Chimpansee

De chimpansee (Pan troglodytes) is n Afrikaanse meansaap. Zien naauwste verwant is de dwargchimpansee of bonobo (Pan paniscus). Beide chimpansees wöd beschouwd as t nauwst nog leevnde verwant van de meanse. Sommige wetenskappers beschouwt de relasie tussn meanse en chimpansee op basis van DNA-onderzuuk as nauw genog um de chimpansee en de bonobo net as de meanse in t geslacht Homo te plaasn.

n Chimpansee

Relasie met de meense

Vanweeng eure evolutionair nauwe verwantschap met meansn wödt zi'j vake gebruukt veur mediese en gedragsproewm, hoewel dit de leste tied stieds minder gebeurt en verbeudn is in verscheidne laandn, waoronder Nederlaand. De maote waorin chimpansees en meansn geneties an mekare geliek bint is onderwarp van geschil. Opgaawm van t persentage identiek DNA löp uut mekare van 94,6% tot 99,4%. De verwantschap tussn n chimpansee en n meanse is groter as de verwantschap tussn n chimpansee en n gorilla. Sunds t genoom van de chimpansee, net as dat van n meanse, in kaarte is ebrach is hier veul meer oover te zegn. n Meniere um t uut te drökkn is dat de genetiese verschilln tussn n meanse en n chimpansee oangveer tien maol zoo groot bint as die tussn twee niet-verwante meansn. Grootn deeln van t DNA bint haost t zölfde. Chimpansees hebt n chromosoom meer, umdat zi'j t chromosoom dat bi'j n meanse nummer 2 is in twee apatte deeln hebt.

Ok t gedrag van n chimpansee lek völle op dat van n meanse. Chimpansees bint sociale diern, die völle mut leern en dus ok n lange opgreuitied hebt. Daornaos vörmpt chimpansees koalities en vriendn. Chimpansees in t wild laot ok kultuurn zien, waor t gedrag van n iene gruup verschilt van n aander. Ok hebt onderzuukn bewezzn dat chimpansees empathie bezit en zich töt op zekere heugte kunt inleewn in n aander. Ze adopteert ok söms verweesde jonks van niet-verwante gruupsleedn, wat wes op altruïstisch gedrag. Dit gedrag is zowel bi'j mannechies as vrouwchies observeerd. Zi'j kent zi'j ok verdriet bi'j t starvn van verwantn.

Binn gruupn chimpansees speult zich komplexe gedragspatroonn of saomnhangnd met de veurtduurnde stried um dominantie, en daormet weer saomnhangnd t recht um zich veurt te plaantn en de verdeeling van ettn. Primatoloogn as Jane Goodall en Frans de Waal hebt op dit gebied deur langdurige observaties verbaazingwekknde waornemmings op-edaone. De verdienste van disse onderzuukers is ewest dat zi'j hebt an-eteund dat zeer veul chimpanseegedragings heel good te beschrievn en te duudn bint met tarms en mechanismn die ok uut de meenslijke psychologie bekend bint. Familiebaandn en coalities speult in t spel um de macht n groote rol in de chimpanseesaomnleeving.

Tussn chimpansees en bonobo's bestiet oovrigens groote gedragsverschilln. Bi'j bonobo's wörd veul meugelike konflictn op-elös deur seksueel gedrag, bi'j chimpansees veul vaker deur agressie.

Dit artikel is eskreaven in et sallandske dialekt van 't Vechtdal, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.