Eerste Germaanse klaankverskoeving

Mit de eerste Germaanse klaankverskoeving (ok de Wet van Grimm nuumd) wordt ien onderskeid tussen de Germaanse taelen en t Proto-Indo-Europees (PIE, de gezaemelike veuroolder van alle Indo-Europese taelen) beskreven. Disse klaankverskoeving wordde rond 1822 definitief uutwarkt deur Jakob Grimm.

De wet van Grimm beskrieft n riege overienkomsten tussen partie plofklaanken en wriefklaanken van de Germaanse taelen en plofklaanken van aandere Indo-Europese taelen (Grimm bruukte veural t Latien en Grieks as referensie). Tegenswoordig wordt de wet van Grimm omskreven as de verzaachting van plofklaanken (lenisie) vanuut t Proto-Indo-Europees naor t Proto-Germaans (PGm, de gezaemelike vooroolder van alle Germaanse taelen). De verskoeving bestaot uut drie dielen (hier versimpeld weergeven in verbaand mit de dudelikhied):

Proto-Indo-Europese stemloze plofklaanken veraanderen in stemloze wriefklaanken:

PIE	PGm
p, t, *k	f, þ, *x

Opmarking 1: *þ staat voor "th" als in Engels thick, *x voor de Nederlandse ch-klaank)

Opmarking 2: hier en in aandere dielen van de wet van Grimm blift de plak waor de klaank vormd wordt omdebi'j t zelde. De twielippige plofklaank *p wordt ok n twielippige wriefklaank *f, en gao zo mar deur.

Proto-Indo-Europese stemhebbende plofklaanken worden stemloos:

PIE	PGm
b, d, *g	p, t, *k

Proto-Indo-Europese stemhebbende aspireerde plofklaanken verliezen heur aspiraosie en worden onaspireerde stemhebbende plofklaanken:

PIE	PGm
b^h, d^h, *g^h	b, d, *g

Veurbielden binnen:

PIE	PGm
*petro-	feþra- (Stellingwarfs vere*)
*tnwi- 'dunne'	*þunni-
*ed- 'eet'	*et-
*sed- 'zit'	*set-
*wodr- 'waeter'	*watr-
*med^hu- 'mede'	*medu-
*b^her- 'dregen'	*ber-
*g^{^}eus- 'smaek'	*kius- 'kieze'
*g^hord^ho- 'omgeven plak'	*gard-
*leg^h- 'liggen'	*leg-

Disse Germaanse "klaankwetten", tegere mit klaankverskoevings die ontdekt binnen veur aandere Indo-Europese taelen, maeken t meugelik om de verwaachte overienkommende klaank te definiëren tussen verskillende Indo-Europese taelen.

De Germaanse *b- (t strepien wil zeggen: woordbeginnend) komt bi'jgelieks meerstal overien mit de Latiense *f-, de Griekse p^h-, de Sanskrietse b^h-, de Slaviese, Baltiese of Keltiese b-, en gao zo mar deur, wielst de Germaanse *f- meerstal overienkomt mit de Latiense, Griekse, Sanskrietse, Slaviese en Baltiese p- en mit niks (gien beginnende mitklinker) in Kelties. De eerste set overienkomsten komt overien mit t Proto-Indo-Europese *b^h- en de laeste set mit t Proto-Indo-Europese *p- (verskeuven in de Germaanse taelen, verdwenen in de Keltiese taelen en behoolden in de aandere groepen die hier nuumd worden).

Der bin n peer uutzunderings op de wet van Grimm die in bovenstaonde veurbielden buten beskouwing laoten binnen die deur Grimm al beskreven weren en laeter deur aandere taelkundigen uutwarkt wordden. De meerst opvalende uutzunderings op de wet van Grimm kregen n verklaoring van de Deense taelkundige Karl Verner. De wet die disse uutzunderings beskrift staot bekend as de wet van Verner (1875).

De wet van Verner

Neffens de wet van Grimm zollen de Proto-Indo-Europese stemloze plofklaanken p, *t en *k overien moeten kommen mit de Proto-Germaanse *f, *þ (th-klaank) en *x (ch-klaank). In de meerste gevalen klopte dit mit de praktiek, mar in partie spesifieke gevalen bleek dat de Proto-Indo-Europese *p, *t of *k overienkwammen mit n stemhebbende variaant van die klaanken (*b, *d en *g) in t Germaans.

Verner kwam deraachter dat as de Proto-Germaanse stemloze wriefklaanken *f, *þ en *x daolik veurof gaon wordden deur n klemtoonloze lettergrepe, ze stemhebbend wordden en respektievelik *b, *d of *g wordden. Verner onderzocht of dit fenomeen vaeker veurkwam en kwam deraachter dat t zelde gold veur de *s, die verskeuf naor *z.

n Klassiek veurbield van PIE *t > PGm *d is t woord veur 'vader'. Proto-Indo-Europees geft *pH₂te:r (H₂ staot veur n soort 'a' en de dubbele punt veur n lange klaank) en Proto-Germaans geft *fade:r (in plak van t deur de wet van Grimm verwaachte *faþe:r).

Zie ok

Twiede Germaanse klaankverskoeving

Dit artikel is skreven in de Algemiene Nedersaksiese Skriefwieze