Kornies

t Kornies is de sproake dee kuierd wörd deur nu-an-n-dag zoo önnevear 2,000 mensken in Cornwall, in t zuudn van Englaand. De sproake was oet de tied in t end van n 18en joarhönnerd en is wear trög-ekömn an t begin van n 19en joarhönnert, zoo roond de tied van 1904. Öp det möment wördn t Kornies wear niej leawn in-ebloazn, moar warn dr n antal ruziennde partiejn. De ruzies gungn biej mekoar enömn oawer welk soart Kornies dr ebruukt möstn wördn (dee oet n 16en öf dee oet n 18en joarhönnerd) en oawer welke skriefwieze ebruukt most wörn.

Kornies
Trögtrekkige van t Kornies döar de joarhönnerdn hen.
Språke	Kornies (Kernowek, Kernewek)
Andere namen	Cornish (Engels)
Land	Vereanigd Könninkriek
Gebeed	Cornwall
Antal spreakers	2,000 vleujnd, 1,500 hebt kennis
Språkindeyling	Indo-Uropees Kelties Eailaand-Kelties Brythonies Kornies
Skrivt	t Latiense alfabet
Status	Meenderheaidssproake
ISO 639-1	kw
ISO 639-2	cor
ISO 639-3/DIS	cor

De Brythoniese gemeanskop rond t 6e joarhönnerd. Kumries, Kornies en Bretonsk bint nauw verwant an mekare.

De sproake kö'j oawer t heale ebeed veendn.

En töch is t alle sprekkers elukt öm oawer de joarn verskilnde sproakebookn, literatuur, films en meziek te maakn. n Kleain antal keender bint ok öp-egroaid mit twea sproakn, t Engels en t Kornies. Dr bint al meardre keender dee de sproake as moorsproake hebt, en dr is non ok al n keenderöpvaanghoes dee allinnig t Kornies ebruukt. In 2002 wördn t ne offisjeale meenderheaidssproake in n Europeasen Unie en in 2008 wördn de earste standoardskriefwieze deur evoerd, in n pröbearsel öm de standaardskriefwiezn saamn te brengn. t Earste keenderöpvanghoes gung los in 2010.

Klassifikasie

Kornies wördt ezeen as önnerdeil van de Brythoniese sproakn, n tak van n Keltiesen sproakefamilie dee ok t Bretonsk en Kumries hef. n Baseswöardeskat van t Kornies kömt veur 80% oawerean mit t Bretonsk, 75% mit t Kumries en 35% mit zoowal t Skotsk Gealies a't Iers.

Skiednisse

Historiesen aachtergroond

Kornies stämt of van de Britse sproak dee in de Iezertied en de oawername van de Romeainn kuierd wördn öp de Britse eilaandn. Disse sproake splitsn öp in twea dialekn, West-Brythonies en Zuud-Brythonies. West-Brythonies wördn Kumries en Kumbries, en Zuud-Brythonies wördn Bretonsk en Kornies. In n 13en joarhönnerd kömn t Kornies öp zinn top, woarbiej t 39.000 sprekkers har. Doarnoa is t antal sprekker allinnig moar öp beneadn an egoan.

18de en 19de joarhönnertn

t Is nich duudlik wee n letsten moorsproakesprekker was. Wal is bekaand det n letsten sprekker van de sproake dee ginne eankle oandre sproake kenn, Chesten Marchant was. Hee gung oet de tied in 1676. Loater wördn bekaand det hee twea kearn etroawd was en töch wal n poar wöardkes Engels kenn, moar nich genoog öm dr n gesprek met te doon.

n Letsten sprekker van t oolde Kornies was Dolly Pentreath, n visseverköaper dee öp det möment 82 joar oold was. Öp de plekke woar hee woonn wördn ok twea vraawn evöndn dee tiene en twölf joar jönger warn as Dolly. Zee könn nich t Kornies kuiern, moar döadn t wal begriepn. Pentreath gung in 1777 oet de tied en steet bekaand as n letsten sprekker. Zinne letste wöarde warn Me ne vidn kewsel Sowsnek! (Ik goa nich Engels kuiern!). Moar okal zea hee det, hee könn wal n betken Engels verstoan en kuiern.

De sproake nu-an-n-dag

Trögkömst van de sproake

In n 20en joarhönnerd wördn wear pröbearsels öm t Kornies trög te kriegn edoan.

In 1904 wördn t A Handbook of the Cornish Language (t Haandbooksken van de Korniese Sproak) uut-egefn in Cornwall.

t Antal sprekkers wördt grötter met elken dag. t Antal klassifisearn wördt edoan deur noar t antal sprekkers te kiekn in de meanige van hoo good zee gesprekn in t Kornies voern könt. t Antal mensken det n antal meast belangrieke wöarde (zoo as Kernow veur Cornwall) keant, kömp oet öp 300,000. t Antal mensken det seemple gesprekn voern könt, steet öp 3,000, en antal det t vleujnd kuiert steet öp 2.000 in 2008. Det is ne grote tooname a'j vergliekt met t antal in 2000. Öp det möment warn t nöch moar 300.

Kornies blif ok oawerleawn in plaatsenaamn en aachternaamn, en de kennis van de sproake helpt de mensken de oolde meanigen van dee naamn te könn begriepn. Völle vaker wördt de Korniese name ebruukt veur keender, huusdiern, huuze en böate. Dr kömt ok steads mear literatuur, en veural gedeechtn goat non good. n Road van Cornwall (Konsel Kernowek) dut dr völle an öm de sproake wear trög te kriegn. In 2009 wördn offisjeal t Kornies as legale sproake in n road. Non wördt de oale, eansproakelike stroatebörde vervöngn deur nieje tweasproakelike as zee te oold zint.

Dr zeent non ok al n antal tiedskriftn dee allinnig in t Kornies skriewn zeent, zoo as An Gannas, An Gowsva en An Garrick. BBC Radio Cornwall hef ok n antal kearn per dag ne niejsuutzeandige in t Kornies, en hef söms ok oandre programmaas veur learners en interesseardn. Dr zeent ok n antal kraantn dee mit de tied n antal artikeln in Kornies skrif.

n Atlas van Wearldspröake van n UNESCO klassifiseart t Kornies as zear arg bedreaigd. UNESCO hef ezeg de't veurmoalige oet de tied nich mear van toopassige is noadet hee klachtn te heurn kriegn van de sprekkers van t Kornies. En an-ezeen de't non al önnevear 3,000 sprekkers hef, zegt n grött antal sprekkers de't zear arg bedreaigd ok nich mear van toopassige is, an-ezeen dr keender zeent dee in de sproake grötbracht wördt.

Europese erkennige

Welkömstboard biej n ingaang van n kathedroal van Truro, woarbiej ok t Kornies stoat.

Öp 5 növeamber 2002 zegn minister Nick Raynsford as antwoard öp n parlementeare vroag:

Noade'w dr good oawer noa-edacht hebt, en ok hölp ekreegn hebt van n onofhaanklik önnerzook van nen parlementearen kommisie oawer t ebruuk van de sproake, he'w dr veur ekoozn öm t Kornies önner Deil II van t Europees Haandvest veur Regionoale Spröake öf Spröake van Meenderheaidn te doon.

De oawerheaid goat det soamn mit n Europesen Road registrearn.

De bedoolige van t Haandvest is öm de historiese regionoale en meenderheaidsspröake van Europa wear t leawn trög te doon.

t Zegt det de sproake in t evoar stoat öm oet de tied te goan, en det önnersteunige van de oawerheaid good is öm de verskeaidnheaid en kultureale tradisies van Europa biej mekoar te hoaldn.

Det is nen gooden stap öp voorn an öm te loatn zeen wat veur symböliese wichtigheaid de sproake hef veur de Korniese identiteait en arfgood.

t Kornies kömt soamn mit t Kumries, Skotsk Gealies, Iers, Skotsk en Ölster Skotsk önner de spröake dee beskearmd en önnersteund zeent deur t Haandvest, woardeur de oawerheaid de sproake mött erkenn en respektearn.

Offisjeale mensken hebt esprekn mit n Korniesen Road en de sproake-instetuutn öm t zekker te moakn det mensken dee't Kornies learn wilt t ok echt könt.

Brönn van t Kornies

Losdoonige van t tonealstök Ordinalia.

Oawer de tied hen

t Zuudwesters Brythonies wördn uutiendlik t zoo-eneumde Primitieve Kornies, det tusn 600 en 800 bestönn. Van dissen vörm van de sproake bestoat ginne brönn. De tied van t Ool Kornies was van tussen 800 en 1200. Uut dee tied kö'w n Kornies-Latien en n antal Latiense bookn woarin de nöame van n antal bevriejde Korniese sloawn stoat.

In n Prophetiae Merlini öf Profeesie van Merlien kö'j in de kaantn van t earste book noast t Latien n poar Kornies zinn en wöarde eskriewn zeen stoan. t Skrift is zoo biejzonder de't non in n Vatikoanse Booknhuus lig. In 1876 wördn t bekiekn öm de oawereankömstn tusn t Kornies e't Kumries te veendn.

t Middelkornies was tusn 1200 en 1578 hef völle brönn van tekst, oawer t al-emean veural religieuze. Iej könt önnevear 20,000 reagls biej mekoar enömn zeen. Ok zeent dr n antal tonealstökn en öpvoorigen eskriewn in t Kornies.

Dr zeent nich zoo völle brönn van de sproake uut de tied van t Loat-Kornies van tusn 1578 töt önnevear 1800. In disse tied kömn dr völle wöarde uut t Engels de sproake binn. n Löatsten eskriewn brön van de sproake is de breefe van William Bodinar, n man dee't Kornies van n visser eleard har. Moar t löatste versken war eskriewn in n loaten 18en joarhönnerd deur John Davey uut Boswednack. Det versken hetn Cranken Rhyme.

De breefe van William Bodinar uut 1776

De breefe van Bodinar.

Det is de breefe dee William Boninar skriefn. t Is ok spoakekundig interessaant, ömde'j könt leezn wat hee zegt oawer de stoates van de sproake in dee tied. Dr stoat meardre traanskripsies en twea vertoaligen.

De earste spellige van Bodinar	Curnoack Nowedga öf Mödern Kornies
Bluth vee ew try egance a pemp. Thera vee dean bodgack an puscas. Me rig deskey Cornoack termen me vee mawe. Me vee de more gen seara vee a pemp dean mouy en cock. Me rig scantlower clowes eden ger Sowsnack en cock rag sythen warebar. Na riga vee biscath gwellas lever Cornoack. Me deskey Cornoack moas da more gen tees coath. Nag es mouy vel pager po pemp en dreav nye ell clapia Cornoack leben, poble coath pager egance blouth. Cornoack ewe oll naceaves gen poble younk.	Bluth vee ewe try egence a pemp. Theara vee dean Bodjack an poscas. Me rig deskey Cornoack termen me vee mawe. Me vee demore gen seara vee a pemp dean moy en cock. Me rig scantlower clowes eden ger Sowsnack cowes en cock rag sythen ware Bar. Na rig a vee Biscath gwellas lever Cornoack. Me deskey Cornoack moas da maor gen tees coath. Na ges moye vel pager po pemp en dreav nye ell clapia Cornoack leben, poble coath pager egence blouth. Cornoack ewe oll neceaves gen poble younk.
Furv Skrifys Savonek öf Standoard Eskriewn Vörm	Kernowek Standard Standoard Kornies
Bloodh ve ew trei ugens ha pymp. Th ero’ve den bohojek an puskes. Me rug desky Kernowek e’n termyn me veu maw. Me veu dhe mor gen sira ve ha pymp den moy e’n cok. Me rug scant lowr clowes udn ger Sowsnek cowsys e’n cok rag seythen warbar’. Na ruga'vy byscath gweles lyver Kernowek. Me rug desky Kernowek o’ mos dhe mor gen tus coth. Nag eus moy ’vel pajar po pymp e’n drev nei ell clappya Kernowek lebmyn, pobel coth pajar ugens bloodh. Kernowek ew oll nakevys gen pobel yonk.	Bloodh vy yw try ugans ha pymp. Th’erovy den bohojak an pùscas. Me wrug desky Kernowek termyn me veu maw. Me veu de mor gen sîra vy ha pymp den moy i’n côk. Me wrug scantlowr clowes udn ger Sowsnek côwsys i’n cok rag seythen warbarth. Na wrug avy byscath gweles lyver Kernowek. Me wrug desky Kernowek ow mos de mor gen tus coth. Nag eus moy ’vell pajer po pymp i’n dre ny yll clappya Kernowek lebmyn, pobel coth pajer ugans bloodh. Kernowek yw oll nakevys gen pobel yonk.
Kernewek Kemmyn öf Algemean Kornies (vertoalige öp de sproake dee non ebruukt wördt an)	Tweants vertoalige
[Ow] bloedh vy [yw] tri ugens ha pymp. Yth esov vy den boghosek an puskes. My a wrug dyski Kernewek [y'n] termyn [ha] my a veu maw. My a veu dhe'n mor gans [ow] sira vy ha pymp den moy y'n kok. My a wrug skantlowr klywes unn ger Sowsnek y'n kok rag seythun warbarth. Ny wruga vy bythkweyth gweles lyver Kernewek. My a wrug dyski Kernewek ow mos dhe'n mor gans tus koth. Nyns eus moy es peswar po pymp y'n trev ni a yll klappya Kernewek lemmyn, pobel goth peswar ugens bloedh. Kernewek yw oll ankevys gans pobel yowynk.	k Bin zesse-en-vieftig joarn oold. k Bin n neadrigen visser. k Hebbe Kornies eleard a'nen jönge. k War öp zea met minn vaar en vieve oandre männe öp n vissersboat. k Heurn biejnoa gin woard Engels in zeave däge tied. k Hebbe neujt n Kornies book ezeen. k Learnn Kornies deur met dee oale männe öp zea te goan. Non zeent dr in ons doarp nich mear as viere öf vieve mensken dee Kornies kuiern könt, oale leu, tochtig joarn oold. Kornies is doar de jonge leu in t eheal vergetn.