Isaac Vos

Isaac Vos, ok Isaac de Vos en Isaak de Vos (c. 1651 in Amsterdam estörven) was een Nederlaandse golden-ieuwse tenielspeuler en dichter van komische verhaalties en kluchten. Hij was actief in Amsterdam, mar of e daor ok weg kwaamp, is niet bekend.

Vos speulde sinds 1638 bij de Stadsschouwbörg Amsterdam mit in komische stokken; wieder was e ok dichter en tenielschriever. Bekende warken van hum waren de Klucht van de Moffin, veureerst Loome Lammert enuumd (1642), aover de Duutse immigrante Tryn die in de Nederlaandse Rippebliek perbeert heur zeun uut te hielijken, en de Klucht van de Mof (1644), waorin de Duutse immigraant Joachim Buelecke bij een Amsterdamse schoemaker in de lere giet en wat mit die zien dochter begunt, waor niet iederiene bliede mit is. In beide stokken wördt Duutse immigraanten stereotypisch dalezet as vrömd en onverkwikkelk. In historisch tiedschrift Ex Tempore schrif Karlijn Luk:

'Het creëren van een beeld van 'de Ander' als dommer of minderwaardig is [...] typerend voor moffenkluchten [...] In De Moffin is er sprake van een incongruentie tussen het gedrag van de Duitse personages en de sociale regels en morele waarden van de Hollaandse maatschappij'.

Der bint gien eventuele eerdere bronnen veur de Klucht van de Moffin en de Klucht van de Mof bekend. In dizze kluchten wördt zowal Nederlaands as Westfaals gebruukt. Gedurende Vos zien anstelling bij de Schouwbörg was der een groot talennetwark det hum van pas ekomen kan wezen.

Iemant en Niemant. Zinnespel (1645) is een vrije bewarking van een Duuts stok, det op zien beurte op een Engels stok beröst. 't Drama Gedwongen Vrient (1646) is een imitatie van El amigo hasta la muerte van de Spaanse tenielschriever Lope de Vega. De Singende klucht van Pekelharingh in de kist (1648) is een bewarking uut 't Engels. Wieder schreef Vos nog Robbert Leverworst (1650), aover 't herstel van een beruchte zwadde.

Det de lu drok waren op de stokken van Vos, kun niet verhindern det hij op 't lest in armoede leefde.

Nedersaksisch in Vos zien kluchten

Aover de Westfaalse taal van de Duutse immigraanten in Vos zien 'moffenkluchten' schrieft taalkundigen Marc van Oostendorp en Nicolijne van der Sijs:

Hun taal is helaas nooit goed onderzocht, maar het doet de moderne lezer onweerstaanbaar denken aan professor Prlwytzkofsky. [...] Dat de taal van de moffenkluchten minder goed is onderzocht dan het Antwerps van onder andere Bredero en Hooft, heeft waarschijnlijk te maken met het lagere literaire allooi dat er meestal aan wordt toegekend. Er zijn er echter heel veel geschreven en ze geven samen een goed beeld.

Een veurbield van Westfaals zoas weeregeven deur Vos in de Klucht van de Moffin. De klucht opent mit Tryn die tekeergiet tegen heur zeune Lammert, die ze een luibuis viendt:

Tryn.

Het oet doe foele hond dat tick dat radt steut, wo he nu steyt,
Eft ick vloeck, eft ick schijt, he hefter de bruy of, he geyt
Lijckewol sijnen dollen kop nae, wo langh schal ick wachten?
Ick werd dy veuten mocken, de klock is al by achten,
Wiltu loes-anghel nicht doen, te middagh wilstu wol vreten,
Bruy doe my man lustigh, ick werd een ander hous weten
Met dy te holden, dat loof du mijn heet ick anders Tryn,
Schud oet de korf, woe smit stou't goet soo over een hoop du swijn-
Egél, wacker loot sien, of hetste keen handen aen 't lijf?
I bruy dijn older meume, ick bin by em ackerlijden een olt wijf
Van 60 of 70 Jaer, on schol ick my soo aenstellen,
Wes doe te vreen veugel, du schalst my nicht het quellen,
Ick werd met Naber Jan goon op 't Oost-Indische hoes
Dat du een huyr krigst op een Orgelschip, eft een Haringh-boes.

Warken

Klucht van de moffin (1642, ok Loome Lammert enuumd)

Klucht van de mof (1644)

Iemant en Niemant (1645)

Gedwongen vrient (1646)

De beklaaglyke dwang (1648)

Zingende klucht van Pekelharing in de kist (1649)

Klucht van Robbert Leverworst (1650)

Bronnen

• Karlijn Luk (2019), 'Waerom hebje men swart emaeckt?' Humor en de beeldvorming van de Duitser in de Klucht van de Moffin (1642)', in Ex Tempore 38 (2019)1, blz. 130
• H. Meeus (1983), Repertorium van het ernstige drama inde Nederlanden 1600-1650, Leuven: Acco. (Vollversion)
• Marc van Oostendorp en Nicoline van der Sijs (2019), 'Een mooie mengelmoes': Meertaligheid in de Gouden Eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press, blz. 122-3
• J. A. Worp (1883), 'Isaac Vos.' In: Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 3, blz. 63–93, 223–227. (internet archive)

Uutgaonde verwiezings

• De tekst van Vos zien stok 'Iemant en Niemant'
• Lotte Jensen: Moffen-beeld bij de toneelschrijver Isaac Vos
• Biografisch Portaal van Nederland

Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.