Freerk II van Pruusen
Freerk II of Freerk de Grote (Friedrich edeupt) (Berlien, Keuninkriek Pruusen, 24 jannewaori 1712 - Potsdam, ok daor, 17 augustus 1786) was keunink van Pruusen van 1740 töt zien wegraken in 1786.
Hij volgde zien va Freerk Willem I van Pruusen op en was de langst heersende vörst van 't Huus Hohenzollern. Onder zien belangriekste waopenfeiten vaalt zien militaire successen in de Silezische oorlogen (tegen 't Habsbörgerriek um bezit van Silezië, vandage de dag diel van Polen), zien herorganisatie van 't Pruusse leger, de eerste opdieling van Polen en zien mecenaat van de keunsten en de Verlochting.
Freerk was de leste Hohenzollernvörst die keunink van Pruusen enuumd wördden. Hij verklaorde humzölf keunink van Pruusen naodet e in 1772 Pools Pruusen bij zien riek had edaone (eerder had e "keunink in Pruusen" ewest). Onder zien heerschoppije kreeg Pruusen der een hiele batse laand bij en wördden 't een grote militaire macht in Europa. Hij kwaamp in Pruusen, en later daorbuten, bekend te staon as Freerk de Grote; zien bijname was "de olde Fritz".
In zien jeugd was Freerk drokker op meziek en filosofie as op de kriegskeunst, wat leidde töt drokte mit zien baozige va. Mar toen e op de troon kwaamp, völt hij de rieke Habsbörger pervincie Silezië binnen, die as e annexeerde. Det bracht hum militaire lof veur humzölf en veur Pruusen. Hij wördden een invloedrieke militaire theoreticus, wie zien prakkezaotsies aover strategie, tactiek, mobiliteit en logistiek ebaseerd waren op zien uutgebreide persoonlijke ervaring op slagvelden.
Freerk was veurstaander van verlocht despotisme, een regeringsvörm die wal ekenschetst is as "alles veur 't volk, niks deur 't volk". Volgens hum mus de heerser de veurste dienaar van 't volk wezen. Hij moderniseerde de Pruusse bureaucratie en 't ambtenaorenapperaot, en was wat godsdiensten in zien riek anbelangde nog aordig tolerant en pragmatisch. Hij hervörmde 't rechtssysteem, waordeur manlu die niet van edele geboorte waren toch rechters en hoge ambtenaoren kunden wörden. Wieder fieterde hij immigranten van verscheiden nationaliteiten en geleuven an um hen Pruusen te komen, mar ok naamp e repressieve maotriegels tegen de kathelieken in Silezië en Pools Pruusen.
Hij steunde de keunsten en de filosofen daor as e drok op was en stund parsvrijheid toe. Hij was etrouwd mit Elisabeth Christine van Broenswiek-Wulfenbüttel-Bevern, mar 't is haoste wal wisse det e homoseksueel was, en zien seksualiteit is een hiele bulte aover eschreven. Volgens de schriever Theodor Fontane praotte Freerk vake Platduuts mit zien onderdaonen. Hij lig begraven in zien favoriete verblief, Sanssouci in Potsdam. Umdet e gien kiender had, volgde hum zien neefien Freerk Willem II op.
Haoste alle 19de-ieuwse Duutse geschiedschrievers maakten van Freerk een romantisch model van een verheven krieger. Ze waren wies mit zien leiderschop, zien bestuurlijke doeltreffendheid, zien plichtsbesef en 't succes waormit e van Pruusen een grote Europese macht maakte. De nazi's maakten van hum een soortement veurloper van Hitler, die hum persoonlijk slim in de reken had. Zien imago leup een deuk op nao de Tweede Wereldoorlog, mit deur toedoen van zien staotus as nazisymbool. Evengoed ziet historici in de 21ste ieuw hum vake as een uutstekende militaire leider en een redde vörst, wie zien steun veur de Verlochtingscultuur en bestuurlijke hervörmings 't veur 't Keuninkriek Pruusen meugelk maakten umme mit de Oostenriekse Habsbörgers te wedievern um de leidende pesisie onder de Duutse staoten.
|
Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents. |