" wödden in Enkhuuzen mit de '''ee''' van "beer" uutesproakenuut espraoken: ''kees'', ''skeep''. In de noabinaobi-je umgeavinkumgaevink van de stad klunk et't echter ''keis'' en ''skeip''. Ok hier kump et't Enkhuzens weer metmit et't Tessels en et't Wierings oavverhenovverhen en onderscheidt et't zich van andere dialecten op et't vaastelaand. Mangs wödwödt et't Enkhuzens wal as een'n "compromis" tussen et't Eilaand-West-Frees en et't Laand-West-Frees ezeen. Et't dialectDialect hef ok meer Holaandse vormen danas de eilaanddialecten.
 
Hollaandse invlodeninvlooden zeet wi-j in woorden as ''pijp'', ''vijf'' en ''wijf'', de mangsmoalmangsmaol mit een'n '''ij''' wödden uutesproakenuut espraoken en dus neet, zoas eurspronkelek et't geval ewest möt hebben, metmit "ie". Ok opvallend bunt woorden as ''dorp'' en ''vork'': noagenoognaogenoog alle West-Freese dialecten broekt hier ''durp'' en ''vurk''. Toch blik de vorm ''vurkie'' in et Enkhuzens tot begin [[20e eeuw|20e eeuwe]] in gebruuk ewest; dizze is op eschrevven deur [[Kloeke]].
 
Een'n aanderAander apart kanmark van et't Enkhuzens is et't wegvallen van de '''h''' in [[anlaut]]. Een'n "huisHuis" wödwödt zo een'n "''uus''". Dizzen h-wegval vind wi-j neet in et't Tessels en ok neet in et't Wierings, moarmaor wal in et't [[Volendams]] en ok in et't olde Vleelaander dialect. Wegvallen van de H is een'n verschiensel dat in veul Nederlaandse dialecten verskient. Wieter aparte en algemeen West-Frees is et't behold van '''sk-''' woarwaor et't ANAlgemeen-Nederlaands "sch-" hef stoanstaon.
 
=== Invlood uut et't Oostnoosten ===
 
Op bepoaldebepaolde punten wiekt et't Enkhuzens van de aandere Noord-Hollaandse dialecten of, zodanig, dat onderzeukers een'n invlood van buutenof vermood. Dit zol dan et't oostnoosten van Nederlaand weanwaen, woarwaor [[Nedersaksisch]]e dialecten wödden esproakenespraoken.
De volgende kanmarken van et Enkhuzens valt neet onder et West-Frees te brengen:
 
De volgende kanmarken van et Enkhuzens valt neet onder et't West-Frees te brengen:
* De aparte woorden ''breg'', ''reg'', ''pet'' klunkt, as AN, "brug", "rug" en "put"
 
* De aparte woorden ''breg'', ''reg'', ''pet'' klunkt, as ANAlgemeen-Nederlaands, "brug", "rug" en "put"
* De aparte 'ie' dee veural beholden West-Freese dialecten gebroeken in oa. ''vier'' (vuur) kümp in et Enkhuzens zo neet veur; "vuur".
 
* De aparte 'ie' dee veural beholden West-Freese dialecten gebroeken in oao.a. ''vier'' (vuur) kümpkömp in et't Enkhuzens zo neet veur; "vuur".
* Et Enkhuzens hef "art", "varf" en neet "urt" of "ort", de West-Freese vormen.
 
* Et't Enkhuzens hef "art", "varf" en neet "urt" of "ort", de West-Freese vormen.
* Et Enkhuzense woord veur "nieuw" is ''nij''; echt West-Frees is ''nuw''. Dizzen 'ij' is hoogstwoarschienlek uut et oostn afkomstig.
 
* Et't Enkhuzense woord veur "nieuw" is ''nij''; echt West-Frees is ''nuw''. Dizzen 'ij' is hoogstwoarschienlekhoogstwaorschienlek uut et't oostnoosten afkomstigofkomstig.
* "Voor" is in et Enkhuzens ''veur''; ok dit is eerder Nedersaksisch dan West-Frees. Toch hebt dialecten rundum Enkhuzen hen (Drechterlaands) den "eu" ok op deizen plekke; et Enkhuzens liekt dizzen dialecten toch te hebben beïnvlood.<ref>K. Heeroma, Hollandse Dialectstudies, Wolters, Groningen, 1335</ref>
 
* "Voor"'t Nederlaandse woord ''voor'' is in et't Enkhuzens ''veur''; ok dit is eerder Nedersaksisch danas West-Frees. Toch hebt dialecten rundum Enkhuzen hen (Drechterlaands) den "eu" ok op deizendizzen plekke; et't Enkhuzens liekt dizzen dialecten toch te hebben beïnvlood.<ref>K. Heeroma, Hollandse Dialectstudies, Wolters, Groningen, 1335</ref>
*
 
== Status ==
 
HedensdoageHedensdaoge wödwödt et't Enkhuzer dialect neet heel veul meer esproakenespraoken. Deurdat een'n bulte leu van buutenbuten Enkhuzen in de stad bunt komnkomen wonnen, en et't Standaardnederlaands of et "gewone" West-Frees metbrachtenmitbrachten, wödwödt et't dialect stoariganstaorigan vergeatnvergetten, en vervangen deur de Noord-Hollaandse of West-Freese umgängstoalumgaangstaol zoas dee ok wieters in de proveensie wödden esproakenespraoken.
 
{{Bron|
==Bronnen==
*Sjoerd Spoelstra (1893), ''Enkhuizer Woordenboek'', Amsterdam: P.J. Meertens Instituut. In dit woordenbook wödwödt ok op een'n aantalantal dialectkanmarken in egoanegaon.
*K. Heeroma (1935), ''Hollandse Dialectstudies'', Grunning: Wolters
}}
 
[[Kattegerie:Achterhooks_artikel]]