Fernuus

n Fernuus (van 't Latiense furnus wat oven betekent; vergeliek al forno) is een apperoat um eten of water op te koken, brood of koeke in te bakken en t kan ok nog as verwarming dienen. In sommige fernuzen zat n warmwaterbak veur n soort sentrale verwarming.

Geschiedenisse

Koken of warm eten kloar maken is al zo old as der vuur is. Wördden in de beguntied van de mensheid vleis boven een vuurtien eroosterd, later gungen ze eten koken in n iezeren pot. Nog weer later wörden in de huzen n schouwe emetseld mit n vuurrooster en n haal um de pot op te hangen.

Pas in de negentiende eeuw kwam t fernuus in zwang. Een gietiezeren kaste op poties mit een stookkaante en n oven um in te bakken.

Veurbeeld op veurmalig DRU-terrein

Links was t stookgedeelte mit n vuurdeurtien, luchtregelkleppe en n assela. Rechts was de oven mit een ovendeure. De bovenplate van dik gietiezer had n paar gaten veur de pannen of ketels. Die gaten kunden mit ringen, die mit n raand in mekaar völlen, groter of kleiner emaakt wörden, noar gelang de moate van de panne. Achterop n schörstienpiepe veur de ofvoer van de rook. Meestal zat veurlangs n stange zoda'j oezölf of oen kleren niet brandden an de hiete plate. Loater kwamen der ok wat luxere fernuzen, mooi emailleerd en soms mit versierings of platies der op.

Braandstof

Hoewel de name kolenfernuus dut denken an allennig moar stoken mit kolen, wördden der ok wel holt of törf in estookt. Soms nuumden de meensen t de mesiene, umdat t netuurlik heel wat aanders was dan t olde holtvuur.

Gasfernuus

In de steden mit gasfebrieken waren ze der al eerder, maar noa de aardgasvondst in Slochteren kwamen op t platteland ok de gasfernuzen in zwang. n Modern gasfernuus hef meestentieds vier of vief kookpitten en n gasoven of n elektriese oven. Disse ovens bint, deur de regelboarheid, veule beter geschikt um allerlei ovenschöttels in te bereiden. De olde kolenfernuzen zie'j eigenlik allenig nog maar in museums.

Fernuuskachel

In t zuden van Nederlaand, veurnamelik Broabant, waren vake fernuuskachels, de zogenoamde "plattebuuskachels" in gebruuk. De kookruumte doarvan was beheurlik kleiner. Ok disse kachels bint meestal museumstukken.

Fernuuspot

Ok n kooktoestel, moar dan in t stookhokke bi'j de boerderi'je. Dat was n gietiezeren of emetseld onderstel as stookruumte mit doarop passend n grote gietiezeren panne. De fernuuspot wördden veurnamelik gebruukt um eerpels veur varkensvoer te koken of hiet water te maken veur de slacht. Noa de slacht wördden de lever- en bloedwörsten in de fernuuspot gaar ekookt.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.